Móbiles e censuras

 

Un ecosistema democrático require unha escola sen disputas nin censuras na que caiban todos.

Acabamos de transitar pola festa dos Reis Magos facendo bos propósitos de  cara ao ano que acaba de empezar. O 2024 aventúrase, con todo idéntico a como foi 2023 e cantos o precedéron. O telexornal apenas cambia. Os mortos crecen nuns e outros sitios, empezando por Palestina e Ucraína, nunha proporción que non satisfai o afán punitivo de quen se senten superiores. O Mediterráneo e o Atlántico seguen sendo un cemiterio para cantos foxen da fame nos seus respectivos países, mentres medra a intransixencia cara á mobilidade que caracterizou aos homínidos; os herdeiros de Lucy, antepasada nosa en Etiopía e testemuña da súa relevancia hai tres millóns e medio de anos, hoxe non poderían alcanzar o Mar Vermello.

Censuras

Así mesmo, revoltas censoras proseguen na madrileña rúa Ferraz, mentres a Biblioteca Nacional lembra o trato aos “MALOS LIBROS” na historia moderna. Desde os inicios da imprenta, os xestores da verdade única albiscabanban “a malicia dos tempos” e tachaban, suprimían, prohibían e condenaban ao “inferno” -zona fisicamente existente nas bibliotecas- a canto libro, folleto ou publicación estimaban que non debera circular. A derrogación do Índice romano de libros prohibidos, que fixo o papa Pablo VI o 14 de xuño de 1966, modificou algo unha historia que iniciara en 1564 Pío IV, despois do Concilio de Trento. Durante catro séculos, ese catálogo de cuestións heréticas, inmorais, sexuais e, mesmo históricas e políticas, tivera 40 edicións. A última aínda prohibía en 1946 a lectura de 4.000 títulos baixo pena de excomuñon. Na mesma liña, o Xuramento antimodernista, que desde 1910 a 1967 era requirido a “todo o clero, os pastores, confesores, predicadores, superiores relixiosos e profesores de filosofía e teoloxía en seminarios” ou colexios relixiosos, dá idea do afán de control cultural da Igrexa católica durante tanto tempo.

Non pode dicirse que as autoridades políticas andasen mancas neste terreo: Despois de 1834 -en que ten lugar a cuarta e última abolición da Inquisición en España-, dun ou outro modo a censura non deixou de existir. Ben coñecen os historiadores os pasos polos que calquera xornal ou revista tiña que pasar antes de ver a luz no século XIX e gran parte do XX. Os que nacesen na proximidade da posguerra, lembrarán -como escribiu Manuel Rivas en Os libros arden mal (2006), a cantidade de bibliocaustos que houbo; tamén os expurgos de bibliotecas e, sobre todo, como os libros de texto e lectura emitían a verdade oficial. Moitos máis cidadáns lembrarán como a Lei 14/1966, de 18 de marzo, baixo a aparencia de “liberdade de prensa”, seguiu xogando coa censura aleatoriamente. Á cantidade de libros que a sufriron, engadiuse, entre outros, o peche do diario Madrid o 25.11.1971. Os criterios censores non foron en balde; quedaron gravados na mentalidade colectiva e, recuperada a democracia, seguiron moldeando ás xeracións posteriores a 1978.

Desde o afastado 1564 en que se burocratizou a censura, vemos como rexorde o seu método, supostamente polo ben democrático. Ás formas sutís que adoptan múltiples medios para non incorrer en infidelidade aos seus patrocinadores, engádense quen, desleais cos seus lectores e co oficio de “informar”, non dubidan en divulgar fake news que encaixen cos seus prexuízos. Invocando sempre a “liberdade de expresión”, estamos a ser testemuñas, ademais, de como hai concellos e autonomías en que se suprimen, coartan e limitan cancións, espectáculos e festivais de diverso rango que, ao parecer, desentonan coa “boa lectura” da realidade que ás súas autoridades lles prace fagan os votantes. Vemos xa, en fin, simulacros como o da rúa Ferraz o pasado fin de ano, en que un boneco mallado sustitutoriamente dun líder político que non é da súa corda, non tivo nada de satírico, como pretendeu unha portavoz desta agresiva performance. Lonxe de ser un recordo máis ou menos simbólico, atrapado no folclore popular, puxo aos espectadores en modo directo de odio.

O móbil culpable

Neste contexto de xogos perigosos para a convivencia, apareceu o último Informe PISA, e pronto o móbil veu a pagar os pratos rotos das deficiencias que mostra o sistema educativo. Sobre este instrumento mediático, sobre o que pesan connotacións espiñentas, están a caer as mesmas censuras que caían sobre o demo como causante de que as boas xentes se deixasen seducir polas súas artimañas luciferinas. En 1973, cando Motorola inventou o teléfono celular, en España o sistema educativo estreaba a Lei Xeral de Educación, cuxa fraxilidade contaba o Libro Branco que a precedeu en 1969. O seu pobre panorama, mesmo en canto a prazas escolares, quedou reflectido nos Pactos daMoncloa en 1977. Pasaron 47 anos, e o desigual sistema educativo segue mostrando déficits que, en síntese, tradúcense en que case un terzo do alumnado ten algún signo de “fracaso escolar”. Repeticións de curso e abandonos temperáns séguense nutrindo particularmente dos mozos e mozas con peores condicións de partida: desde antes de entrar na escola, o nivel socioeconómico, a orixe migrante e o xénero son as causas da desigualdade no alumnado español. É dicir, que para quen vive tales situacións, este sistema é un “fracaso”, como o foi para moitos outros o nacer antes da CE78, e son candidatos principais ao semianalfabetismo cultural que aquí, como noutras partes do mundo, repercutirá nas moitas votacións políticas que haberá en 2024.

Como no coñecido apotegma, en que cando o sabio sinala a lúa, o necio adoita mirar o dedo, no canto de mirar ás causas internas deste funcionamento anómalo do sistema educativo, contémplase agora ao móbil como perverso disruptor. Culpar aos máis novos de defectos e problemas que, supostamente, non se viviron é vella hipocrisía e a móbil axuda a actualizala sen alterar nada do que sucede dentro e fóra dos espazos escolares: nas contornas familiares, na formación dos docentes, e no que tan ben fai a mercadotecnia. Retocar as instrucións sobre a súa permisividade é barato, pero aínda logrando que os 56 millóns de móbiles que hai en España non distraian hábitos escolares, pouco axudará a ter un ecosistema democrático san. O custoso é empeñarse en que a educación pública sexa -máis aló da retórica- o soporte central da convivencia; só así redundará no uso adecuado deste instrumento tan pegado hoxe ás vidas de todos.

TEMAS: Censura.- Ecosistema democrático.- Ecosistema escolar.- Uso dos móbiles.- Desigualdades e fracaso escolar.
MMC (07.02.2024)