Ai! As políticas sociais: esa é outra

As manifestacións dos pensionistas e as folgas das mulleres o día oito suspenden a este Goberno. Os pactos que propón parecen cousa de señoritos, non moi ben criados.

Os que din que a etapa que lles tocou vivir é a mellor da historia, simplemente por ser o último da aventura humana, teñen neste momento serios problemas para demostralo. Proba diso é, entre outros moitos motivos, que ninguén os librará de apandar cun presente pleno de incertezas e decisións non menos incertas.

Os pactos supervisados polo PIB

Tampouco é que os líderes sociais, relixiosos ou políticos sexan fiables como guías. Contrastar o que din e o que fan xera confusión. E para prestar atención soamente ao que din, máis vale facer caso ao que Ivo Andric, premio Nóbel de Literatura en 1961, nos advertiu nunha das súas mellores novelas, Unha ponte sobre o Drina: “A partir do momento en que un goberno experimenta a necesidade de prometer aos seus súbditos, por medio de anuncios, a paz e a prosperidad, hai que manterse alerta e esperar que suceda todo o contrario”.

Nestes días, hai tres grandes pactos que publicita moito o actual Goberno agora que, segundo a súa folla de ruta hai que centrarse en “o social”. Se para os problemas que arrastra Cataluña está quedando moi estreita a limitación que impón o Código Penal, nesta tríada de anceios de pacto poida que se quede tan curto como inalcanzable. O rutineiro de ocuparse destes asuntos para subir e baixar na grella dos informativos parece obedecer, non a convencemento de obrigación, senón a motivos alleos ao significado máis denotativo da acepción “pacto”, propios de milongas de distracción alegórica.

Dá igual que se fale do pacto contra a violencia de xénero, como o pacto que se busca en asuntos educativos, do pacto de Toledo ou de calquera outro. A percepción sempre é de parche tardío e en momento inadecuado, en que o múltiple entrecruzamento de desatencións habidas fronte a “o social” produce que a atención real á xente -especialmente á máis necesitada da protección do Estado- pase a segundo plano e, case sempre siga sendo escasa cando non inexistente. O que plenamente cumpre o falar de supostos “pactos” é que pretende acalar voces discrepantes que leis como a de Seguridade Nacional de 2015 ou o Código Penal non logran frear.

O certo é que, mentres se fala de pactos -a creación da Subcomisión parlamentaria pola educación xa leva case un ano e cuarto “traballando” desde o día un de decembro de 2016-, hai abundante materia publicitaria para amentar cuestións máis ou menos pertinentes que vaian levando o fondo dos litixios a irrelevancias epidérmicas que deixen o seu núcleo duro intacto. Mentres se sostén a atención sobre algunha expectativa de arranxo, o urxente cómese ao necesario. Nesta lexislatura, a continua decisión mediática de poñer en primeiro plano uns supostos resultados macroeconómicos magníficamente destacados sobre a incuria e descontrol -que segundo nos poñen como referente paralelo- levaron a cabo despilfarradores gobernos, anteriores a 2011, estanos educando na paciencia desmobilizadora. Ese trofeo do PIB foi o talismán para eludir, non só as acusacións de malversación e marrullerías cos orzamentos públicos, senón tamén reclamacións como a que estes días pasados fixeron os pensionistas de toda España: “non crecemos o suficiente”, proclamaron.

Política económica ou Economía política?

“O social” vén de lonxe na nosa historia de limitacións. Para entender que significa exactamente, baste recordar que diferenzas hai entre “vivenda social” e outras vivendas en que ese significado sexa imposible. Nesa longa secuencia destaca o momento en que se deixou de falar da pobreza, en xeral, a que pasase a primeiro plano a producida por unhas relacións laborais completamente desreguladas. Foi en 1901 cando apareceu unha primeira lei “social” en España, a que tratou de protexer a accidentados laborais. Salarios, horarios, condicións de traballo, atención á infancia, aos dereitos femininos, retiros e pensións, Sanidade e Educación -e outras moitas prestacións- foron entrando con atraso no noso país e, ao que se está vendo, tardaremos en ver que o conseguido desde entón, se non empeora, cubra os déficits da nosa tardía adopción do gran pacto europeo por un Estado de Benestar.

O momento actual -con pactos e peor sen pactos- recorda moito aspectos anteriores a aquela primeira lei “social” española. A continua referencia a un suposto “crecemento económico” inexcusable é unha nova versión do que ata entón era pretexto absolutamente dogmático: a Economía política e a súa sacralizada atención á propiedade privada; as políticas económicas non existían propiamente, as competencias dun “Estado mínimo” -atento case exclusivamente á orde pública- facían que ata a beneficencia, ou modo de atender aos problemas habituais da pobreza, dependese do Ministerio do Interior ou de Orde Pública , como tamén foi chamado. As erosións á atención de “o social” non son de exclusiva responsabilidade deste Goberno, pero si é responsable de estalas acelerando á vez que estimula privatizacións de servizos e prestacións. O prestixio da subxectividade individual crece e, reducida a atención a “o social” o campo está quedando plenamente aberto de novo a que cada cidadán se apañe como poida: evidentemente sen confundirse do que a cada cal corresponda segundo os seus medios económicos e culturais.

E Lisístrata?

É neste terreo precisamente onde adquire relevancia a celebración, o próximo día oito, do Día Internacional da Muller Traballadora que a ONU estableceu en 1975 e que, nesta ocasión, por terse declarado aquí folga de mulleres, fai recordar o xuramento que a Lisístrata de Aristófanes esixiu facer ás súas compañeiras no ano 411 a. C. Este día oito non chega a tanto, pero vai do mesmo, porque isto dos “días de” -como o dos “pactos” para unha ou outra cousa que propón este Goberno- adoita requirir a nosa atención cara a algo que non existe ou que, de existir, tivese unha existencia curta de percorrido e vergonzante á razón por esquecer o coidado dos “dereitos inherentes” aos seres humanos por nacer para ser donos de si mesmos e non que a concentración de recursos nuns poucos poña en risco a dignidade de vida da gran maioría. Iso que se proclamou xa en 1789 como precepto e que as Constitucións democráticas adoitan dicir entre os seus grandes principios reitores é o que se trata de recordar coma se os humanos -e en especial os varóns- fósemos maioritariamente presos de Alzheimer.

Este día oito trata de recordar e esixir -e todo presaxia que vaia a ser máis potente que outros anos- que as mulleres traballadoras existen desde sempre -desde que a cadeira de Eva, como José Enrique Campillo, foi fundamental para a evolución humana- e, por suposto, desde antes de que as máis burguesas e lidas empezasen a suscitar, a finais do XIX, a urxencia de liberarse dos corsés físicos e dos que unha educación paternalista as cinguía estritamente a un papel social e político minorizado subsidiario dos homes. Pero non só é iso, tamén que na loita polos dereitos sociais e políticos estiveron de xeito conxunto con eles como cousa natural e sen que, moitas veces, eles llo tivesen en conta. O éxito de tantas longas pelexas inacabadas case sempre foi peor para elas. Ata nos países onde se fai retórica política con que se lles recoñecen os seus dereitos, seguen existindo serias distancias en múltiples campos, xustificadas ata con explicacións tan peregrinas como as que había antes de que, sobre o seu ser e natureza, se proclamaban abertamente desde púlpitos e cátedras.
É penoso que, nunha sociedade en que o seu saber e coidados son indispensables para ser máis rica e inclusiva, falte tanto por sufrir e seguir clamando atención para que as súas demandas de igualdade non sexan concesións graciosas senón dereitos a deixar de esixir porque se cumpren. Por citar unha de tantas causas polas que o día oito aínda Lisístrata reclamaría folga, aí está a LOMCE, coa súa separación de nenos e nenas subvencionada, mentres o presidente da CECE (Confederación Española de Centro de Ensino) sostiña, aínda non fai un ano, que “é positivo que haxa unha pluralidade de modelos para elixir porque é algo que enriquece o panorama educativo e achega pluralidade”.
Se a LOMCE é a última aplicación do que manda o artigo 27 da Constitución, máis parece que este Goberno, no canto dun pacto educativo que mellore o sistema educativo ou os outros sistemas de prestacións sociais, nos estea propoñendo acelerar o paso cara aos tempos anteriores a 1789. Deben crer que houbo algún desvarío da humanidade desde entón e que lles corresponde a santa misión de facernos regresar a tempos de tal bonanza que ser muller, se non se tivese riqueza -e aínda así- era causa de desconsideración manifesta cando non de desprezo. A diferenza biolóxica levaba segregación social ante a preeminencia dos varóns, que, en caso da realeza segue mantendo a nosa Constitución actual. E a LOMCE faculta a colexios -subvencionados co erario público- que a misoxinia dos seus clientes se prolongue estenda entre a xente bien. Alongan a prohibición que nos institutos públicos actualmente denominados de Secundaria rexera desde 1939 e que Pepe Segovia (q.e.p.d) desterrara en 1983.

O xénero de sexo que nos dá a natureza ou non ter iguais crenzas relixiosas, cor e trazos moi aceptados pola tribo foron razóns que, se, ademais se era pobre -é dicir, sen rendas para vivir- ou asalariado dependente doutros para subsistir, podían determinar que a vida fose un calvario, un “val de bágoas”, como rezaba unha das máis repetidas invocacións piadosas desde o século XII. Non había lugar para dereitos humanos compartidos e menos a escala universal. Que pasaría, pois, se os nosos devanceiros -eles e elas- calasen e non protestasen nunca? De que van os que propoñen pactos oportunistas e ralentizadores para acalar aos que seguirán clamando polos seus dereitos? E se a sentenza de Ivo Andric fose certa, qué consideración merecerán dos demais cidadáns e cidadás estes mozos e mozas co seus palmeiros?

TEMAS: Pacto educativo. Pacto de Toledo. Pacto contra a violencia de xénero, Día internacional da Muller Traballadora. Estado de Benestar. Dereitos e Liberdades sociais e políticas. Constitución.

Manuel Menor Currás

Madrid, 04.03.2018.