Non haberá igualdade nin xustiza reparadora das diferenzas sen unha moralidade comprometida coas institucións democratizadoras. A Escola Pública esixe esa fraternidade política, non a dunha beneficencia segregadora.
Mentres Susana Díaze Errejón coinciden en “recuperar a ilusión”, a presenza de Wert na Subcomisión do Congreso engade un toque surrealista á ansia de “pacto educativo” do PP. Xunto cos debates do Brexit inglés que xa están en marcha, a ocasión préstase para ver outra mostra exemplar do máis estrito neoliberalismo -se se lle desposúe de publicidade-, na maestría de xogar a dúas barallas: proteccionismo para os amigos e librecambio para os demais. De como extraer mollo rendible do público, pois aliados teñen en facilitar a súa legalidade dun Estado fiador. Aí está o recorte de 9.000 millóns ao ensino nestes catro anos e que, ao tempo, o seu sector privado non cese de crecer nos Orzamentos de comunidades como Madrid. A combinación, esencia do “España vai ben”, repite o liberalismo de Trump adubado con proteccionismo, mentres Cospedal sobe un 2% a defensa dos que nos colonicen. Son os “tempos modernos” de agora mesmo.
A bondade ou maldade é, con todo, cada vez máis, un problema de comunicación. O de Susana idealizando que vai gobernar desde a vitoria nos retrotrae a como nos amaestraron durante tantos anos en que a diferenza xa non se dirimía no plano da conciencia senón no do control editorial dos medios. A variante é que, por fallos imprevistos, ás veces se dilucida agora en sé xudicial. O turismo cultural non tardará en propoñer unha ruta por este territorio ambivalente do gradiente do ben, en que poderían estar as privatizacións celinas da Sra. Fígar, os manexos da Púnica coas concesións de colexios, as competencias en emprendimento da LOMCE, as obsesións dos infinitos cursos de posgrao, o ranking dos MBA -máis preciado se corre por eles inspiración espiritual para as cousas deste mundo- e, por que non, algunhas votacions conxuntas de PP e PSOE. Sen contar a gran casuística do corrupto, nin a colorista discrecionalidade interpretativa que a lexislación soporta.
Plaxios do pasado
Este parque temático ten un rico pasado. O espazo onde se repasa a tapicería de Patrimonio do Estado, é un exemplo de continuidade nesta tradición. Esperanza Aguirre -neoliberal persistente- puxera pasta pública na Fábrica de Tapices. Da desinhibida xestión deste espazo queda un ocupa consentido alí durante longos anos, nun apartamento de 700 m. con luz e auga pagas. Non consta se tamén o gas, enerxía probablemente innecesaria por ser hoxe Iberdrola o gran partenaire desa “Real Fábrica”.
Ambientes eclesiásticos hai con similar continuidade. O foco de interese fixouse estes días nas vellas relacións de Ruiz Gallardón cos seus antigos mentores educativos no enclave xesuítico de Chamartín. Un acordo do Concello que presidía en 2007 estipulou un arrendamento abusivo do que gozarán os ignacianos ata 2029 aínda que aquel aparcamento da nosa Señora do Recordo sexa malísimo negocio: 2,5 millóns de euros perdemos aí ata 2015 os contribuíentes do Concello madrileño, pois debemos compensar aos arriscados emprendedores da idea.
Pola vía das auditorías cidadás, expedientes en xulgados de toda España ou noticias que menudean na web de Europalaica -como a da Catedral de Zaragoza-, é constatable como medrae a milagrosa adaptabilidade do ultraliberalismo para administrar os recursos do Estado. Se a máis recoñecida achega de España á Literatura foi a do pícaro, xa podería solicitarse á UNESCO que declarase ben intanxible a pervivencia da nosa acreditada mestría en combinar proteccionismo e libre mercado como ao descoido, co resultado final de privatizar o que sexa con beneplácito do votante de orde.
Alianzas estratéxicas
A alegre manobra segue especialmente fértil no terreo dos servizos sociais, dos que libera ao Estado coa seu externalización, o consiguiente deterioro do público e, a continuación, pola lei da gravidade, que privilexiados amigos emprendedores vexan reféns nas súas redes un número inusitado de clientes. A crise axudou a perfeccionar tan descarado hábito en beneficio dun reducido grupo que, a base de reformas laborais e precariedade nos empregos, fai pagar a factura aos máis pobres. De paso, acurtou as diferenzas entre presente e pasado -en dereitos. liberdades e salarios-, deixando as cousas no seu sitio, “como debe ser”.
De moi atrás vén, con todo, esta tradición mixtificadora. Aínda é observable, por exemplo, na rede educativa privada/concertada, pertencente nun 60% á Igrexa. É unha historia longa que, nos seus últimos episodios, ten que ver co acordado en 1979 -e confirmado en 2006 pese á crise- para legalizar nos Orzamentos do Estado “aconfesional” pagos a devandita institución. Pese a que ao catolicismo español escaséanlle as vocacións e diminúenlle os fieis, non cesan os que, á súa sombra, pretextan “servizo social” e “utilidade pública” para acollerse a tales recursos (públicos). As sospeitas de negocio extractivo a conta desa e outras partidas, e fundacións, non entran no Tribunal de Contas, que os exime de fiscalización. E os máis influíntes do PP, congregantes, numerarios ou supernumerarios, están encantados. Tal actitude tampouco é nova. Entronca coas convulsións do XIX, sobre todo na súa segunda metade, en que a Igrexa buscou a cooperación dos “segrares” para non perder espazo social.
A súa preocupación moderna polo ensino é anterior, do século XVI, pero na Contrarreforma aínda eran relixiosos os que, a través de selectos colexios “para nobres”, facían chegar a voz eclesiástica aos círculos de poder. De entón vén, con todo, a terca procura de peóns dóciles, hábiles en mixturar asuntos a conveniencia, especialmente diestros na ambigua restricción mental e en subterfuxios para expandir os intereses da xerarquía católica. Coma se dun Estado dentro doutro Estado se tratase, aos que dirixiron esta estratexia, baixo a aparente accidentalidade do terrenal nada lles foi nunca suficiente e todo debeu orientarse á eternidade da súa misión da que se sentiron administradores exclusivos. Todo foi instrumental nese xogo de aparencias, incluso as persoas e, se se tercia, os recursos públicos.
Ao amentarlles persistencias destes hábitos -documentados como están e trufados de patriarcalismo-, reaccionan airadamente. Enseguida aluden -coma se continuásemos en tempos ignotos- a que lles perseguen inimigos anticlericais e incitan a unha guerra para a que sempre han ter cruzados. O da viga en ollo propio é un problema óptico que trataron de salvar aliándose co máis conservador e, neste momento, co elitismo neoliberal. Examínese, a modo de exemplo, a cartografía da súa sólida implantación educativa, e confírmase como retrata as súas alianzas hexemónicas, ante as cales só queda como aparente a atención a todo o espectro social que ás veces exhiben. O mapa resultante aínda é máis significativo se se enriquece coa súa presenza en Sanidade e Dependencia.
Apoloxetas
Unha especialidade dos máis entusiastas foi unha narrativa histórica en que eses afáns sociais aparecen impolutos, sen ribetes de discriminación nin tacha ningunha. Afeitos ao dogmatismo, ningunha obxección adoitan admitir, ademais, a tan pulcro discurso. Pero que, por exemplo, sexa admirable a arte e algunhas achegas á cultura que faga o cristianismo -ou a Igrexa católica-, non implica que sexa gratis et amore. Non exime tampouco de abusos cometidos no extenso pasado posterior a que Teodosio lles oficializara no 370 d.C. , nin pode ser pretexto irresponsable para o presente. A veneración aos valores de que din ser portadores esixe rigor no relato e lealdade: esa historia non é cousa de propaganda nin só dos que se sintan católicos. Ademais, unicamente se se aceptan os logros e fracasos do pasado -e non se xulga á sociedade que decidiu cambiar as antigas políticas de “cristiandade”-, emítese un signo de sa relación co tempo actual. Hoxe e aquí, se desexan traballar por melloralo, hai crentes que achegan o seu esforzos ao duro tallo social coas Bienaventuranzas como programa de igualdade humana. Apoiarse nos que traballan con esa franqueza para xustificar outros manexos contradi a actitude de Xesús cos fariseos.
A mensaxe supuestamente “pastoral” que emiten moitos de burocráticos intérpretes do Evanxeo soa alleo ao contexto moderno e, a miúdo, contraditorio. O Aggiornamento que promoveu Xoán XXIII en 1959 pillou a moitos co paso cambiado. Incómodos coas innovacións de Roncalli renovaron -salvo excepcións- vellas alianzas co poder: predicar unha florida espiritualidade, non esixida de obrigación política en xustiza reparativa das desigualdades; mostrar unha pobreza “natural” e sen causas, que apacigüe as conciencias de cantos saben que viven ben a conta de que moitos vivan mal. Certo sentimentalismo caritativo dispoñeraos a dar esmola voluntaria, non sexa que vaia haber intranquilidade e desorde. E nos colexios que promocionan, bo coidado teñen de que non haxa desazón ningunha. Procuran o máximo de homoxeneidade de centros do sistema educativo español. Se fai falta, con achegas económicas distintivas que filtren aos máis selectos.
Na Gaudium et Spes (07.12.1965), constitución principal do Vaticano II, proclamábase unha vontade de “fraternidad e diálogo sincero” con “todos os homes de calquera nación, raza ou cultura” (G.S.,92), a fin de sentirse -íntima e realmente solidarios do xénero humano e da súa historia (G.S.,1). Pese a iso, en moitos programas e espazos de “actividade social” que amparan institucións eclesiásticas segue reiterando o estilo do Antigo Réxime, como o capelán que aparece no Gatopardo. Poderían “converterse”, polo menos, a que non fose evanxélico ser compañeiros de viaxe de cantos defendan políticamente un descarnado individualismo” Liberais doutrinarios de sempre ou neoliberais de agora mesmo talvez aliviasen así as súas ansias de ambición: se lles ensinasen as esixencias da moralidade no público máis aló da subxetividade, non terían escusa para erosionar políticas institucionais coherentes cunha fraternidade colectiva. Haberán de romper o aburguesado compadreo que con frecuencia mostran con estas tendencias e, sen dúbida, resultaralles incómodo. Pero, en compensación, ten o aliciente de que, nun mundo crecentemente globalizado e secularizado, a súa mensaxe espiritual terá recoñecemento. Non parece, en todo caso, que encubrir egoísmos ben pensantes sexa o modo mais leal de compartir “os gozos e esperanzas, as tristezas e angustias, dos homes do noso tempo, sobre todo dos pobres e de cantos sofren” (G.S.,1), senón, máis ben, cooperar a que creza a fenda que xa existe entre supostosbenefactores e necesitados. Doutra banda, se entre os séculos XVIII ao XX só existise a voluntariedade do limosneo, seguiriamos onde estabamos en Xustiza distributiva, dereitos sociais e obrigacións colectivas; este mundo sería máis inxusto e trasnoitado.
Por poñelo máis claro: a actualización da moral de “a caridade” esixe comportamentos acordes coas esixencias do público. Ollo co que dicían -fai anos- que dicía Tomás de Aquino: corruptio optimi pessima! Cando xerarcas católicos se alían co IBEX-35 e os neoconservadores en cuestións que teñen a cuberto, para falar de “esforzo”, “competencia”, “calidade” e similares, cooperan en furtar ao debate democrático aspectos fundamentais para a equidade e a xustiza distributiva, dous ideais que só poden satisfacerse nesta Terra coa obrigación mutua de todos os cidadáns nas esixencias do pacto social democrático. É dicir, en que “ninguén sexa tan opulento que poida comprar a quen queira e o que queira, nin que ninguén sexa tan pobre que haxa de venderse para sobrevivir”. Isto dicía Rousseau en 1762, quen non estaba no canon de boas lecturas que o P. Garmendía de Otaola nos permitía. Pero grazas ao xinebrino, este 2val de bágoas” non o é tanto e ata existe unha Declaración Universal dos Dereitos Humanos, irrelevante para o Vaticano.
Fraternidades selectivas
A ocasión dun pacto educativo é óptima para transmitir a esta sociedade de hoxe un afán democrático. As “exhortacións” do Papa Bergoglio na súa encíclica Evangelii gaudium (24.11.2013, renovadoras sen dúbida en bastantes aspectos, están lonxe de ser imitadas con xestos convincentes dos seus representantes en España neste asunto e en bastantes outros. Eles saberán por que. Esta sociedade pode ter algunha comprensión con que o nacionalcatolicismo lles deixou improntas, pero non esixan que a acompañen con que, coma se dun negocio comercial se tratase, non se decaten de que lles vai máis a propaganda que a consistencia. Na aposta pública da CEE (Conferencia Episcopal Española) -e conste que o ensino é unha cuestión de moi alto interese público- é dado advertir que presenta o social como algo light, máis ben inodoro e insípido. Aínda que crean que a súa propia actividade social xustifica a súa razón de estar asistidos polo Estado, en cuestións colectivas adoitan mostrar ese territorio ante todo como obxecto do seu piadosa actividade caritativa. Se as políticas sociais se deterioran e recortan mentres se externalizan entre apaños, nin é tónica da súa mensaxe nin adoita ser motivo para que se sintan concernidos. En xeral, a tendencia é a non parecer que se implican ou escoran, aínda que non sexa críble. Porque constancia hai de que, en privado, aínda en época de Maravall, pretendían que Educación decretara o que parece adoitaban levar á firma do ministro de quenda.
En todo caso, as preguntas que suscitan estas actitudes nos que están atentos ás súas mensaxes non deixan de ser engorrosas. O reducionismo do diálogo cos pobres e a caridade adoita quedarse en continuismo colaboracionista en propiciar a resignación dos pobres. E a esperanza nun mundo mellor non se pode construír sen alentar as políticas de fraternidade como deber cívico colectivo. Tampouco se adiviña como se logrou o sistema de Seguridade social -ou a extensión educativa- coa tradicional voluntariedade compasiva, individual e aleatoria que tradicionalmente ensinaron. O que leva a que, se non se traballa en que sexa exixible xurídicamente -en dereito- a fraternidade, non se ve como se poida defender ante o boiante neoliberalismo que todos os cidadáns teñan dignos servizos públicos en Educación, Sanidade ou Dependencia. Quen atenderá eses dereitos en lugares onde non sexa posible compasar o negocio? De proseguir o seu deterioro crecente, en nome de qué caridade se poderá reivindicar que o pouco público que non se acabe privatizando sexa para aprender a compartir?
As “masas” -o pobo, a xente ou as maiorías sociais- serviron para moitos pretextos. Admitamos que o P. Ayala (1867-1960) deixouse levar pola sedución de que “os selectos”-as elites-, ,serían a clave do apostolado católico moderno: traerían un ordenado ben ao os non selectos e, de paso, á súa “salvación” se traballaban segundo a súa orientación educadora. Haberá de admitirse a cambio que a outros da mesma orde relixiosa, de non menor nobre mención, como o P. Arrupe (1907-1991) -non a fundación que levou o seu nome-, non lles gustase esa prédica constantiniana que tanta riqueza e poder atraeu aos misioneros daquel proxecto. Tanto, que outros grupos, congregacións e fundacións protexidas afinaríano máis nos longos anos que controlaron ás súas anchas canto se dicía e facía no MEN (Ministerio de Educación Nacional), CSIC (Consello Superior de Investigacións Científicas) e arredores, non só universitarios, antes de introducirse en sectores máis remunerados e influíntes. Grazas a ese distintivo pasado chegouse a que máis do 60% do patrimonio escolar privado español sexa, dun ou outro modo, propiedade tanxible das variadas congregacións e sociedades da Igrexa.
Esperar?
Sexa cal vaia a ser a súa contribución ao posible pacto educativo, de levarse a cabo non só nun plano político senón tamén social a CEE debería explicar sen subterfuxios se a relevancia da Relixión no sistema educativo español sosteríase hoxe sen o proteccionismo da LOMCE. Por agora, a perspectiva do “diálogo” en marcha, que ademais de permitir ven como se retratan os partidos entre atrasos e complexidades programadas, aboga máis por un arranxo político que por un pacto social en que teñan peso negociador os que nestes anos sostiveron as reivindicacións: nin se sabe aínda se os 82 comparecientes á Subcomisión do Congreso pesarán igual, nin canto contará Wert no cómputo. A situación é propicia, en todo caso, para que a xerarquía católica se suscite tamén estas cuestións sen que o pasado sexa escusa para non actuar como o propio Papa actual suxire que deberían facer neste presente. En síntese: que concepto de fraternidade-ou de caridade se o preferen- poñerán na balanza ante o 32% de alumnos de privada-concertada e os seus 193.972 profesores. E cal propoñerán ante a fraternidade equitativa que esixirá o outro 68% de estudantes atendidos por 670.778 profesores escolares do ensino público (segundo cifras oficiais do curso 2014-15).
Cuestión paralela, que tamén poden contribuír a solucionar positivamente é se se revertirá ao ensino público o que se lle restou estes anos. Pero, sobre todo, á maioría social desta España a donde din querer seguir levando o Evanxeo -Boa nova- de Jesús, lle gustará percibir en que medida contribuirán a que se modifique -se non houbese pacto tamén poden traballalo- o estatuto cooperativo existente -o histórico é irremediable- entre este proteccionismo e este neoliberalismo que lles legalizou a LOMCE. É probable que non pase nada, que esa maioría quede desatendida e teña que contentarse co que hai e que deba seguir empezando cada día. Dabondo saben que sempre cabe esperar, pero que poderán esperar de tales “pastores”?
…........
TEMAS: PACTO educativo. Políticas educativas. Neoliberalismo. Proteccionismo. Colexios privados. CEE. Caridade. Dereito á Fraternidad. Xustiza distributiva. Wert. LOMCE.
Manuel Menor Currás
Madrid, 29.03.2017
No hay comentarios:
Publicar un comentario