O abrazo, de Genóves, é un bó símbolo para o relato compartido que nos urxe

É momento de política profunda. Necesitamos compartir o relato do que sucede e a memoria do sucedido. Non estamos para tácticas cosméticas particulares.

O que levamos de ano predice complicacións para o anhelo formulado por todos fai moi poucos días, de felicidade para 2016. O de Cataluña é especialmente difícil de contemplar impávido, como parecen facer algúns actores políticos. A caída da bolsa estes días fai prever malos agoiros e o horizonte xeral parece cheo de incertezas en demasiados aspectos da convivencia pública. Sobre todo, respecto do que a uns ou a outros lles gustou poder dicir como relato do sucedido e, especialmente, do que estea por suceder. Todos contamos con imprecisión e desgusto o que non nos gusta. Abunda o ton baixo e dubitativo en canto a posibles combinacións para unha lexislatura que non arrinca, porque nin se cumpriron con exactitude as expectativas de cambio, nin se prevé cal vai ser o mellor modo de afrontar a cabalística dos números que deixaron tras de si as eleccións do 20-D. Todos os posibles candidatos a pactar temen arriscarse. Ata, os que parecen ter máis predisposición son calculadores, cando unhas novas eleccións non deixan de suscitar serios problemas tácticos.

Hai, con todo, un horizonte de esperanza, presaxiado coa chegada do cadro O abrazo, de Genovés, ao Congreso de Deputados fai tan só unhas horas. É un bo símbolo do que, como cando nas grandes incertezas de 1977, soubemos atopar unha saída democrática a aquela lameira. En principio, as dificultades de que tanto falamos logo das eleccións xerais últimas non deberían ser especialmente problemáticas. Son habituais en moitos países do ámbito europeo que se moven no multipartidismo. Só son problema para os que non queren un diálogo leal. Na cultura política española é unha aprendizaxe que aínda está por facer en gran medida. Detrás ten o relevante precedente dunha longa ditadura e, máis atrás, unha prolongada serie de golpes de Estado e guerras civís -as carlistas son- por mor dunha moi difícil transición desde o absolutismo de Fernando VII en 1834.

Mirada desde o ámbito do sucedido en Educación, esa falta de tradición non só é observable desde o sucedido cos monólogos que desde 1975 existiron, cada cal coa súa reforma ou contrarreforma ao lombo do que quería ser continuidade pura e dura. Vese especialmente co acontecido no breve período de Gabilondo e o seu consenso, en que primou a intolerancia sobre a necesidade de poñerse de acordo. E se se mirase máis atrás, son perfectamente visibles os broncos desencontros que existiron desde antes da Lei Moyano en 1857. Despois dela e en plena Restauración, os encontronazos leváronse por diante experiencias tan interesantes como a da Institución Libre de Ensinanza, e os intentos que a II República fixo por dignificar un ensino que todos puidesen ter tampouco quedaron á marxe dos ansiosos de depuracións. En todo ese longo período, detrás dos asuntos educativos sempre estivo -como noutros asuntos- a posible limitación da sacralidade da propiedade privada para atender por dereito e non por mera benevolencia benéfica ou caritativa as necesidades que suscitaba a pobreza mediante leis e institucións sociais. Respecto ao ben da educación, logo de tantos anos de carencias e limitacións para que se xeneralizase a liberdade e o dereito do ensino, o único pacto ao que se puido chegar é o do artigo 27 da Constitución de 1978, e non pode dicirse que haxa suficiente lealdade no seu cumprimento equitativo. Fáltanos suficiente tradición democrática en canto a compartir.

A esa falta de tradición engádese, ademais, o descrédito alegre que moitos opinadores de oficio deitan nos diversos medios de comunicación cara a decisións de cantos non son da súa cordo, por nimias que sexan. Por moito que se queira invocar a liberdade de expresión, non parece que sexa moi responsablemente democrático aproveitar unha situación de seu bastante inestable para quentar máis os ánimos de lectores, oíntes e televidentes a base de mofa barata sobre canto se mova distinto do que quixesen. Notorios espabilados de garda sacan punta a canto non s0n os seus gustos particulares e ata ditan as normas que deberían rexer as vidas do pasado. Especialmente sobresaliente é o moito que lles deron para comer estes días os Reis Magos, asombrados de que, seguramente moi cargados de razón, ben calados estean en ocasións de sobrada inxustiza.

A vida política, como a vida humana en xeral, dá moito para rir e chorar. Sen dúbida é un gran espectáculo. Pero en situacións difíciles como a actual, sería máis útil para a convivencia colectiva que os que teñen o privilexio de poder expresarse contasen mellor as aspiracións de todos e non tan só as dos seus selectos grupos de opinión, desasosegados por se perden algunha posición na cucaña social. Crear tradición proclive á convivencia non ten por que estar exento de perspectiva crítica, pero tamén é exixible cordura e sensatez. Por iso é un símbolo positivo o cadro de Genovés, porque induce a alegría de compartir algo cos demais. Símbolo foi tamén, pero de desventuras, o Duelo a garrotazos ou A rifa, de Goya, nun inicio do século XVIII tan dificultado para alumar un Estado moderno e independente. Úrxenos atopar un relato compartido en que todos poidamos sentirnos recoñecidos e non que, como tantas veces no pasado, uns poucos tomen a todos os demais por reféns da súa particularísima perspectiva de verdades e certezas inamovibles. Feliz 1916?

TEMAS: Incerteza política. Novas eleccións. Tradicións compartidas. Diálogo social. Xustiza distributiva. Pluripartidismo. Genovés.

Manuel Menor Currás

Madrid, 08/01/2015.