Realiméntanse a estupidez, a ignorancia e a intolerancia?

Filósofos gregos xa o constataron. Falta saber se ese é hoxe tamén o gran obxectivo a lograr cun sistema de educación degradado e segregador.

Todo sucede como o contan os detentadores de poder. Por algo nas crónicas da historia anterior á contemporaneidade, sempre son reis e privilexiados os suxeitos de canto acontecía; os demais eran meros comparsas. En case 230 anos algo cambiou, pero non moito como confirman a prensa e os noticiarios. Segundo os dirixentes de EEUU, por exemplo, o pasado día 15 Israel mostrou “contención” en Gaza tralo asasinato de 62 palestinos e miles de feridos que protestaban pola súa situación logo de 70 anos de ocupación da súa terra e de exilio forzado. Segundo engadiron no Consello de Seguridade da ONU, o trasladar a embaixada americana de Tel-Aviv a Xerusalén nada tiña que ver. “Era o máis apropiado”, aínda que con iso se botase un pouco máis de terra a un bo entendemento entre palestinos e israelís.

Este hábito de culpabilizar ao outro por diferente tamén é recurrente na historia. Fala da pouca implantación que os dereitos humanos teñen, tamén en Occidente, empezando por aspectos básicos como a igualdade do valor da vida. Non é para estar orgullosos de que o tempo transcorrido desde a Declaración Universal da ONU apenas teña 70 anos. Tampouco o é que a de Dereitos do neno -que España asinou en 1991- teña tan pouco impacto aínda no sistema educativo español, onde a familia é prioritaria. E que pasa coa violencia contra as mulleres? Moito haberá que traballar para erradicar razóns que, como as de “a manda”, intoxican calquera consideración sa da convivencia nun mundo onde a globalización é potenciada por unha economía asentada na ferocidade competitiva, allea á convivencia integral, sostenible e inclusiva.

Fraternidad e penumbra

Excepcionalmente, Aristóteles insistiu na filía, un sentido de fraternidade cívica que fixese posible a vida da polis; obrigación dos poucos “cidadáns” que había, non deixaba de ser unha superación do pechado egoísmo. O primeiro cristianismo deu á fraternidade unha amplitud maior ao falar dun Deus, pai común de todos. Pero a doutrina cristiá, vinculada á expectativa de vida ultraterrena, non evitou adulteracións nin connivencias co poder na xestión dos asuntos terrenais. Por iso a historia da caridade cristiá é discontinua e, ata, contradictoria en moitas ocasións. A chamada Escola de Salamanca, por exemplo, axudou coa súa análise dos dereitos dos indíxenas americanos a un temperán recoñecemento non teocrático dos “outros” e á formulación dun rudimentario dereito internacional, pero o desenvolvemento do conxunto de dereitos dos homes e mulleres desde 1789 -e as súas derivaciones en xustiza social coherente- pouco deben ao Vaticano.

Por outra banda, hai sobrados exemplos -tamén na historia española recente- da violencia desenvolvida pola Igrexa en nome da “salvación” da xente. Pouco coñecido é como, desde o Edicto de Constantino en 313 d.C., nomes relevantes do santoral demonizaron aos non conversos. A cultura confesional observable nas ermidas de advocacións miragreiras permite constatar pervivencias rituais que historiadores, antropólogos e arqueólogos rastrexaron ata antes do “triunfo do cristianismo”. Pero unha investigación complementaria de Catherine Nixey, La  edad de la penumbra. Como el cristianismo destruyó el mundo clásico (Madrid, Taurus, 2018), obriga a actualizar currículos encubridores de información sobre a intolerancia eclesiástica ao final da Idade Antiga en áreas tan sensibles como a arte, os costumes, lecturas ou crenzas precedentes. É, ademais, un humilde chamamento á comprensión nun tempo en que o fanatismo avanza máis e máis, tamén en cuestións de democracia educativa. Aquelas orixes do absolutismo dogmático non son distintos do que deron mostra insatisfeitos membros da xerarquía episcopal ante o finiquitado pacto educativo -actualmente sen quórum-, anceiantes de ampliar inxustificados privilexios.

Manuel Menor Currás