Que sería "histórico" na loita das mulleres pola igualdade?

Ese día non chegará mentres persistan as parcialidades implícitas na educación, o trato e a atención que, ata as leis sosteñen, diverxentes dos varóns.

Os psicólogos adoitan falar de parcialidade implícita ante ese tipo de xuízos que emitimos sen advertir que proveñen, de cando eramos cativos e estábase conformando o noso sistema neuronal cos seus enlaces. Os marcos conceptuais e as súas relacións fóronse conformando entón, antes dos tres anos, de acordo coas pautas culturais onde nacemos e recibimos as primeiras informacións, a cotío inconscientes. Este é o motivo polo que, cando os cativos acceden por primeira vez ao mundo escolar, de entrada xa leven unha bagaxe cultural relevante, tan distinta duns a outros que calquera docente pode apreciar un diferencial tan grande, por exemplo, no uso comprensivo da linguaxe que mostran unhas ou outras criaturas.

Parcialidades cronificadas

Como algo “normal”, esa parcialidade implícita merece a pena ser tida en conta á proṕosito da xeneralizada apreciación que lles valeu aos medios a gran celebración do día da muller traballadora o pasado día oito na maioría das nosas cidades. Esa coincidencia en que, ademais de tratarse da “primeira folga feminista”, sería unha manifestación “histórica”, arrastra coidadosas amnesias para o adozoamento do presente. Levados de parcialidade implícita, talvez quixeron dicir, extraordinaria, moi grande, rechamante, pero ao denominala como “histórica” reducíronlle tanto o valor semántico que o que queda por facer nese campo da igualdade perde valor antes de producirse e, para moitos, mellor é que non se produza. Quedáronse co espectáculo masivo -en plan neofoclórico nalgúns casos- esquecendo o ímprobo, tedioso e ás veces cruento traballo que, sobre todo desde a segunda metade do século XIX -aínda que xa outras pioneras, como as que proclamaron os dereitos da muller en 1789- sufrisen como absolutamente inxusto que, tan só por ser muller,é non ter recoñecemento.

A continuidade desa historia, en pleno século XXI, é a que motivou a manifestación e folga do pasado día oito. Iso é o pouco histórico do acontecido: que en moitos aspectos todo segue igual ou moi parecido a como era antes de 1789. Atrás queda, en boa parte repetitivo, un longo camiño percorrido no medio do desprezo, persecución e prepotencia de cantos -e ás veces cantas- trataron, e seguen tratando, de mantelas soxuzgadas, menores de idade permanentes e sometidas a varóns nada propensos a recoñecerlles capacidade, intelixencia e aptitudes para desempeñar traballos tan sesudos ou responsables como poidan ser os seus. Chama a atención nesta secuencia a cantidade de mulleres que, en todos os medios sociais, serviron de soporte indispensable aos seus homes sen que estes mostrasen o máis mínimo recoñecemento. Pero é especialmente rechamante que haxa escritoras que asinaron co nome do seu marido -en España temos soados exemplos- ou o de maridos que se aproveitan de valíaa das súas mulleres para brillar con nome propio facendo bo o devandito de que detrás dun gran home sempre hai unha gran muller (?).

Nestoutra historia, en que moitos requebros son insulto enluvados, a historia dos nosos prohomes de letras e ciencias non sae moi ben parada. Por bos que sexan no seu, o que nos transmitiron está transida de misoxinia, esa parcialidade tan frecuente nas súas conxéneres. E o problema é que non é infrecuente que tamén se sumen a esta nómina non poucas mulleres, non malas escritoras pese a iso. Por iso merece a pena reler -logo da “histórica” manifestación- o que Anna Caballé escribiu en 2006: Breve historia da misoxinia. Na súa brevidade, dálle tempo de repasar a bo número de grandes escritores do XIX e XX español, e algunhas escritoras relativamente recentes. Non deixa de producir desconcerto sobre do incrustadas que poden estar estas actitudes por mor das vivencias culturais que cada cal leva encima como “capital cultural” aprendido na máis tenra infancia.

Histórico, histórico de verdade para as aspiracións do celebrado o día oito sería que eses eclesiásticos obsesionados por cuestións femininas -coma se niso lles fose a súa vida- deixasen de ser tan dogmáticos e sen a súa doutrina se fose perder a humanidade. Non se entenden as súas actitudes coa muller dentro da Igrexa, nin menos coas formulacións dalgunhas das súas organizacións de pais ou a súa rede de colexios concertados. Sen eles non figuraría na LOMCE -que regula o sistema educativo de todos- a permisividade para que nenos e nenas reciban ensino diversificado. Nesa mesma acepción do histórico, moi histórico sería que o Ministerio de Educación, liberado do que lle dictan neoconservadores e neoliberais, derrogase a particular interpretación que esa lei fai do art. 27 CE que, nunha exemplar versión de parcialidade implícita, aí segue, para “mellorar” -di- a educación dos nenos e adolescentes españois.

Historia é cambio

Mentres estas poucas cousas, tan posibles como desexables para a sa convivencia de homes e mulleres non sucedan, o histórico -no sentido profundo de alusión ao cambio que ten este término respecto de outros saberes humanistas- apenas existirá, pois permanecerá inmutable -ou só moi aparente- o que non deixou de suceder no transcurso cronolóxico ata o presente. A quen lles preocupe que esa profunda parcialidade siga existindo, seguiralles sendo moi traballoso tratar de facer realidade os compromisos transformadores que, do visto o xoves pasado, deberían derivarse. Eliminar as distancias que existen no trato ás mulleres empeza na vida doméstica, continúa na rúa, pasa pola organización do sistema educativo e alcanza á vida laboral, á publicidade, aos medios de comunicación e, tamén, a negocios que teñen como motivo principal a redución da muller a obxecto puramente de consumo mercantil. Non só a lexislación educativa favorece esas asimetrías, senón tamén a laboral. Supostas diferenzas de mérito comparativo e outras trangalladas sobrepóñense á bioloxía coma se esta fose a responsable de tanta parcialidadeasumida como “natural”.

Cabe imaxinar que a baixa natalidad que detenta actualmente España -coas graves derivaciones demográficas que se aventuran e que os actuarios de seguros xa trasladan ás hipotecas e á regulación da sanidade e as xubilacións, sexa unha forma de protesta da Natureza. Pero sería unha continuidade no erro a que nos inducen as “parcialidades implícitas”. Por moito que algúns dirixentes queiran eludir o político das manifestacións do outro día, a POLIS democrática non estará ben gobernada hoxe se non atende ás razóns das mulleres. E nesa liña, como asunto político que é, concernente a máis da metade dos cidadanía por vía directa, e indirectamente á restante, non é casual que, xusto nestes días e pese á interminable continuidade dos asuntos de Cataluña, sucedéronse xubilados e mulleres nas súas demandas inatendidas.

Eleccións á vista?

Nalgún momento tiña que saltar o desconcerto que causa unha baixa moral colectiva en que asuntos tan principais que incumben ao principal da vida só atopan restriccións mentais e executivas de quen din que gobernan. Tampouco ha de estrañar que estes días pasados -o cinco e seis de marzo- se descolgasen do que quería ser pacto educativo dous dos principais partidos sen cuxa firma volvemos á casiña de saída porque o suposto acordo constitucional de 1978 (no artigo 27) está pragado de incumplimientos. Poida que esta retirada sexa provisional -como nas negociacións importantes sucede-, pero tamén cabe sospeitar que o cheiro de posibles eleccións sexa o gran condicionante. O imprescindible antepúxose ao necesario, pero tamén aquí seguirían pervivindo -ata cando?- esas parcialidades de aprezo de que tanto poden falar infinidade de mulleres. ¡Perdón, mozas!

TEMAS: Segregación da muller. Violencias sociais. Educación diversificada. Asimetrías salariais e de trato. Difícil maternidade. Igualdade e equidade.

Manuel Menor Currás,

Madrid, 10.03.2018