O novo ano empezou ruidoso

Haberá que distinguir o po da palla, a falsidade e o coñecemento; salvo que creamos que todo é boa música e non se vexa a diferenza.

Iniciamos un ano, novo na cronoloxía e vello nos xeitos. Agora, ata as vacas, polos e ovellas andan en danza para non ser maltratadas; convertéronse nunha parte do argumentario neste teatriño recentemente estreado, con libreto avellentado e cansino. De querer andar este 2022 con bo pé, tampouco virán mal advertencias antigas.

Hai tendencias nas relacións humanas que xa existían moito antes de nacer as xeracións actuais, e que Twiter, Facebook, Instagram e demais trampolíns para o conto difundisen información axustada á cortedade do que parece querer reiterarse: non me amolen, que o sei todo e a min non me move ninguén do que non sei; non pode ser que as cousas sexan doutro xeito do que eu penso. Todo iso xa existía antes. En realidade, pouco máis pode dicirse se, das aproximadamente trescentas mil palabras que ten o idioma español, gran parte da poboación adicta a estas Redes apenas excede as trescentas, das que moitas son groseiras, outras falsas, e todas se acompañan de moitos emoticons. O tipo de conversación, capacidade comprensiva e crítica do que sucede ao redor é deducible, confire gran emoción narcisista, e pouca intelixibilidade ás conversacións e perspectivas dos supervivintes neste recentemente estreado 2022. Respecto dos díxome díxomes de antes, só engade rapidez e multitude de oíntes.

Narcisismo público

Tampouco é novo que os que están nas táboas do público, que din representarnos, dálles presenza nos medios e, dalgún modo, failles aparecer como exemplo cívico a seguir e votar, non adoiten brillar pola súa capacidade de facernos ver que pasa e cales son os problemas reais que temos que afrontar para saír adiante do mellor modo posible. Non. Seguen esforzándose moito -cos seus equipos de comunicadores- en coidar a súa imaxe diferencial respecto de posibles competidores; o problema ou os problemas que teña “a realidade” axústanos á imaxe que queren proxectar e que, segundo os aconsellan, mellor lle poden valer para facerlles as beiras a posibles seguidores. Coinciden cos medios no obxectivo de facer medrar a audiencia, máis que en proporcionar coñecemento do que din: o medio (ou o posto político) é a “masaxe” e non tanto a mensaxe (segundo anunciaba Mc Luhan en 1967).

O momento actual, con tantos problemas axexando as vidas incertas da poboación, é propicio para seguir con este xogo. Dá igual cal sexa o asunto subxacente; pode ser a produción cárnica española, como pode selo o uso das máscaras, a inflación ou a reforma laboral. É o mesmo; a tendencia dominante non é a de afondar no asunto, ver os elementos que o fan desasosegante e como se podería emendar a súa parte problemática. Iso é perda de tempo; aprovéitase a ocasión para ver que partido se lle pode sacar ao que di ou non di, e debía dicir o adversario, restarlle credibilidade e, no momento oportuno, con todo tipo de artes intermedias, substituírlo e tomar as rendas desde unha óptica supostamente máis aberta aos que puidesen resultar prexudicados coas palabras do outro.

A arte de ter sempre razón

Pódese ir máis atrás, ata Sócrates e a súa época, e quen o prefira, ao prato de lentellas bíblico que fixo que Esaú perdese os seus dereitos de Morgado a favor de Xacob. Nestas alternancias de poder, habituais nas empresas e corporacións, nos debates do Congreso de Deputados, e particularmente nos mítines propagandísticos -que estes días collen forza de novo para boa parte do ano-, non está mal acordarse das trinta e oito manganchas que o brillante filósofo alemán Arthur Schopenhauer deixou recompiladas para saír ben en calquera debate. A arte de ter sempre razón é o seu libro póstumo, publicado en 1864, pero un bo manual que aínda seguen moitos dos que aconsellan aos prohomes de empresa, da política e ata do confesionalismo, nas batallas dialécticas cos seus oponentes e, indirectamente, con cada cidadán, na medida en que os medios trasladan moitas das súas tomaduras de pelo, para que circulen como gran iniciativa de cambio e mellora do mundo.

Como indica este filósofo -de quen alguén recompilou tamén un precioso manual da Arte de insultar, último recurso para tratar de derrotar a un oponente con independencia da verdade-, o fundamento da dialéctica non son as realidades, senón os conceptos, xuízos e conclusións con que formalmente nos referimos a elas. A trampa está en levar a pensar ao oínte a que se esas formalidades, e as relacións que poidan establecerse entre elas, son erróneas, a perspectiva de análise da realidade que ten o outro o é tamén. Non se trata xa que logo, de facer comprender mellor que pasa, por que pasa e como se fai para que cambie a como deba ser unha determinada cousa ou asunto, senón de pillar ao contrario en renuncio. O experto en dialéctica ou herística deste tipo viu que, habitualmente, en canto dicimos adoita haber problemas de acoplamento total de sentido entre o todo e a parte, o principal e o secundario, o esencial e o colateral, entre as causas e os efectos, unha calidade ou a súa contraria, a posesión ou a perda de algo máis ou menos prezada, aspectos todos que sempre entran dalgún modo en todo xuízo ou apreciación. É máis, moitas palabras que usamos nunca expresan do todo as cousas a que nos referimos, como xa estudou Foucault. E, ademais, segundo que as opinións, teses ou xuízos, que emitimos sexan propicios aos intereses e afectos dun dos contrincantes, propician que poidan ser considerados de inmediato equivocados ou falsos respecto dunha suposta verdade da que o outro se sente egrexio defensor.

Tendencias naturais

Unha das diferenzas principais entre democracia e ditadura consiste en que a verdade sexa única ou poida ser plural en como se miren as cousas. Pero, para que ao cidadán lle mereza a pena a pluralidade ha de ser quen de non confundir a verdade coa súa aparencia. En toda controversia, o que adoita estar en xogo, formalmente, son as relacións entre as palabras que usamos, independentemente do que suceda na realidade; e en moitas das que ocupan o tempo mediático e político, a realidade é o que de ordinario trátase de evitar: falar do que realmente sucede adoita ser o de menos en demasiados casos. Doutra banda, cando se advirten estes xogos malabares, non é para escandalizarse demasiado; son estrataxemas que usamos a diario; cando nos vemos acurralados, adoitamos refuxiarnos en verdades máis ou menos xenéricas que valen para case todo, por diversos que sexan os asuntos por separado. Segundo Schopenhauer, “o home ten ata de forma natural a tendencia, cando está en mala posición nunha controversia, a refuxiarse detrás de calquera tópico xeral”; segundo el, sería esta unha lei da natureza tendente a economizar esforzos e, talvez, por iso, en refráns prácticos que tanto valen para un roto como para un descosido. Outra lei que tampouco se debería esquecer é que cando a maioría dos nosos políticos aprecian tan pouco o ensino de calidade para todos os cidadáns, é que lles sae máis barato apontoalos na conciencia que todo irá mellor se lles votan a eles.

TEMAS: Sofismas políticos.- Verdade e mentira.- Dialéctica e apoloxía.- As palabras e as cousas.

Madrid, 12.01.2021