Dúbidas e enganos coa linguaxe como formas de educación política

O desinhibido regreso de Aznar ao liderado ideolóxico do PP é bo momento para repensar como o inestable debate político potencia a desigualdade.

A pouco máis cen días de Goberno e a dez anos de que Leman-Brothers iniciase a crise que trouxo tantos pretextos para recortar case todo o interesante, as dúbidas sobre do que é “progreso” e “retroceso” non deixan de medrar. No que á linguaxe se refire, sempre mutable, o que se mantén é o afán por controlar o que aparece ou desaparece nos medios.

Linguaxes educadoras

Non cabe estrañarse de que na linguaxe política habitual a precisión non sexa un ben. Adoita, iso si, pillar as palabras polos pelos e valerse da repetición de tópicos como fórmula pedagóxica. Dicir, por exemplo, que “Caudillo de España” é un termo histórico, é confundir o presente en que se está falando cun pasado en que esa denominación de Franco era obrigatoria. Non se emenda o lapsus argüíndo coa existencia de libros con ese título, senón respondendo ás razóns polas que deba ser ou non exhumado do Val dos Caídos, que é o que se debatía. Pola senda en que se moven estas escusas -entre a ignorancia e a imposición doutrinal-, non é descamiñada a conclusión de Borrell: “En Estados Unidos e en Europa pensan que en España Franco segue vivo”. Ninguén debería esquecer a insistente prédica en que se explaiaba Aguirre con “a excelencia” e o “esforzo”, mentres a auga, o metro, a Sanidade, a Educación pública, a Cidade da Xustiza ou o seu campo de golf en terreos públicos, resultaron impropias dunha cazatalentos.

Tampouco pode dicirse que os tribunais -esa especie de terceira Cámara de aleatoria composición doutrinal e lingüística- nos saquen de dúbidas en situacións que deberían terse substanciado fóra dos platós televisivos. En canto á calidade intrínseca de másteres e tese, ou a do traballo exixible ao alumnado en correspondencia á oferta educativa regulamentada en que se sustenten, non parece que sexa o espazo máis apropiado para resolvelo. E en canto a dirimir cumprimentos regulamentarios, o trato diferencial que está transmitindo o Supremo -ou que a prensa traduce- é aínda máis arduo admitir o seu criterio: as alumnas que acompañaron a Casado na súa experiencia coa URJC parece que non son tratadas igual que el.

Disputada paisaxe

Os casos de confusión de linguaxe e oportunismo non se lle escaparon ao filósofo alemán Schopenhauer, quen sintetizó as pautas habituais nestas lides. A súa Arte de ter sempre razón ensina como, con decididos sofismas, pódese levar o gato á auga fronte a opoñentes e discrepantes incautos.

Cando George Lakoff puxo en dúbida os modos de argumentar dos demócratas en EEUU fronte aos republicanos, o seu libro Non penses nun elefante (2007), volveu poñer en primeiro plano como as palabras non son inocentes, xa que teñen un campo semántico que convén non perder de vista.

Os usos da linguaxe e a súa lóxica -nos medios e no Parlamento, sobre todo nalgunhas comparecencias- seguen sendo formas de manipular e ocultar, máis que de esclarecer e concordar. É mágoa que González e Aznar non falasen de como o facían eles, no canto de lamentarse dos que os suceden no presente. En todo caso, non está ao alcance de calquera persoa, que ela soa poida darlle a volta a esa tendencia instrumental. Sen entrar nunha dinámica de “conspiranoses”, é de gran interese non perder de vista a tenacidade e coidado que poñen algunhas organizacións no control da opinión pública. Algunhas, con moita historia detrás. Con menos recitados de laudationes (alabanzas), xa soubésemos como llas gastaron desde antigo eclesiásticos moi eminentes nisto de convencer aos que tiñan poder decisorio facéndolles ver que a súa organización e credo eran imprescindibles para que todo funcionase de marabilla.

Esa historia de séculos, afincada en Acordos supuestamente indispensables, segue sendo base de votantes aínda que a crenza lla coma o gato. Similar camiño leva a ultradereita mundial nos seus afáns populistas: Bannon & Company xa están aquí e ata teñen un convento (sic) en Italia desde onde impartirán doutrina aos seus prosélitos. Movementos españois afín pronto se gabarán de estar na onda mundial. Mentres, Garrido, o presidente da Comunidade madrileña, pecha aulas públicas, fala do cheque para os bachareles, e decidiu -a raíz dos problemas detectados con másteres e teses- que a Asemblea de Madrid investigue ás universidades publicas, pero non ás privadas (como a UCJC). Segundo estas políticas, o capital cultural con que se anceia que estean dotados os cidadáns para entenderse entre si e entender aos seus líderes sociais neste século, non é o de palabras con significados compartidos. Vailles mellor cultivar a desigualdade do divide e vencerás. Atentos!

TEMAS: Neolinguaxe política. Campos semánticos. Comparecencias parlamentarias. Manipulación lingüística. Educación e igualdade.

Manuel Menor Currás

Madrid, 23.09.2018