Moitos responsables invocan a importancia da escola española en balde. Procuran que camiñe aceleradamente cara ao individualismo e que non sexa un espazo para construír algo de todos.
A cadea perpetua imposta aos executores de “os voos da morte”, que durante a ditadura arxentina levaron por diante a cantidade de opositores e as súas familias, suscitou nos medios españois reaccións entre as que sobresae a do horror polos crimes agora oficializados, cando xa todas as avoas de maio e non poucas nais tamén morreron. Case todos recoñeceron o dereito a saber das vítimas e referíronse aos seus executores como “torturadores da ditadura”. Cando, con todo, mencionan demandas de asociacións españolas en demanda de dignidade e memoria para o acontecido aquí na guerra e postguerra, aínda adoitan dar voz a cantos poñen como escusa para obstaculizar tales intentos o pretexto de non “reabrir vellas feridas”. Dobre vara de medir, hipocrisía, lei do funil e a relativa cor do cristal con que se mira: todo nun, moi acorde ademais co apreso no seo das familias e na escola.
A ferida da censura
O prezo a pagar por cantos se ven atrapados por este tipo de pautas selectivas de conduta adoita ser altísimo. Os docentes ou xornalistas que, por deontoloxía profesional, víronse obrigados en conciencia a escribir ou falar sobre cuestións conflitivas puideron ver como era vilipendiado o seu traballo, por moi documentado e contrastado que estivese o modo de explicar o resultado da súa investigación. Os xeitos seguen sendo moitos, desde o silencio ao insulto e desde a banalización ao despido se a opinión non se dobrega a quen paga ou controla. En televisión e prensa é moi frecuente, sen que a perda de prestixio do medio conte como obxección a esta práctica configuradora da opinión dos demais. Cando goberna a dereita pura e dura -confesa o Gran Wyoming- a censura é absoluta: non se pode falar; o ocorrido en Telemadrid ou Canal 9 parécese máis ao que sucedía na etapa franquista que a unha democracia. E cando goberna o centro esquerda, ata un pouco de autocrítica os asusta. Vímolo en moitas ocasións, e non só en asuntos fortes como o da OTAN ou a guerra de Irak; tamén noutros máis recentes, como o itinerario do PSOE desde fai máis dun ano, os papeis de Bárcenas e moitos outros.
Esa estrutura, que moitos xornalistas coñecen moi ben -por como foron apartados dos espazos máis visibles en tales momentos-, repítese en moitos outros ámbitos e faladoiros, en que a autocensura impón un autocontrol estrito. Na secuencia escolar, aínda segue vixente como currículo oculto que o primeiro que debe aprender un estudante -dígase o mesmo de toda persoa que inicia calquera traballo asalariado- é coñecer ao seu profesor. Exames hai, probas de selectividad e ata oposicións, en que ese saber é principal para non quedar fóra de xogo. Fácil é en tales ocasións ter problemas por optar abertamente por teses que, sen ser controvertidas entre os expertos, non penetraron nas mentes de quen por azar ou oficio xulgan e deciden. De onde xorde, se non, a dúbida de que a Audiencia Nacional espremese a eficiencia do seu Regulamento en asuntos que incumben ao PP?
A ferida do pánico
Na propia vida interna dos centros educativos vivíronse nestes anos acontecementos similares, expresivos do pánico a deconstruír o asentado en mala información. Separadamente de que bastantes deles continúen titulándose con nomes cambiados do que fora orixinal, a pretensión de exhibir aniversarios impolutos deparou non poucas sorpresas. Confrontou xeitos de recordar, alleos ao imprescindible recoñecemento do conflito da guerra civil, e decantou posicións irreconciliables. Esas cuantificacións que adoitan motivar conmemoracións -cando se pasa dos 50 aos 75, 100 ou máis anos- non sempre significan madurez nin que se avaliase o camiño percorrido. Ás veces, só conlevan equidistancias da nada, cando non infantilismos escondidos nos repregues intencionados do esquecemento.
Non todas as experiencias neste terreo son como a que aparece en María Lisboa. O título deste bonito fado portugués, é o que adopta un relato de Ángel Chica no que conta o ben que se desenvolveu unha destas conmemoracións, a do Instituto Giner dos Ríos na cidade da desembocadura do Teixo. Segundo a Gaceta de Madrid, do 21.09.1932, fora creado por Orde Ministerial o día 12 dese mesmo mes. A celebración do seu 75º aniversario brindou á súa comunidade educativa unha magnífica ocasión para o desenvolvemento dos mellores valores que poden derivarse do coñecemento. Outros casos houbo, con todo, en que primou a ignorancia manipuladora: o mero recordo dos contrastes diferenciais que se puidesen suscitar en canto a métodos e organización, e como o paso dos anos fora de retroceso, serviu para soster a incomprensión intolerante. Por estraño que pareza, tamén nun mesmo traballo educativo existen preocupacións distintas, moi difíciles de aproximar e, como noutras profesións, ás veces as decisións operativas penden de quen non ve no pasado lección ningunha: coma se en cuestións innovadoras nada existise antes de que nacesen.
Canto acontece nos centros educativos é moi representativo do que sucede na sociedade. Agora que as redes sociais o invaden todo, e a confusión é crecente, aumenta a preocupación institucional contra os posibles ataques informáticos de terceiros países. Ata se aveciñan maiores controis sobre canto circula en Internet co pretexto de frear ataques persoais. É evidente o desmadre que move a moitos usuarios a empregar este medio para emitir todo tipo de inconveniencias que, habitualmente, adoitan ter que ver con excelsos grados de narcisismo e imbecilidade, como se puido ver no caso do xuízo de “a manda”, cuxos mozos foron cualificados como tales polo seu propio avogado. Pero tamén é de gran relevancia a achega que estes medios fixeron ás nosas vidas e ben merece -como todo avance técnico- que se coide a educación da súa instrumentación se ha de conxugarse o seu proveito individual e social.
O dirixismo moral
Mágoa sería que, igual que sucedeu coa imprenta -“marabillosa arte de escribir”, como foi chamado o de Gutenberg en 1455-, vise moi limitado o equilibrio entre a súa facilidade de uso e o dereito ou a liberdade expresiva de todos. Naquel entón -e con distintas variacións de intensidade limitadora ata hoxe-, xa en 1487 o papa Inocencio VIII quixo manter a tipografía ao servizo da fe, esixindo a súa autoridade censora ou a dos seus bispos sobre canto se editase, un control que por outra banda pronto se converteu en importante fonte de financiamento tamén para a Coroa. Ao Nihil obstat seguiulle enseguida o Index librorum prohibitorum, que tivo vixencia entre 1564 e 1966 para delimitar a ortodoxia e a heterodoxia. Coa Inquisición, que orixinada no século XII se estendeu a toda España entre 1478 e 1821, Igrexa e Coroa constituíron un enorme e prolongado instrumento de poder. Tanto, que a Igrexa procurou que o seu envexable dirixismo no que se debe dicir e ensinar continuase vixente de diversos modos. Cando o Antigo Réxime xa declinara en Europa, aquí o Concordato de 1851 e o posterior de 1953 esixírono tanto que condicionaron as sucesivas leis educativas. E os vixentes Acordos de 1979 sostñen aínda esa preeminencia privilexiada, como se encargou de referendar a LOMCE en 2013. Os anos da postguerra propiciaron, ademais, que os outros soportes expresivos tamén fosen vixiados de cerca. O cine, o teatro e as cancións, as revistas e a prensa, foron obxecto predilecto dese afán de control infinito para que a cidadanía non se disipase con asuntos que a desviasen. Aquelas cualificacións das películas -que con tanto celo iniciou en xuño de 1940 a CONCAPA, nas fichas FILMOR- xa trataron de orientar aos pais dos adolescentes antes de que a propia Igrexa establecese unha oficina especializada en baremar a súa proporción de “perigosidade”.
Eppur si muove
Así se construíu a aprendizaxe actual dos españois e por aí seguen algúns derroteiros nostálxicos. De nada serviu a equívoca Lei de Prensa de quepresumía Fraga en 1966: apenas modificou a arbitrariedade discursiva do NODO desde 1942 ou a que empezou a difundir TVE en 1956. Tantos anos no mesmo -coma se nada debese cambiar, pese ao pactado o 06.12.2078- non é de estrañar que leven a Rajoy a non saber por que cambiarían o nome da rúa onde vivira en Pontevedra. O seu particular “sentido común”, e o que considera “normal”, segue ancorado nos moldes de antes. Galileo, polo menos, cando en xuño de 1633 tivo que asinar o que lle puxeron diante os seus inquisidores, soubo zafarse cunha restricción mental que o libraba de comungar con rodas de muíño.
O problema vai ser cando, acrecentada a desinformación, como parece que vaia a suceder, pois xa o 86% dos españois non distingue as noticias falsas dasverdadeiras, mentres grupos, supostamente moi concienciados, non deixan de ensinar desde o seu púlpito os fundamentalismos montados en torno a unha perspectiva da Natureza ancorada nun pasado acientífico, sen que sexan desmentidos senón animados. E cando algunhas organizacións afíns a esta perspectiva misóxina animan tales pronunciamentos e, polo si ou polo non cambiasen algunhas disposicións vixentes na LOMCE, xa preparan a súa oposición alborotadora e ruidosa.
Non contentos con que case un terzo de alumnos e alumnas vaian aos seus circuítos privados ou concertados de educación escolar, parécelles pouco que haxa un centenar longo de colexios que individualizan xa por xénero aos seus educandos/as. E dálles igual que esta separación se estenda igualmente aos traballadores unisex dalgúns destes centros. A estes apóstolos e a quen os protexen non lles importa que os roles sexistas que potencian contribúan a seguir construíndo unha desinformada sociedade, máis individualizada, en que os abusos e a violencia rendan ao amparo dunha suposta superioridade masculina. Son indiferentes a que que un tanto por cento de adolescentes, que tamén rolda o 30%, pense que a violencia dentro das relacións de parella sexa “normal” ou que os celos son un sinal inequívoco de amor mutuo. Anceian, con todo, e por iso pelexan, que sosteñamos os seus chiringuitos co noso diñeiro: o conseguido na LOMCE parécelles pouco. Teñen en Administracións tan importantes como a da Comunidade de Madrid, devotos seguidores que se toman como obrigación secundalos fielmente: nos orzamentos destes anos últimos pódese ver como os apoios a estes centros educativos que segregan por sexo alcanzou xa bastantes millóns de euros, coma se non houbese mellor obxectivo en que gastalos.
As orixes
Afírmao Milagros Pérez Oliva: “os estereotipos sexistas non veñen da lúa”. E a desinformación interesada tampouco. Algo detectou Facebook, que xa dá consellos para detectar falsidades na súa propia rede. O noso MECD aínda non o fixo nin parece que vaia facelo, ocupado como anda na flexibilidade profesoral do profesorado: un de cada tres profesores escolares xa é interino nalgunha Comunidade autónoma e, na universidade, ten departamentos onde se supera ampliamente a ratio de provisionalidade. A última reunión cos sindicatos, á propósito dos acordos de emprego foi un fiasco. E coa súa protección da interferencia continua da crenza particular na racionalidade dunha xestión democráticamente equitativa nas cuestións educativas principais, baleira de sentido democrático o sistema educativo, de modo que non parece que se poida ir moi lonxe nin en convivencia nin en solidariedade. Falla de raíz, e o que de verdade constrúe, non é a autonomía persoal senón un sensentido que, na medida en que se faga común, acelerará máis a cerrazón individual. Cumprirase o soño neoliberal.
TEMAS: Información. Redes sociais. Escola pública. Privatización ensino. Conservadurismo educativo. Censura. Individualización de intereses.
Manuel Menor Currás
Madrid, 02.12.2017
No hay comentarios:
Publicar un comentario