No que facemos e dicimos non todo vale

A ética colectiva, o sentido social da propiedade ou a protección dos menores non poden ser cuestionados sen escurecer a convivencia.

Os ruídos do ano que acaba de empezar parecen ir na liña de que non se perda a tradición ben asentada de repetir o mesmo de sempre, con máis intención de que se conserve, que con ansia de enmendar algo nas desgrazas deste presente. No que incumbe ao que en público ocupa aos medios, o que traslocen moitos asuntos que nos incumben a todos, e que afectan ao sentido da convivencia, é unha vontade reiterada.

O fin e os medios

Púidose ver á propósito do protagonismo do tenis nos días previos ao torneo de Australia. puidemos facernos unha idea do desaxuste que pode haber entre ter gran popularidade, fama e diñeiro, cos comportamentos que corresponde observar ao común dos mortais. En xeral, salvo os moi forofos do raro patriotismo deste mozo servio de nacemento, e monegasco para o que lle convén, á xente do montón gustoulle a reacción do Goberno australiano dispoñendo que estaba obrigado, como calquera que quixese moverse libremente polo país, a cumprir as normas protectoras fronte ao coronavirus. O curioso, rechamante e provocador veu a continuación a conta do alcalde de Madrid quen, aproveitando o boom suscitado na prensa polo servio-monegasco, intentou levar a auga ao seu muiño sen obxección moral ningunha; a fin de facer crecer a “liberdade á madrileña”, viríalle ben a presenza deste tenista nun evento abrileño para atraer a atención mundial. Desde a Idade Media, era vox populi, a partir do comportamento dalgúns frades cos seus campesiños á hora de cobrar as rendas do feudo, que “todo era bo para o convento”. Esta consigna é a que, igualmente, parecen adoptar algúns irresponsables ao cuestionar, partidistamente, como se está xestionando a protección de menores á marxe de se se fai ben ou mal.

Noutro lance non menos glorioso, xa non con motivo das granxas e os seus tamaños, producións e problemas ambientais -que aínda nos fará ver máis fotografías de prometedores representantes públicos ante unha vaca-, senón tras outra cuestión de importancia como a vivenda, volveuse a ver, despois do informe supostamente “neutral” do Consello Xeral do Poder Xudicial, como algúns destes políticos volveron mencionar que se atentaba contra a propiedade privada. Invocar o “sesgo ideolóxico” para referirse como un absoluto sacralizado á privacidad dos bens, é regresar directamente ao século XIX, a antes da primeira lei de expropiación, primeiro gran atentado dos tempos contemporáneos contra a intanxibilidade que entón revestía este construto, como preceptuaba a Economía clásica. Dá a impresión, ao oílo ou lelo -sen meterse nos intríngulis da semántica que nestes asuntos adoitan esgrimir algúns ilustres representantes do ámbito xudicial-, que lles gustaría retrotraer cara á primeira metade dese século a evolución democrática; non lles importaría deixar atrás as primeiras leis e institucións sociais -as que deron forza ao Estado Social-, como garantía e motor destas políticas cívicas; tampouco as de máis tarde, logo de 1945, que configuraron en Europa o Estado de Benestar, que tanta protección proporcionou ás clases asalariadas en xeral. É dicir, cando sentencian e tratan de sentar doutrina, pastorean a un amplo sector de votantes para que presione aos seus representantes no Congreso de Deputados e traten de impoñer un criterio contrario ao que foi o avance social dos europeos, e dos españois en particular. Parece que lles encante ter un Estado diminuído como non sexa para zugar del vizosas ganancias.

Función social da propiedade

Nin sequera na Idade Media, en pleno século XIII, terían cabida algúns destes eminentes instigadores da vida política. Nin Santo Tomás de Aquino llelo torela; na súa tese sobre o “uso das cousas” (Summa Theologiae. IIª. IIae,. Q. 32, a.6) dicía que a ninguén se lle manda socorrer aos demais co necesario para os seus usos persoais ou dos seus; nin sequera a dar a outro o que el mesmo necesita , “pero cando se atendeu suficientemente a necesidade e o decoro, é un deber socorrer aos indixentes co que sobra”, son estes deberes de xustiza?.

Para enmendar o seu afán, deberían relembrar que, cando o káiser Guillermo I anunciou o 17 de novembro de 1881 o pionero programa alemán “de seguridade social” -que enseguida tivo eco nos demais países europeos- tratábase de grantir non soamente “o ben positivo dos obreiros”, senón, ante todo, a orde social colectivo-; non era unha cuestión estritamente de clase, senón proveitosa para todos, que o Estado se implicase -en detrimento da absolutización das ganancias privadas- na asistencia sanitaria, accidentes laborais, innvalidez e pensións: a paz e “seguridade social” ía niso. Este proteccionismo fronte aos perigos do mercado autorregulador, ata tivo eco  Cánovas del Castillo ideoloxicamente máis avanzado que moitos dos que, proclamándose herdeiros seus, falan alto en institucións actuais. Algunha vez máis apareceu neste artigo isto que dixo na inauguración do curso 1890-91, do Ateneo madrileño: “O sentimento da caridade e os seus similares non son xa suficientes por si sos para atender as esixencias do día. Necesitan, polo menos, unha organización supletoria da iniciativa individual que emane dos grandes poderes sociais”. Cánovas viña consensuar a necesidade de que a Política económica estivese atenta ao que hai máis aló da propiedade individual axudando a xerala.

Quen lea o Informe FOESSA-22, recentemente publicado, ten a man unha acreditada enquisa realizada entre sete mil familias con necesidades, moi ben coñecidas polo trato que con elas teñen os asistentes sociais de Cáritas. Unha lectura coidadosa fará ver ver ata que punto estas voces ruidosas que exaltan o egoísmo individual teñen algo meritorio que dicir para que coidemos o imprescindible egoísmo colectivo. De como sexamos capaces de atender aos que máis o necesitan, máis dependerá que mereza a pena o suposto pacto común que representa a CE78, a cal ten, por certo, entre os seus dereitos cidadáns os propios dun Estado Social, e no art. 33.2 deixou establecido que atendésemos “a función social” do dereito de propiedade.

TEMAS: Xustiza distrbutiva.- Estado Social.- Estado de Benestar.- Función social da propiedade.- Ética colectiva.

Madrid, 19.01.2022

Manolo Menor.