Medran as incertezas para vidas aburguesadas?

Arrecia o adoutrinamiento para o conformismo. Nos colonizan -e educan- en modelos de pulcritude vital, coma se houbese un único modo natural de ser.

Hai momentos borrosos na historia da Humanidade e na das persoas que a conforman. O que viviran ou vivan os poboadores da península ibérica ou, máis especificamente, os que poboan España non é diferente: o borroso, o gris e, incluso o negro, poden predominar sobre outras gamas lumínicas en calquera momento, incluído o presente.

Empurran, en tales situacións, agoiros diversos por dar seguridade. Boa parte do éxito de sucesivas utopías veu da procura de sentido que puidesen ofrecer. Vale o mesmo o que han ter en determinados momentos as perspectivas apocalípticas, especialmente exitosas en situacións de perplexidade extrema. Do mesmo cariz son, igualmente, os éxitos das relixións omnicomprensivas da vida humana, sen que se corten en variarse a si mesmas nos seus relatos salvíficos sobre do pasado, presente e futuro de case todo. E os logros do consumismo, celestina omnipresente de publicitada felicidade a medida.

Sibilas modernas

Andan polas librerías neste momento libros que, como a sibila de Delfos, tratan de escudriñar o futuro. Algúns, de gran éxito, como as dúas entregas de Yuval Noah Harari, pola súa habilidade para concentrar en pouco espazo os acertos e desmáns da especie humana no seu paso da sapiencia a unha suposta divinidade. Trátase dun xénero en alza, que traballa cun revisionismo optimista para unha historia máis inventada que real polo inconcreto -aínda que os fitos de referencia non adoiten ser falsos-, e cunha prospectiva en que se proxectan as tecnoloxías como o centro dun proxecto de gran brillo redentor. Seleccionando os datos que encaixen nunha hipótese prefixada, o de menos é a súa validación veraz: non importa o coñecemento senón, como moito, a arte de engaiolar. Estas perspectivas acríticas e compracentes adoitan esquecer o outro lado escuro, amargo e terrible, que os especímenes do xénero humano exhiben a miúdo, con gran capacidade de invención.

Este xénero, máis literario que histórico, xa ten aquí imitadores nun estilo moi propio de quen comercia coa suxestión dos que os que traten de fuxir da incerteza se autoaxuden e propaguen a boa nova. É unha narrativa de equipo que, como a da novela histórica -que na súa inmensa maioría nin é historia nin lle fai falta-, para ter éxito cómpre, ante todo, unha función terapéutica. Moi pedagoxicamente inclinada á submisión, na súa epistemoloxía é fundamental unha especie de conxunción dos astros -ou de “xenética cultural”- en que o ser humano como tal pouco ou nada pode facer dentro dun plan prefixado, salvo ser obediente. Tratan de homologar aos suxeitos na asimilación de que só o correcto e impoluto ten futuro como parte do colonialismo que soubo exercer o poder desde sempre, controlando o imaxinario dos colonizados, reprimindo os seus modos de coñecer, producir coñecemento e perspectivas, imaxes, símbolos e modos de significación.

Colonialismo cultural

A este xénero literario vénlle ben a “actualidade” como revulsivo. A que nos serve dun tempo acá a prensa suscita dificultades para ver que non sexa planificada, decidida ou tolerada hai moito tempo, ata séculos. Cando todo vai a un ritmo crecentemente acelerado, noticias de agora mesmo deixan curtas as eras xeolóxicas. A historia dos mísiles intelixentes españois -programada por Morenés fai anos- ten efectos inconclusos na produción industrial, nas relacións coa Arabia post-Kassoghi e na coherencia moral. O de Franco e a Almudena ten visos de converterse nunha serie en que Osoro, o Goberno e os Acordos do 79 nos retrotraen aos tempos das Cruzadas e anteriores. Por non contar a novidade que parecen cobrar as informacións sobre abusos de pederastia e similares, a cargo de persoas supostamente consagradas a Deus, unha pelexa en que a hipocrísía predominou, indiferente á pedra que deberían poñerse ao pescozo estes malcriados (segundo din Mc. 9,42 e Lc. 17,2). E os amores ou desplantes entre de Aznar/Casado/Sánchez, se se le esta nómina en sentido correcto, é dicir, coma se estivese en hebreo, é tan reaccionario para os que viviron a secuencia completa que é difícil non sentirse enganado polo evolucionismo. Que dicir do atentado último en Cincinnati contra os reunidos nunha sinagoga xudea, coma se Tito-o do arco triunfal romano, no ano 70 d.C- ou os diseñadores de Mauthausen en 1939 tivesen o poder de reencarnarse de contino.

E des-encanto

Con todo, o borroso circuíto que xeran informacións como estas, propicia hipótese menos optimistas que as dos imitadores de Harari. Cadraríalles ben, desde logo, formulalas como preguntas máis que como escolásticas teses pechadas: A evolución da especie -a cotiá con que nos codeamos, non a da categoría universal “home”-, non se detivo? Estará en regresión? En que nos educaron e edúcannos; en que educamos hoxe aos nosos vástagos?

Para unha visión luminosa da liberdade de vivir, mellor a poesía, ese fulgor dalgúns modos de dicir que, segundo Baudelaire, sería “o esplendor da utopía na carne da linguaxe”, porque arrinca algo de luz onde reina a escuridade ou, como dicía Francis Bacon, “dá á humanidade o que a historia lle nega”. É, de xeito evidente, o xeito máis curto de mostrar a verdade e de ensinala, capaz de encantar desencantando e desintoxicándonos.

TEMAS: Historia e verdade. Pedagoxías coloniais. Evolución humana. Perspectivas conformistas. Obediencia. Hipocrisía.

Manuel Menor Currás

Madrid, 28.10.2018