E, aínda que pareza un tabú, tamén hai violencia sexual con nenos e nenas

Non todo depende da escola. Hai circunstancias colaterais pero fundamentais, para que escolas e colexios cumpran os seus cometidos primordiais: as familias non sempre acompañan ben aos seus fillos. Dúas noticias recentes poñen sobre o taboleiro outras carencias na atención aos menores que contribúen ás posibles razóns de suicidios de adolescentes e nenos, non infrecuentes en España. Por unha banda, o grave atropelo en Vitoria dunha nena de 17 meses á que un presunto violador -profesor de conservatorio- tirou pola fiestra dun piso en Vitoria o pasado día 25. Por outro, unha información paralela de Alejandra Agudo sobre nenas de Bangladesh que “dan o non quero”. Nese país, un 65% das menores de 18 anos xa están casadas e a educación é fundamental para combater “esta tradición asociada á pobreza”. Os riscos da pobreza Segundo Educo.org, a poboación española de menos de 16 anos en risco de pobreza ou exclusión social é do 35.4%, e a taxa de abandono escolar pronto acada ao 21.90% , segundo os datos que manexan do Informe PNUD 2013 / Unicef / INE / Eurostat 2014. Entenden como poboación en risco de pobreza ou exclusión social a que está nalgunha destas situacións: cun 60% de media dos ingresos por unidade de consumo; en privación material severa (con carencia en polo menos 4 conceptos dunha lista de 9); en fogares sen emprego ou con baixa intensidade ocupacional. Dous millóns e medio de nenos e nenas españois atoparíanse en risco de pobreza. Coa malnutrición como unha das súas características principais, é dicir, que un de cada catro dos nosos pequenos -os datos de Save the Children son máis duros- non inxere unha alimentación adecuada, de modo que 200.000 non poden permitirse comer alimentos proteínicos adecuados cada dous días. Os tratos vexatorios á infancia Os datos de Unicef á proposito das expectativas de cambios no matrimonio de adolescentes no mundo -e aos riscos que implican- prestan especial atención ao que segue sucedendo en Asia, África e unha parte relevante do Caribe. Nada din, con todo, sobre o que siga acontecendo en España en canto a persistencia de tradicións de tratos vexatorios, máis ou menos calados, de violencia sexual familiar con menores. Hai constancia de costumes nada infrecuentes en zonas rurais máis deprimidas, en épocas de pobreza grave e taxas de nacemento elevadas. Constan, igualmente, tabús que se han ir pasando no transcurso do tempo para amentar a presuntos “padriños” que “axudaban” durante algún tempo a familias moi necesitadas. Moitos coñecen historias dramáticas de persoas atrapadas nalgunhas destas historias de vida atroces. E, doutra banda, a nosa literatura, a diferenza da dos países nórdicos, é propicia ao ocultaiento e á vergonza nestes asuntos. Os contos, sempre tan exemplarizantes, din subliminalmente moito máis. Criados no espírito da Contrarreforma, sempre foron cuestións máis de confesionario que de investigación xudicial, e sempre moi fuxidías do sistema educativo aínda cando fosen flagrantes os abusos pederastas. Nunca foron asuntos para falar e ter en conta coa atención debida. Os menores sempre foron máis menores nas áreas onde, ademais, a escola foi ata moi mediado o século XX un espazo exótico. Aínda en 1953, cando Ruiz Jiménez propuxo a reforma dos Ensinos Medios (LOEM), dicía que farían falta unhas 20.000 escolas unitarias, a razón de 60 nenos por aula, e que habería que botar man a outras 15.000 que estaban en estado moi deficitario. Cando se empezou a abordar a primeira lexislación protectora dos nenos en 1873, 1904 e 1908, tratando de mantelos afastados de actividades laborais especialmente difíciles, o ideal hixienista de seguridade nun bo fogar apenas se podía lograr no ambiente urbano e que, nas discusións parlamentarias, aínda se sostiña que os danos familiares que se poderían seguir, sen a achega do salario infantil, serían maiores. Véxase se non, o que dicía Sallarés i Pla, defendendo unha especie de dereito de propiedade, superior e sagrado, do capitalista a ter as súas ganancias a conta da explotación. E peor é se se considera o que pasaba con “a infancia abandonada” ou maltratada -que tanta atención suscitou polas mesmas datas aos reformadores sociais-, en que o alcoholismo, a miseria e a ignorancia aparecían como constantes de que a infancia podía ser para moitos nenos e nenas un tempo moi pouco feliz, e os fogares eran un espazo nada educador. A convivencia escolar De todos os xeitos, cando serodiamente houbo que establecer plans estratéxicos de convivencia escolar -como o que o 22 de xaneiro anunciaba o MECD- , non  se deberían as políticas familiares pertinentes. Que na Constitución  se dea preferencia a “os dereitos dos país” á hora da educación, non garante o crecemento dos nenos nun ambiente familiar san. Non estaría mal, por iso, que a Carta magna garantise máis explícitamente eses dereitos no sentido estrito que recolle o famoso documento da ONU e que, de xeito indirecto, nos incumbe por ser firmantes comprometidos con el. E na formación do profesorado dos primeiros niveis educativos debería ser explícita igualmente a atención a estas cuestións que sempre son máis ben doutra burocracia e que, xa que logo, adoitan mostrarse como non pertinentes profesionalmente. Cando o ben superior dos dereitos do neno está por medio, non se trata de intromisión en terreo vedado. Existen abusos de carácter sexual en ámbitos familiares e son advertibles nas aulas a pouca atención que se preste ás condicións básicas de aprendizaxe. Profesores e mestres deberían, xa que logo, dispoñer de protocolos de atención obrigatorios para a detección dos síntomas e a consiguiente actuación que proceda. O problema existe, e non exclusivamente en situacións económicamente desfavorables, nun grado que algunhas fontes informantes elevan ata un 30%. Pode ser discutible a proporción concreta e, tamén, si é ou non maior ou menor que en tempos pretéritos, pero existe. Os primeiros que dan fe del son os avogados especializados en violencia contra as mulleres; nas súas demandas non son infrecuentes estoutros abusos colaterais profundamente daniños. Constátano, ademais, as estatísticas do Consello Xeral do Poder Xudicial á hora de cuantificar os asuntos que pasan polos diversos xulgados. Sábeno, e moi ben, titores de centros educativos que lograron empatizar cos seus titorandos e titorandas. E coñéceno, probablemente con menor fiabilidade -porque non dispoñen dos recursos presupostarios que deberían nas Autonomías- as unidades de atención social e familiar, algunhas das cales teñen encomendado este traballo específico a entidades externas como CIASI, por exemplo. E “a calidade” Educativa Só resta que, á hora de falar tanto de “mellora” da educación, sexamos menos hipócritas. Alguén con sensata paciencia en canto ao valor das políticas educativas que nos vimos tirando á cabeza desde fai moito máis de 30 anos como un mal que nos impuxeron, debería correlacionar os datos existentes en canto a pobreza infantil, fracaso escolar e abusos á infancia, para contrastalos coa ausencia real -denunciada reiteradamente polas ONGs arriba mencionadas- de políticas protectoras dos nenos e nenas que vaian máis aló da retórica. Dá risa que, sen poñerlle rigor ao trato con estes problemas,  se nos encha a boca de “excelencia” e “calidade” educativa, e ata de formación do profesorado e outras marabillas que deberían axudar a dar sentido á escolarización obrigatoria ata os 16 anos? ou, como algúns propuxeron, ata os 18. ¡Coma se os cimentos deste fráxil sistema educativo non tivesen importancia! En fin, xa sabemos que para o mesiánico pacto da XI Legislatura será un milagre que se fale destas cousas tan pouco atractivas, pero algún día lamentaremos que, unha vez máis, o urxente impida tratar o necesario e imprescindible. TEMAS: Abusos sexuais a menores. Ambientes familiares sans. Atención escolar. Educación. Calidade educativa. Políticas infantís. Fracaso escolar. Pobreza infantil. Convivencia escolar. Funcións educativas de mestres e profesores. CIASI. Manuel Menor Currás Madrid, 27/01/2016