A Covid-19 non é culpable dos tabús que arrastramos

Os danos que produce a nula ou mala educación que, respecto de a súa vida sexual, teñen as xeracións de españois veñen de fortes prexuízos.

Os problemas dalgúns tabús é que, a medida que medren as súas distancias co que a Natureza demanda, son insostenibles e, a miúdo, terminan en violencia, dominio e hexemonía impoñendo poder. Sabemos como se constitúen as subxectividades e como a supostamente masculina exprésase con frecuencia en violencia contra as mulleres e os seus fillos; sabemos como foi a invisibilidade histórica destas e como foi a instauración cultural do poder patriarcal desde a Prehistoria; e sabemos dos múltiples xeitos en que se pode seguir ocultando a violencia androcéntrica, encubridora do sometimiento e os xeitos de exercela inferiorizando ás mulleres. Sabemos ata do valor simbólico de todo iso e as gravísimas violencias que pode inducir na vida cotiá, pero parece que se tratase de saberes para especialistas, pero inaccesibles á maioría da cidadanía.

Os danos

Ao noso arredor, namentres, son noticia a diario as múltiples fobias e danos que opera de continuo esa violencia institucionalizada. Esta semana pasada foi pródiga en desastres deste tipo de Canarias a Cataluña, pasando por Marmolexo (Xaén), como podía pasar por calquera outra coordenada ou diagonal en  que han ter lugar as 1096 vítimas de “violencia de xénero” rexistradas desde 2003. En 2020, foron 45 as mulleres asasinadas e, a 11 de xuño de 2021, no que vai de ano, xa foron 19 as que perderon a vida; se se engaden as violencias con menores, para facer máis dano ás súas nais ou para impoñer máis unha superioridade estritamente animalesca, o problema social crece desmesuradamente; desde 2013, en que hai registros, 39 menores foron asasinados polos seus pais e, se se contabilizan violencias de diverso grao de ilicitud, os datos que mostraba o informe previo do CES á última Lei de violencia contra a infancia e adolescencia era terrible, polos miles de ilícitos detectados e que, ao que parecía, ían in crescendo.

É evidente que as condicións de risco que poden explicar por que existe o maltrato son múltiples e ningunha é, por si soa, a súa causante absoluta. Aspectos sociais e económicos das familias, máis das propias vítimas, interconéctanse sempre e, ao final, acaban producindo xeitos violentos de diversa gravidade: desde o maltrato físico ao emocional, abandonos de diverso alcance, neglixencias e descoidos, explotación e abusos de diverso tipo -en que o de carácter sexual adoita ser abundante- e, se as cousas se desmandan, incluso unha ou varias mortes interrelacionadas.

Tabús educativos

Non podemos, en todo caso, esquecer que, entre as neglixencias que están detrás de canto estes días amontoa tanta dor, está a que estende o tabú ás prácticas habituais do ensino de todos, coma se fose o que naturalmente se debe facer. Os que viviron de longo o que foi a educación da etapa franquista, eminentemente nacionalcatólica, viviron en directo como ata entrados os anos oitenta non se xeralizou o ensino compartido por mozos e mozas nun mesmo centro, e poden ler na lexislación vixente en toda aquela época que o “cristián” non era a coeducación, senón a separación de sexos (no BOE está a lei de EEMM de 1938 e a de 1953, e no medio a de Primaria en 1945, á que tiñan máis acceso). Outrosí recoñecerán estes cidadáns: o que e como se ensinaban ás mozas as súas obrigacións como mulleres nos preceptos da Economía doméstica, a máis diso os que lles reafirmaban as de Relixión e Ximnasia: os libros de texto daqueles anos causan risa hoxe, pero sementaron moito do que ten vigor nos xeitos culturais, coma se debese ser así.

Os que non pasasen por aqueles rigores de ensino, tan propicios para múltiples ambigüidades e culposas respostas, é posible que viran ou oiran dalgún modo, os sucesivos problemas, censuras e ata calumnias que sufriron cantos dalgún modo intentaron abrir esa porta da educación a canto rozase o simple coñecemento do ser integral, sexuado, de homes ou mulleres. Este tabú, xunto co de que as pícaras deberían educarse en centros diferenciados de nenos, segue vivo; aí están, entre outros avatares, non só que pasou con aquela persecución xudicial a un libro inocente como o dos daneses -aquí titulado O libro vermello do cole- en 1980, ou a forzada dimisión dunha directora do Instituto Nacional do Libro Español (INLE) por autorizar algo máis tarde a un libro non menos incauto; e entre manifestacións gloriosas, sen ir máis lonxe, unha de novembro de 2005 -en Colón tamén-, con bispos incluídos, en que todas estas cuestións máis as clasicamente vinculadas á confesionalidade e privacidad escolar, andaban en xogo. Xa ninguén se acorda de que pasou con aquela Educación para a Cidadanía que tratou de sacar adiante a LOE ao ano seguinte? Tampouco teñen nada que ver como se xudicializaron de novo as cuestións dos concertos ou concesións aos colexios que segregaran a nenos de nenas ata que a LOMCE veu tapar aquel desaxuste cunha suposta tradición fetén, que “melloraba a calidade educativa”?

Romper a frecha do tempo

As circunstancias da pandemia da Covid-19 poden ser unha situación de risco máis, pero non é de recibo lamentarse todos os días, cando se poñen pegas a cantos tratan de suplir as carencias que ten o sistema educativo para xeneralizar outra cultura social en que a educación sexual como afecto e coidado -e non como posesión dominadora-, sexa algo regulado e xeneralizable. Como outras hipocrisías que roldan este territorio, é especialmente hipócrita ou farisaico -e moi daniño para o desenvolvemento das persoas e da sociedade-, non querer saber como é a educación que a maioría dos nenos e adolescentes segue tendo neste ámbito, xusto cando o acceso á pornografía -non á educación sexual- é moi accesible a mozos e mozas nos seus móbiles. Será moi rendible, pero é inexplicable e moi perigoso, seguir defendendo en público como reclamo relixioso ou político, que os pais e as familias -só faltaría engadir que tamén os que chamabamos poderes “facticos”- teñen dereito absoluto sobre os seus fillos e fillas pretextando que os coidarán mellor. Os problemas dalgúns tabús é que, a medida que crecen as súas distancias co que a Natureza demanda, son insostenibles e, a miúdo, terminan en violencia, dominio e hexemonía impoñendo poder. Sabemos como se constitúen as subxectividades e como a supostamente masculina exprésase con frecuencia en violencia contra as mulleres e os seus fillos; sabemos como foi a invisibilidade histórica destas e como foi a instauración cultural do poder patriarcal desde a Prehistoria; e sabemos dos múltiples xeitos en que se pode seguir ocultando a violencia androcéntrica, encubridora do sometemento e os xeitos de exercelo inferiorizando ás mulleres. Sabemos ata do valor simbólico de todo iso e as gravísimas violencias que pode inducir na vida cotiá, pero parece que se tratase de saberes para especialistas, pero inaccesibles á maioría da cidadanía.

Bruno Latour recomendaba hai pouco que, para orientarse sobre onde aterrar se se quere romper a frecha do tempo cultural en que andamos inmersos, as nosas redefinicións do humano e do que é civilización han de mostrar que nos van niso intereses máis importantes que os dos vellos xeitos socioeconómicos de reprodución: “os novos conflitos non substitúen os antigos, despréganos doutros xeitos e, sobre todo, vólvenos ao fin identificables”.

TEMAS: Violencia de xénero.- Violencia sexual.- Violencia contra a infancia e a adolescencia.- Convivencia.- Educación integral.

 

Manuel Menor Currás

Madrid, 13.06.2021