Outras máscaras trala COVID-19

O esforzo dos docentes e sanitarios nos meses de pandemia volverá a ningunearse con decisións que propicien a súa precariedade?.

O solsticio de verán é unha posición do Hemisferio Norte respecto ao Sol na que proliferan os rituais festivos, as fogueiras de San Xoán e o recordo de tradicións milenarias que tratan de reconciliarnos cunha harmonía da Natureza que non controlamos. Este ano, en moitos lugares esta tradición ha ter restriccións por mor da pandemia, por máis que acaba de cesar a obrigatoriedade das máscaras en espazos exteriores e a cifra de vacinados supera os 15 millóns. Por fortuna, o descontrol da Natureza fixo que invocásemos máis á Ciencia; o que “inventen eles” parecía reivindicar como propia a contemplación, pero este ano reclamouse un investimento sistemático para depender menos dos inventos que a ignorancia non remedia; as vacinas da Covid-19 evidenciárono.

Este San Xoán evidenciou tamén un gran desaxuste co pacto constitucional que viña rexendo a convivencia. De facer caso ao declarado polos indultados do procés, é moi probable que sirva de pouco a xenerosidade deste Goberno para un “diálogo” froitífero e tranquilo. E de atender aos tres sectores de dereitas que se sintan no Congreso, ás queixas ante os tribunais, á prensa amarela, e ao número que montan os que alegan sentirse humillados e ofendidos, parece que o panorama político se inclina cara á frustración. A este amplo grupo de supostos afectados, non lles vale que a cúpula empresarial, a prensa internacional máis influíente ou a Comisión Episcopal, bendigan o expectante cambio que podería derivarse destes indultos. Séntense -din- traizoados por un Goberno que non tería outra aspiración que vivir na Moncloa, e igual que os “acusicas”, que á mínima se “chivan” ao mestre para preservar a súa intanxibilidade, han ir a Bruxelas a dicir que estes mozos que gobernan en España son tramposos de orixe e merecen ser castigados non dándolles, por exemplo, o diñeiro da recuperación pospandémica.

Non se acordan da leña que botaron ao lume e fanse os indignados sen recoñecer que non teñen alternativa para un conflito tan serio. É curioso, doutra banda, que para pintalo, tanto os benevolentes como os indignados recorreron á linguaxe relixiosa. Estes días voan polo aire palabras de perdón, “acto de fe”, “indulxencia plenaria”, caridade cristiá, diálogo ou concordia, e Iceta dixo no Congreso preferir o Novo Testamento, o do perdón. Esta recreación simbólica da cultura hexemónica na confesionalidade proporciona un marco recorrente para explicarse, aínda que de pouco valerá se a súa antropoloxía subxacente non avanza máis aló; argumentos para o anatema e para o perdón non faltan nese círculo do relixioso, onde sempre houbo de todo, ata nalgunhas das parábolas neotestamentarias. Non debería esquecerse que, seguindo a dureza veterotestamentaria, xudeus chegados a Palestina en 1947 non cesaron na intolerancia nese área; e tampouco, que canto menos entendemento mostraron os nosos antepasados, máis tivo que debuxar Castelao a Atila paseándose por Galicia nos anos 30 do século xx, igual que Goya a comezos do século XIX, nun suposto panorama de menor secularidade que o actual.

Café para todos

Parece, pois, que haxa que espabilar e non quedarse no inmobilismo das metáforas; a interpretación da “unidade de España” require para a súa “utilidade pública” unha flexibilidade que non ten o nominalismo a que a quere reducir. Haberá que modernizar, en lealdade co entendemento colectivo, ese bagaxe sentimental, tan apto para non entendernos, empezando por recoñecer que, ata para os mínimos acordados na CE78, houbo fortes desavinzas e que, entre o que máis guerra deu, estivo o “café para todos” de Manuel Clavero Arévalo, cunha descentralización administrativa da territorialidade peninsular, pretextada na igualdade e a solidariedade, dúas actitudes difíciles de aprender.

Aqueles tempos da Transición non foron unánimes, pero foron vitais para unha evolución acorde coas necesidades da convivencia e a modernidade. Desde 1978 temos un modelo de Estado descentralizado que reparte os recursos para exercer competencias en ámbitos de gran importancia para os cidadáns, entre que sobresaen a Sanidade, a Educación ou a atención a uns servizos en que ten crecente relevancia a Dependencia dos maiores. O exercicio diferencial de prestacións rexe desde entón, pero unha interpretación ríxida do Título VIII, sobre “a organización territorial do Estado”, propicia o conflito comparativo, que non é seguro que poida evitarse do todo con fórmulas máis federais, confederais ou como queiran denominarse.

En Educación, en particular, tampouco foi fácil o intento de harmonizar un café homologable para todos; pesan as tensións sociais, non todas de igual dimensión en cada territorio, como tamén o fai o influxo diferencial dos interesados nunha educación democrática e democratizadora. As competencias educativas que, desde os anos noventa, se foron estendendo a todas as Comunidades son formalmente as mesmas, pero o seu desenvolvemento é moi distinto nunhas ou outras, ademais de que tampouco coa descentralización teñen todos necesariamente a educación que se lles debe en dereito. A simetría formal tradúcese a miúdo en resolucións e resultados moi diferentes en canto a equidade de atención aos nenos e nenas; ao final, desde o valor que os cidadáns atribúen á teórica proximidade dun servizo fundamental para o seu benestar, poden estarse fortaleciendo as fendas da desigualdade: desiguais recursos, desigual atención ás necesidades reais, desigual eficiencia, e desiguais valores convivenciais a desenvolver nos centros.

O legal e o xusto

Se o exercicio competencial non é homologable en equidade, de pouco nos vale que -contando soamente os dez últimos anos- consigamos que a expresión “plan de estudos” apareza 54.231 veces no BOE, ou que “interese público” sexa mencionado 8.374 veces; non imos a ningún lado se nese afán administrativista polo “dominio público” e as “concesións”, os elásticos decretos-lei non coidan os mimbres do ben común e a verdadeira utilidade de canto concerne a todos. Un signo de que a precariedade democrática pode ser -como está mostrando a Covid-19- tanta ou máis solapada que nas vellas políticas centralistas, é que as actuais non sexan homologables en equidade, como mostran reiteradamente todos os informes educativos, as reclamaciones dos sindicatos e as das ANPAS. Unha vez descuberto coa Covid-19 que a fortaleza que teñamos para superar os seus graves problemas dependeu dun Estado reconvertido ao keynesianismo, mal vai casar que, en nome da liberdade, volvamos a políticas obsesionadas polos recortes e privatizacións, como xa se aventura nalgunhas comunidades para o curso entrante. Se o exemplo dado por docentes e sanitarios nestes meses pasados se volve a ningunear con precariedade para os máis pobres, moi grave se porá a cohesión unitaria.

Está trazado o camiño a percorrer e, como mostra a cuestión catalá, non vai ser doado continuar todos unidos; 2.030 veces contabilizou Eva Belmonte a palabra “indulto” no BOE, e son moitas máis as amnistías e indultos que temos que facer con canto non soubemos xestionar con máis respecto ás diferenzas nunha unidade que ha de reinventarse cada día. Non son pequenos, ademais, os inconvenientes que poñen cantos pelexan por soster distancias inaceptables, como pretende Orbán en Hungría en cuestións de homofobia e educación, ou as súas homólogas nalgunhas autonomías españolas. Educar directamente para soster a diferenza como problema nin é democrático nin intelixente: poñerse a máscara do natural para violentar a biodiversidade humana nos deshumaniza.

TEMAS: Covid-19.- Indultos.- Autonomías e Equidade.- Diálogo.- Dereitos e obrigacións.

 

Manuel Menor Currás

Madrid, 26.06.2021