O humanismo vende menos cando o medo favorece aos máis fortes. Crecerá a desregulada liberdade de mercado e será máis difícil lograr unha educación mellor para todos.
O primeiro mércores despois do domingo deste 2016 presaxia un clima social máis duro e complicado do que era. Ha convulsionado a Bolsa, pero o diñeiro pronto se recolocará, máis tranquilo seguramente. Traxectorias e afáns de moitas persoas e organizacións a prol dos dereitos humanos ou reivindicativas dunha sociedade máis equitativa, xa se ven afectadas. No entanto, os apocalípticos e os que viron en TRUMP un caudillo confortáronse con que o 53% dos votantes masculinos e o 42% dos femininos -58%brancos e o 8% negros, 29% latinos e 29% asiáticos- elixírono para presidente num. 45 dos EEUU a partir do 20 de xaneiro de 2017. E, para maior abondamento, porque aos 306 votos electorais (cando só lle facían falta 270), os republicanos obtiveron o control das dúas cámaras do Congreso, con 239 congresistas e 51 senadores.
47,5% de votantes
O conglomerado de votantes que apoiou a quen poderá gobernar prepotentemente, con moitos menos contrapoderes dos que ha ter Obama, é máis amplo -case medio país- se se ten en conta o discurso machista, xenófobo, belicista, proteccionista, illacionista, hipernacionalista e sionista que desenvolveu o futuro presidente na súa campaña. As decisións de voto son complexas e non pode dicirse explícitamente que os 59.618.815 que apoiaron ao candidato triunfante coincidan con el na súa forma de ver o mundo. Pero non han ter problema en escoller a TRUMP para representalos pese aos seus excesos verbais e xestuais. Convertérono en heroe e avecíñase así un ambiente político moi enconado. Cando menos, este 58 mandato presidencial norteamericano será similar ao de Reagan, proseguindo o asalto neoliberal ao Estado que deixou analizado John Kenneth Galbraith. En A cultura da satisfacción, pódese reler -aínda que escrito en 1992- que fará TRUMP cos impostos e quen van ser os seus beneficiarios. Nada impide -pese ao amago de discurso apaciguador último- que a súa xestión adopte pronto decisións en que os adxectivos de que tanto fixo gala se acaben quedando curtos porque, no afán porque os dereitos dos ricos non sexan compartibles, pode ser máis energúmeno.
O primeiro efecto inmediato da elección presidencial é que o país -e en non pouca medida o mundo occidental- quedou dividido en dous, cunha atmosfera propicia para a tormenta perfecta. A diferenza de 216.338 votantes a favor de Hillary, que a lei electoral americana non contempla, acentúa a división social. E xa asistimos ao que pode ser un mal síntoma deste mandato: abundantes manifestacións urbanas en contra do recentemente elixido. Á marxe das frustracións que uns e outros votantes queiran expresar co seu voto -e que oxalá se apacigüen-, os máis afundidos seguramente son cantos consideraron obxectivo das súas vidas a mirada compasiva cara aos seus semellantes, que o xénero humano na súa totalidade de homes e mulleres se sinta igualitario ou que é factible un mundo máis xusto. Pese aos débiles avances das súas loitas, estarán sentindo que a Historia retrocede na secuencia evolutiva. A propia Terra, se o triunfador das eleccións americanas saca adiante as súas invectivas, acusará o rápido paso de mal a peor. Derribar é fácil e organizacións como Heritage Foundation non se privarán de lograr que ese tránsito sexa máis rápido.
Paletos e analfabetos?
Nesta vitoria republicana inesperada para medios e enquisas, é relevante a consideración dos votantes que elixiron a TRUMP. As análises a posteriori máis ben indican incapacidade predictiva. Facer agora comparacións entre o Medio Oeste e as grandes metrópoles do Leste e Oeste, nun país tan grande e variado en que só contasen á hora do voto os en aparencia máis cultos e sofisticados, implica abundantes prexuizos fronte á importancia do indubidable cabreo existente nunha parte sensible de votantes. Ao sinalalos agora, os apracibles lectores aburguesados poden sentirse tranquilos, pero segue contemplando a “os outros” como estraños. Moi expresivo é, por exemplo, que se cualifique aos votantes de TRUMP supostamente como “paletos”.
Sería mellor calar. Este comodín preserva unha suposta superioridade moral ou cognitiva de quen o diga, pero non explica nada. Cousifica, pero non desvela os porqués do que esta pasando cun malestar social crecente e inatendido. Cando España era moito máis rural, “paleto” e “cateto” eran insultos reservados por algúns urbanitas para os que chegaban do pobo; recurso fácil, ata, para moito cine de presunto “realismo social”. Tratábase de que os supostos analfabetos de interior non se inmiscisen nun territorio que outros mortos de fame dicían seu. En EEUU, en España e en calquera país en que a democracia signifique algo -por pouco que sexa-, é principio fundamental, con todo, que, por encima da pobreza ou a ignorancia, todos os votos son iguais, pero tamén deberia selo que, se só ten vixencia cada catro anos e non afecta a todo o que hai que compartir entre todos, pode quedarse en mero nominalismo. A verdadeira análise do sucedido xa leva tempo aí, á espera de que se saiba velo e ser consecuentes. Nada impide ver que os retratados por Richard Avedon en In the American West, haberian ter igual peso electoral que os que fixo para Harper´s Bazar ou para Vogue. O problema segue sendo que a Nebraska que filmou Alexander Paine en 2013 segue onde estaba, coma se nada sucedese dentro do territorio americano. O mesmo que o seu sistema educativo que, -como escenario das contradicións na reprodución da relación capital-traballo”, xa foi analizado por Bowles e Gintis en 1983 (Educación e sociedade, 2).
Doutra banda, nas Constitucións fundantes da democracia que temos, a igualdade do voto é das cuestións máis reguladas normativamente. Outra cousa é que, para limitar o alcance da democracia, a lei electoral exprese adecuadamente as proporcións reais dos votantes existentes no país, asunto que, tanto en España como en EEUU, segue desacompasado da demografía máis do que debería. Pese ao cal, tamén nisto avanzamos algo. O voto censitario que dominou case todo canto no século XIX se puido votar ?-que foi pouco-, entrou en cuestión en 1890 co voto universal masculino, e máis aínda en 1931 co feminino. Ler as explicacións que se deron para que non se ampliase o voto en España, e complétanse co que, entre 1936 e 1975, se dixo oficialmente para que fose aceptable non votar, dá unha perspectiva excelente para entender por que se chama “paletos” aos que voten a TRUMP.
E aquí?
Teriamos que chamar igual aos votantes de Rajoy ou, por un casual, aos de Feijóo en Galicia, porque non votasen algún equivalente en España dos Demócratas americanos? As diferenzas existentes entre un e outro país non o fan imposible: expresións semellantes oíronse en máis dunha ocasión, incluída a denominación, máis ben despectiva, a “as masas” de que abominaba Mairena. A súa “rebelión” xa asustaba a “as élites” ilustres do primeiro terzo do século XX e volveu a oírse estes días. En 1970, cando a LXE ampliou aos españois a obligatoriedade do ensino ata os 14 anos, ou en 1990, cando a LOXSE fíxoo ata os 16, pronto proliferaron as acusacións de “masificación”, “baixada de nivel”, “ignorancia programada”, “exebeización” e similares, contrarias a unha seria preocupación por democratizar o coñecemento ou, se se quere, pelexando porque o ensino e os servizos sociais non deixasen amplos ocos de cidadanía sen atender. Cabe, agora, completar o valor semántico do noso particular vocabulario de insultos aos diferentes. Nun ano tan prolífico en rebeliones deste xénero com está sendo este, talvez deberian engadirse ás denotacións do suposto paletismo político os votantes ingleses do Brexit, e non deixar fóra tampouco a cantos merodean as urnas de toda Europa baixo diversos acrónimos de matriz fascista. Os seguidores de Le Pen, tan próximos, pronto nos invitarán a iso para ver se aquí alguén decide simpatizar en público.
Por este camiño do aire encabuxado e insultante cara a presuntos inimigos ou desafectos interiores, será máis fácil amortizar a “ignorancia” e pobreza de “os desfavorecidos”, pero xerarase máis desafección. Tamén cando se psicoloxizou o ensino, foi máis fácil cargar aos propios alumnos e os seus papás os seus infortunios escolares, quedando preservada a descoido sistémico dos xestores do Ministerio de Educación. Os demais e, sobre todo, o hábito cultural discriminatorio que xeramos, quedamos aparentemente fóra de foco e de culpa: son “os outros” os causantes do desencanto democrático, pois nós somos listos e, ademais, do círculo de “os favorecidos”. Dito doutro xeito, a nosa hipocrisía encobre pero non corrixe o dispostos que estamos a aceptar fácilmente “a selección” que nos impoñen uns escolleitos árbitros sociopolíticos. A pouco que nos digan que nese selecto club estaremos nós por encima de cantos están peor, xa non faremos nada por cambiar a situación marxinal en que queden “os outros”.
Sucede, con todo, que iso non arranxa nada respecto das esixencias do suposto contrato social que hai implícito nas constitucións democráticas. Salvo o sálvese quen poida, todo aboca a unha situación inquietante. Na suscitada pola presidencia inminente de TRUMP, nin é o máis adecuado tirarse pedras, nin tampouco desentenderse das variadas claudicacions coadxuvantes á desafección. Non vale, para empezar, que, os que se queixan agora do sucedido en EEUU como dunha lamentable perda, non expliquen como os Clinton quitaron do medio a candidatura de Sanders. Como tampouco que, en España, o PSOE non transparente aos seus votantes por que preferiron absterse ante Rajoy a última hora, logo dun asalto á dirección do seu partido de xeito evidente groseiro. Para que non lles chamen paletos, aos que deberían votar os descontentadizos americanos -ou españois-, encabuxados cos xestos contradictorios dos seus partidos? Ninguén é responsable de que tantos cidadáns sse quedaron sen verdadeiros representantes das súas preocupacións e problemas? Quen agora abominan dos resultados, non teñen nada que enmendar? Á vista do que deron de si, sería mellor o futuro se lles votaran a eles?
O ano da peste?
A racionalidad non é fácil e, nestes asuntos, nada é gratuíto. Tampouco no noso país onde, despois de que nos custase tanto volver poder votar, na inclinación crecente do voto desde o 20-D aínda pesan razóns que van máis aló do coxuntural. No periplo español posterior ao 75, en moitos engranaxes de consagradas pautas culturais, persiste a minusvaloración da democracia en beneficio da ramplonería micro fascista. Sumir, ata, que, en asuntos tan vitais para a sa convivencia cidadá como a educación pública, retrocedemos aceleradamente sobre o que avanzaramos do 70 ao 90. Non estamos ante a perda de algo moi valioso, senón ante un deterioro crecente que pode agora acentuarse. O detalle do enviado a Bruxelas por culpa do déficit confirma que proseguen os recortes destes últimos anos. Baixamos agora ata un 3,9% do PIB, o que traizoa a suposta “calidade” tan publicitada pola LOMCE. En Cataluña, xa baixaron máis aínda, ata o 2,64%. Neste marco, quedarse asombrado co que nos está sucedendo en tantos niveis da vida social e económica é absolutamente improdutivo. O vento que sopra agora desde EEUU, fai previsible asistir aínda a máis mesquindade e destructividade de moitos logros. Se sabemos que nese país os que non votan nin len -case a outrametade- apenas contan, o noso selecto establisment particular non só está contento de que “todo vai ben”, senón que lles sae a conta propugnar un crecente deterioro do sistema educativo público.
A canta xente lle importa a pouca atención existente nas nosas democracias cara ao malestar existente do que TRUMP se aproveitou, pero que aquí temos de longo e, sobre todo, desde 2008? O CIS volve falar de desafección dos cidadáns , similar á de cando o 15.M. Imos cara atrás tamén nisto, pero todo ten un límite que non se satisfai con insultar ao contrario. Ir ampliando as abundantes fendas e enfrontamentos internos, só aumentará o descrédito e a desafección. A cuestión urxente, xa que logo, debería ser se queremos cambiar canto fixo que os máis ou menos fartos voten a quen -por encima doutras consideracións dun mundo máis vivible-, os consentiu co reclamo do orgullo nacional. Conscientes de que non será fácil, pois O mal -deixounos advertidos Lars Gustafsson- non nos di de inmediato que o é se non o pescudamos?.
Contáronnolo fai moito e podemos lelo. Mellor que o colosalismo de O paraíso perdido (Milton, 1667), o sucedido neste 2016 fai moi vívida unha vella narración de Daniel Defoe en 1722. O contexto de ambas obras é similar, pero o Diario do ano da peste, novela minuciosamente e sen ton épico ningún, como fora sacudida Londres 107 anos antes por unha praga. Claramente recorda o pintado por Brueghel ou O Bosco. No desastre que relata, a ambición e o egoísmo volveron brillar por encima de calquera outra consideración. Ata o punto de que, para non aparecer “sever” por “atacar a ingratitude e a reaparición de toda clase de perversidades”, Defoe conclúe meténdose a si mesmo no vórtice: “Terrible peste Londres abordelou/ En mil seiscentos sesenta e cinco/ Cen mil almas levouse/ ¡Pero eu sobrevivo!”
TEMAS: Eleccións USA. Trump. PP. PSOE. Rajoy. Demócratas, Republicanos, Socialdemocracia. Clasismo. Desafección cidadá.
Manuel Menor Currás
No hay comentarios:
Publicar un comentario