O Artigo 27CE e as políticas nocivas para a escola pública

¡No nos callarán!, de José Luís Pazos, é un minucioso dietario das decisións adoptadas pola Comunidade de Madrid nestes 15 últimos anos

O 40º aniversario da Constitución (CE78) ha solemnizado todo tipo de opinións, lóxicas nun proceso cuxo inicio non foi bonancible e en que, despois, non brillou unha idílica sintonía. O acontecido coa Educación neste transcurso de case dúas xeracións é un bo espello para observar o realmente acontecido. Indiscutible é que os desacordos producíronse desde antes da primeira redacción do actual artigo 27, como contaron os propios redactores do texto e expresaron as súas seus votacións. Tamén, que quedaron abertas as dúas posibilidades de desenvolvemento que viñan competindo desde antes do Concordato de 1851, de modo que a alternancia de leis orgánicas ata o presente foi unha constante. Aí segue, en fin, a LOMCE como última interpretación do art. 27CE, co equipo de Celáa vendo que deba derrogar máis e sen que o seu anteproxecto reformista -nun Goberno provisional- suscite entusiasmos xeralizados.

A xerencia do Artigo 27CE

Xusto agora aparece o libro de José Luis Pazos: ¡No nos callarán!, que analiza o desenvolvemento do art.27CE partindo de que a limitada concreción da igualdade do dereito de todos os cidadáns a unha boa educación dependeu das decisións adoptadas en cada Comunidade. Desde a FAPA Giner de los Ríos, o autor estivo nas institucións en que se informaron as políticas educativas antes de ser normativas na de Madrid. O que escribiu obedece ao vivido en contacto inmediato co acontecido, sobre todo nos centros escolares públicos, como testemuña durante os últimos 15 anos. O resultado é un minucioso dietario da pouca aceptación que han ter as propostas das familias durante ese tempo, atentas ás necesidades educativas dos seus fillos e fillas. Reflexa como canto nesa dura etapa proxectouse e executou desde a Consellería de Educación madrileña como -pese á vixencia de LOEA ata 2013- serviu, máis ben, de ensaio experimental para as directrices da LOMCE vixentes hoxe en todo o Estado. Nunha secuencia implacable, o lector verá canto aconteceu e, sobre todo, o que, en interese das familias maioritarias, nunca debeu acontecer: que as decisións máis relevantes privilexiasen ao terzo máis escolleito da poboación.

Este modo de actuar, promovido sucesivamente baixo Gallardón, Aguirre, González, Cifuentes e, agora mesmo, Garrido, configurou unha tradución do artigo 27CE moi favorable ás redes privada e concertada e moi contraria á rede pública de centros. No libro de Pazos aparece esa complicidade coa educación como oportunidade de negocio, revestida dos formalismos administrativos oportunos e unha abafadora cobertura propagandística. Entre os diversos instrumentos con que a sistematizaron, os concertos e exenciones avantaxadas -xestionadas á beira de axudas e bolsas-, se complementan cun amplo catálogo de actuacións. O libro presta especial atención a como, en prexuízo da escola pública, repetíronse, ano tras ano, recortes de orzamentos, diminución de profesorado, elección a dedo dos seus directores, o incremento das ratios de alumnado por aula ou a desatención ao máis necesitado de titoría, ademais de desatención prolongada aos propios edificios. De paso, en prexuízo dun ambiente escolar propicio, redución das becas de libros de texto e comedor, eliminación de rutas escolares, pechadura de bacharelatos nocturnos e múltiples especialidades de FP, e supresión do ciclo 0-6 en escolas infantís públicas, á vez que introduciron nesa rede escolar un programa de bilingüismo disgregador e algún circuíto de “excelencia” que, en contradición coas ratios e dotacións do resto de institutos, discrimina máis a uns poucos “selectos” do outro alumnado: todo un símbolo de segregación educativa, incapaz de ocultar múltiples déficits programados con apoio de exprofesores da rede pública.

Un miniimperio privado

No relato do expresidente da FAPA tamén se pode ver como, para que o obxectivo central destas políticas se cumprise, a Consellería madrileña freou a demanda de prazas en institutos, regalou máis de 100 grandes solares municipais a empresas privadas ou utilizou o mecanismo dos “cheques escolares” para potenciar as redes privadas. E como, para disimular que o favor ás élites se facía a conta dos outros cidadáns, sincronizouse unha constante hostilidade polifacética cara ás persoas, asociacións e sindicatos discrepantes das súas políticas educativas. É dicir, que no libro de Pazos aparecen as claves de como estes xestores da Comunidade de Madrid utilizaron “a crise” para desmantelar mellor un mediatizado estado de benestar no educativo e crear un miniimperio independente, colonizador de clientelas cativas a conta do erario público. En síntese narrativa, os algoritmos que Naomí Klein explicou na doutrina do shock.

A guinda desa frenética obsesión foi que, con diñeiro de todos, pagaron para que se favorecese a súa narcisista imaxe nos medios, outra mostra dunha sistémica prepotencia interpretativa do artigo 27CE, de que aínda nos quedan rubores a sufrir segundo se resolvan investigacións xudiciais en curso. Máis duradero será o dano que causou ás familias cuxos nenos e nenas non puideron ter a educación que deberon ter. Sen contar as carencias de diversa orde que deparará á sociedade unha xestión neoliberal tan desvergonzada.

Unha guía social?

Este alegato de Pazos deconstrúe os camiños que impuxo ese mantra de “a calidade” con que a LOMCE rexe o sistema educativo español -o escolar e o universitario-, obediente a ficcións para “melloralo”. Os que queiran camiñar cara a unha escola de todos e para todos teñen en ¡No nos callarán!-recentemente publicado por Edicións ACC, de Madrid- un atractivo instrumento de valor múltiple. Documenta o alcance actual do art. 27CE: restritivo para unha maioría social e privilexiado para uns poucos. Testemuña a resistencia dos cidadáns, neste caso desde as asociacións de pais e nais de alumnos, en defensa dos dereitos dos menores nun campo tan principal como o da súa educación. E mostra, ademais, o contraste entre responsabilidade e irresponsabilidad cívica: cando algúns políticos e xerentes desaparecen da escena, os administrados séntense moi aliviados, mentres os resistentes deste libro fan verdade que os dereitos de todos só se sosteñen co esforzo de todos. Adicionalmente, logo desta lectura, pódese concluír con máis fundamento se o artigo 27CE -e indirectamente a Constitución- debe ser revisado, cambiado do todo ou continuar como está cando cumpre 40 anos.

TEMAS: Ensino Público. Concertos educativos. Consellerías de Educación. Artigo 27CE. LOMCE. Reformas educativas. AMPA (Asociacións de nais e pais de alumnos). FAPA Giner de los Ríos.

Manuel Menor Currás