"O noso e os nosos" sintetiza unha ética sen estética democrática

Segrega aos non adictos, como indignos de compartir o espazo público. En educación, é o colmo da privacidade narcisista.

Díxoo Cospedal cando empezou a conta atrás do máster de Cifuentes: hai que “defender o noso e os nosos”. Non é un protocolo de alta política que xa previse Maquiavelo como parte dos segredos de Estado e a súa exquisita fontanería. Máis que unha teoría, é unha deontoloxía particular que adoita aflorar se os criterios e proxectos doutros evidencian que a nosa retórica quedouse oca ante feitos contraditorios.

É a irregularidade ordinaria en que a estética contradise coa ética en case todo o que tocan uns poucos, con prerrogativas fronte ao “normal” do resto, a quen piden se lles pregue. “O noso e os nosos” son, deste xeito, ese segmento de selectos que, se non por nacemento como no Ancien Régime, por razóns de inventado pedigrí séntense con poder suficiente para impoñer a súa perspectiva, os seus intereses e o seu dominio. É dicir, que se arrogan -en nome de calquera suposta superioridade- o dereito a ser tratados de modo distinto. Ultimamente, oímoslles moito ante os tribunais: nin leis nin obrigacións lles son iguais; tampouco dereitos e liberdades e, menos, as responsabilidades. De feito, cando son pillados in fraganti ignórano todo, son inconscientes.

Conecta co acontecido desde 1789, cando unha parte importante da burguesía revolucionaria fíxose conservadora e ata retrógrada tratando de que os dereitos conquistados quedasen retidos para os da súa clase, á defensiva do resto social. Os persistentes privilexios que una suposta igualdade legal trata de encubrir, ademais de explicar toda a loita pola equidade, é o que deu cor ás variadas reformas e restauracións acontecidas, e cando tratan de construírse personalidades neoliberais de última xeración e un renovado neoautoritarismo.

Agora resulta que Cifuentes renuncia ás pompas e vaidades do máster -non ás do cargo- e, mentres é cuestionada a credibilidade da URJC, os outros alumnos e profesores son o atrezzo dunha opereta en que, sexa o que for, xa perderon: o seu esforzo, o seu tempo e diñeiro foron devaluados nesta burbulla boloniense de inconsistente e confusa titulite. Á súa vez, Méndez de Vigo, IX Barón de Claret a quen recordaron hai pouco os seus fervores orixinarios, segue facendo do pacto educativo a súa razón de estar en Alcalá 34 despois de que Wert marchase tan alegre ao París da OCDE. Para entreter e despistar, roga “encarecidamente” ao PSOE que o apoie para que Educación recupere -en 2025- un 5% do PIB.

Privacidade subvencionada

Pero a LOMCE segue aí tan ricamente, coma se non a puxera en dúbida este divertimento e non fose urxente un proxecto realmente inclusivo. A este paso, o lexislado en 2013 pronto será parte constitutiva da “cultura tradicional” que canta o Barón de Claret. É -parece engadir- o mellor desenvolvemento do artigo 27 CE, pois é o último; todos os nenos e adolescentes están escolarizados, pero sería ridículo pretender que “o noso e os nosos” deixasen de ter “a súa liberdade”. Oito maxistrados do TC concordan en que “o noso e os nosos” merecen colexios cada vez máis parecidos a clubs privados das familias escolleitas, con seccións segregadas para nenos e nenas, idearios particulares -incluso fundamentalistas- e subvencións pagas polos que teñen “envexa igualitaria”.

E así sucede que, no proxecto de Orzamentos Xerais do Estado 2018, reserváronse máis de 1.484 millóns de euros a fin de cultivar esa privacidade desde os 0-3 anos, mentres as escolas infantís públicas son escasas. Este símbolo da piña que formamos todos na unidade do Estado é o que, ao que se ve, lles encanta a moitos bispos da Conferencia Episcopal, satisfeitos co TC. Queren que esquezamos, con todo, que a fraternidade expresiva de xustiza e liberdade só é aquela en que -como di Ángel Puyol- “quen teñen mellor posición social e os que teñen menos compartan o máximo de espazo público posible”

TEMAS: Pacto educativo. LOMCE. PGE (Orzamentos Xerais do Estado). Tribunal Constitucional. Artigo 27 CE.

Manuel Menor Currás

Madrid, 21.04.2018

Ás veces, se calase o cantor, estariamos máis a gusto

Nin o que canta Méndez de Vigo é “cultura tradicional”, nin o seu pacto educativo é o que necesita o noso sistema escolar.

Este ano, catro ministros deste Goberno -Cospedal, Zoido, Méndez de Vigo e Catalá- procesionaron en Málaga cantando o himno que os portadores do Cristo da Boa Morte -reprodución recente do de Juan de Mena-, era trasladado á igrexa de San Domingos. O noivo da morte só ten que ver coa Lexión fundada por Millán Astray cando a guerra do Rif, en 1920. E a historia das cofrardías de Semana Santa, chea de ingredientes variopintos, en moitos casos non é anterior ao nacionalcatolicismo que se impuxo trala Guerra civil.

É igualmente certo que a suposta “aconfesionalidade” do Estado logo de 1978 non forma parte da cultura política de moitos dos nosos representantes, e máis cando queren confundir a votantes e estraños. Méndez de Vigo, por exemplo, é moi libre como particular de cantar ou dicir o que estime, pero, como ministro, se xustifica os seus xestos dentro dunha suposta “tradición cultural” arrogándose esa autoridade para tal aseveración, o pertinente é que o explique. Pola contra calquera especialista en antropoloxía cultural, etnomusicoloxía ou folclore poderá acusalo de entremetido e falsario. Debese esclarecer, por exemplo, canto tempo cre que fai falta para que un costume ou fórmula de comportamento relixioso, civil, festivo ou simplemente expresivo da vida cotiá, fai falta para testemuñar que é “tradición cultural”. E por que se as tradicións rituais de Semana Santa non son homoxéneas, atribúe que o sexa o cantado ao paso dos lexionarios. Que cultura tradicional promove Méndez e Vigo cando a diversidade é notoria e ata contraditoria dunhas a outras músicas populares? Se se tense en conta quen, que, e en qué circunstancias se adoitan cantar, pronto se advirte que baixo o paraugas de “tradición cultural” acóllese de todo.

Moi cantoso é, con todo, que, a propósito de que o da tradición é un terreo moi abonado para “a invención” -como explicou en 1983 Eric Hobsbawn-, un ministro dos asuntos culturais queira coar unha falsidade para salvarse dunha metedura de pata ou dunha convicción baseada en supostas crenzas, distintas das de moitos outros españois. Tan convencido parece estar das súas que reafirmou a súa curiosa teoría ao animar retranqueiramente no Senado a unha parlamentaria queo interpelou: se participaba con el noutro evento similar talvez lle medrase a fe. Esta reacción propagandista delátao: non consta entre as funcións políticas do cargo que todos lle pagamos crear orfeóns de adictos.

Claros “baróns” de Castela

O reaccionarismo riseiro de Méndez de Vigo é redundante no itinerario que trazou ao seu pacto educativo e á Subcomisión correspondente. Desde que relevou a Ignacio Wert, preservou a intanxibilidade da estrutura que inclina ao sistema educativo a contradicir a igualdade e a liberdade que preceptúa o art. 27 CE. Sobre todo, no tocante ás relacións do ensino público e o privada, os recursos dispoñibles e a presenza da Relixión no currículum escolar. Non é estraño que a estas alturas se dea por morto este invento de pacto que, por outra banda, contraviría o que, desde 1978 -e por falar só de leis orgánicas- tratou de afianzar o seu partido na liña que inaugurou a LOECE (1980), proseguiu a LOCE (2002) e terminou de construír a LOMCE (2013). Mentres tanto, aínda non explicou coherentemente por que quería un pacto político para unha nova lei, sen suprimir esta tela emendado senón en pequenos matices. Non é contraditorio? Todo parece indicar que o que este cantor de ocasión queira soster é a mesma tesitura dos 40 anos pasados aparentando cambio de tonalidade. Unha partitura de reaccionario tradicionalismo que lle esixe sostenella e non enmendalla, e cantar canto asombre a máis dun turista que non saiba de que vai a rica tradición cultural dos españois, nin se viven no século XXI ou no de “os claros varóns -¿ou baróns?- de Castela”, de cando Fernando de Pulgar.

TEMAS: Pacto educativo. LOMCE. Artigo 27 CE. Procesións e políticos. Méndez de Vigo e as súas cancións. Tradición cultural. Os “mestres cantores”.

Manuel Menor Currás

Madrid, 15.04.2018

Os papeis universitarios son o que aparentan?

Dada a dificultade para dilucidar autenticidades, máis difícil será pescudar as súas calidades ou o mérito que poida representar ostentar a maioría.

O que vaia a dar de si no plano político a casuística enleada dun certificado da URJC está por ver nas próximas horas. Logo de medio mes no candelabro, pode suceder calquera cousa segundo os oportunismos dos candidatos á cadeira presidencial da Comunidade de Madrid. Danos hai, de todos os xeitos, que serán difíciles de emendar neste territorio das titulacións universitarias, a máis diso agravios comparativos e suspicacias respecto de que sexan eses intanxibles tan preciados como “ a calidade”, “a igualdade de mérito” e, de paso, “a mellora do sistema educativo”. Confirmado parece, iso si, o alto valor que ten a lingüística para determinar o verdadeiro significado das palabras, se é que lles queda algún logo do que día a día se ha ir establecendo entre Cataluña e o resto de España.

De antigo foron dubidosos os certificados de virxindade -como testemuña Fernando de Rojas en 1499 cando escribe A Celestina-, as demostracións de cristián vello que esixía a Inquisición e, como non, as certificaciones de bachareles que sabían máis de tabernas e esmorgas que do que os seus dómines ensinaban na aula. E por completar o baremo da hipocrisía social, tampouco pode dicirse que moitos cregos -se facemos caso ao que prescriben as Sinodais de moitos concilios provinciais- fosen persoas de virtude acrisolada, ou que os que pasaban por fidalgos prestixiados, non fosen senón pobres menesterosos: ata as vendas de títulos nobiliarios foron moeda corrente. Por algo a nosa mellor invención literaria, a do pícaro, tivo abundante humus nutriente.

Sucede que creramos que, coa Constitución de 1978 en marcha, todo sería puro, limpo, transparente e leal. Coma se por arte de birlibirloque volvese todo á súa máis prístina limpeza orixinal entre iguais. Pero tamén acontece que hai tempos longos no devir humano, con características que se traspasan de xeración en xeración sen apenas cambio ningún, o que, por suposto, é observable en bacterias incrustadas no existir de universidades e institucións de suposto saber, especializadas en que o que dea ton aos seus departamentos ou institutos asociados sexa exclusivamente transmitir sensacións de poder, dominio e capacidade de manipular sen que en nada avance o coñecemento senón todo o contrario, pese a tanto máster e posgrao como certifican.

Os milleiros de titulacións

Alguén, en non moi remoto tempo, reclamaba a súa ansiedade por asistir ao Xuízo Final pronto, porque quería observar o desespero de moitos fillos por coñecer ao fin quen era o seu pai, e a tendencia de cada euro por regresar ao peto do seu verdadeiro dono. Imaxínense que cada español quixese saber cantos dos títulos que exhiben supostos profesionais da política e outros traballos obedecen a verdade e, sobre todo, se lles valeron para aumentar o seu coñecemento. Imaxínense, ademais, que cada universidade tivese que certificar que os seus alumnos captaron as competencias que, segundo mostran as súas titulacións, suponse que procuran as que imparten. E supoñan que, para concluír este circuíto, tivesen que deixar os seus postos cantos profesores de gran capacidade de mandarinato e demais rutinas de influencia da súa xerarquía docente se fosen responsables da transmisión da nada. Con cantas persoas de ben se quedaría o sistema educativo español? A quen benefician os milleiros de titulacións de posgrao que, en apenas nove anos se xeraron? Esta difícil avaliación non a teremos, como tampouco a das múltiples cambadelas existentes nas Alma mater para que os repartos de poder non se alteren de ningún xeito.

Pois aquí estamos, vendo tan ricamente o que pasa. Cando se derrita este azucre noticioso do máster da URJC, volverán a masaxearnos con outros papeis. Por exemplo, os do pacto educativo. E, mentres sosteñen a LOMCE, tratarán de convencernos de que o máis conveniente é manter un sistema ancorado nos albores do século XIX -antes de que nas Cortes de Cádiz se tratase de que fose algo modernizador e de dereito público-, ou se queremos que a nosa educación teña -despois de máis de 200 anos- os trazos que corresponden á modernidade dunha sociedade do século XXI. Repasen tamén os orzamentos do Estado deste ano, e verán, nun anexo, os 1.400 millóns en desgravacións a familias que non o necesitan e por asuntos tan interesantes como os uniformes dos seus colexios privados. É case un terzo do que se vai investir: presupostos sociais?

TEMAS: Títulos universitarios. Másteres. Posgraos. Calidade educativa. Mellora do sistema educativo. LOMCE. Pacto educativo.

Manuel Menor

Madrid, 08.04.2018

É “a calidade” o que prima na elección de colexio?

Como cando compramos un “paquete turístico” ou un coche, o libre mercado non cobre todas as expectativas. Nos pactos educativos tampouco.

Non todos poden elixir e, na práctica, a “libre elección de centro” apenas alcanza a un terzo das familias. Nalgunhas comunidades autonómicas -e en determinados barrios das principais cidades- esta proporción é bastante maior. A distribución vai, predominantemente, por estratos sociais e a remolque da equidade que un Estado democrático debe desenvolver para que se cumpra un dereito fundamental da cidadanía que, ben desenvolvido, xera unha maior cohesión moral e sa convivencia.
Chama a atención que, en tempo de crise, aos poucos que poden elixir se lles subvencione mentres ao resto se lles di que escolaricen aos seus fillos nunha escola pública saturada de problemas e escasa de recursos. Establecida a diferenza, que sexa mellor é independente da realidade. Prima o envoltorio, favorecido porque se nos preparou para dar máis creto á individualizada atención das nosas necesidades. Un xogo en que ao ensino público -en xeral- a última lei orgánica que desenvolve o preceptuado no artigo 27 da Constitución: a LOMCE- sitúao como como subsidiario do privado.

Por deixación duns e abandono doutros, nos últimos anos medrou a privatización e os concertos educativos e, namentres, as cifras de orzamentos educativos, bolsas, profesores, ratios por aula, servizos e recortes de diverso e intenso exercicio están facendo que o ensino público -o escolar e o universitario- acuse un gran deterioro. O que fai que teña máis valor o esforzo que moitos docentes desenvolven a diario no coidado aos seus estudantes. Con frecuente deixación dos responsables políticos, procuran a tan necesaria democratización interna das aulas, que faga beneficiosa para os adolescentes o seu paso obrigatorio por elas.

Pese a estes contrastes, nos últimos anos -desde que a escolarización empezase a ser un ben para todos ata os 16 anos- o sistema educativo español ha ter importantes logros. O da propia escolarización non é o menor, pero non é suficiente se non se dota de valor interno e colectivo a esa universalización da educación. É curioso, no entanto, que a linguaxe de “a calidade” e da “mellora da calidade” teña similar percorrido no tempo: os trasvases terminolóxicos do sistema produtivo e cultural son evidentes. Pero, se cando imos ao supermercado tratamos de saber que metemos na bolsa da compra, sería un erro deixarnos seducir pola mercadotecnia das supostas bondades do libre mercado educativo, en que hai todo tipo de artimañas e discutibles prestacións.

O xogo de abalorios

O asunto da “calidade” tamén ten especial relevancia neste momento ao permitir distinguir con fundamento, por exemplo, o valor do suposto “pacto” polo que veu pugnando o Goberno neste ano e medio último. Por albiscado ata agora -e á marxe de que a ausencia da Subcomisión parlamentaria que protagonizaron o PSOE e PODEMOS no mes pasado-, a calidade a que aspiran os promotores deste pacto xa quedou bastante clara. Sabemos que non queren tocar cuestións que afectan á estrutura interna do sistema, tales como a relación entre privada e pública ou a importancia da Relixión no currículum escolar, como sabemos -e é primordial- que son escasos os recursos que están dispostos a poñer para que a democratización interna do sistema mellore pedagoxicamente ou que a formación inicial e permanente do profesorado teña a consistencia debida, acorde co que unha modernidade democrática do saber require, adaptada ás necesidades actuais. Ao que parece ir isto -se non hai quen o cambie-, é a que pareza o que non é. Igual que sucede con moitos “másteres” -que nin son tales nin o parecen-, este selectivo pacto pode ser un gran simulacro. Nisto, tampouco a liberdade de mercado lle facilita a decisión confiada do cidadán: a fraude real será advertida tarde, cando xa sexa imposible remediar a decisión adoptada.

TEMAS: LOMCE. Pacto educativo. Calidade educativa. Libre elección de centro. Ensino privado. Ensino público.

Manuel Menor Currás

Madrid, 03.04.2018