É o "lucro cesante" o organizador da educación?

Entramos no 2019 con múltiples xeitos de ver a vida colectiva, nos que as demandas da propiedade privada seguen sendo privilexiadas. Intemperie.© Lucia de Persia Terminou 2018, con discursos de fin de ano nas autonomías que máis parecen ansiedade dun microestatal simbolismo diferencial que verdadeira sintonía cunha compartida pertenenza unitaria. Políticamente, o comezo de 2019 aventúrase así mitinesco, con todos os anceios postos no equivocamente válido para desenlear as mentes de cantos inclinarán co seu voto as inminentes eleccións cara a uns ou outros prexuízos. Continuarán vixentes, así, a maioría dos supostos que determinan que a intemperie condicione a vida de millóns de españois. Máis aló do que os cambios climáticos determinen, enténdase “intemperie” como metáfora da pobreza, necesidade e exclusión, incluídos problemas diversos que, cando se fan notar, inciden especialmente nos que detentan estas carencias. Do CETA ao TTIP Inculcáronnos que antes que o lecer é o negocio e, como fondo, a privacidade da propiedade nas súas diversas formas; entre elas o “lucro cesante” como unha das súas figuras centrais. Cando entre 2016 e 2017, antes de que a Unión Europea o aprobase, houbo unha forte oposición a que se asinase con Canadá o Acordo Económico e Comercio Global (CETA). A razón fundamental de cantos o seguen vendo controvertido -igual que ao TTIP e outros acordos similares de libre comercio- é o “lucro cesante”, que as empresas multinacionais adoitan reclamar ante árbitros internacionais privados, deixando ao aire a pouca garantía que poidan ter as reclamacións dos máis débiles. As relacións entre países, por razón sobre todo das súas materias primas ou do seu comercio -do que non son alleas as políticas educativas-, está chea de casos particulares en que só excepcionalmente foron atendidas. O “lucro cesante”, moi estimado polo neoliberalismo e presente no noso Código Civil (arts. 1101 e 1106), remonta a súa orixe ao dereito romano. É unha extensión do res clamat domino (as cousas reclaman ao seu dono) na medida en que se considera un dano a perda dunha ganancia que non se produciu se non se alteraron as circunstancias dunha determinada situación. Tan elástica é que do xusto pode pasar con facilidade ao prepotente. Se un país, por exemplo, decide mellorar a súa lexislación salarial ou ecolóxica, as empresas -multinacionais, moitas veces- poden reclamar un arbitraxe por “lucro cesante” supostamente prexudicadas ao complicárselles as ganancias dun negocio fácil, esixindo unha compensación equivalente aos supostos danos. O quantum da prestación indemnizatoria variou na propia época romana ata a regulación actual, pero esta figura xurídica adoita resultar moi favorable aos xa arrastran unha tradición colonizadora ou de dominio de posición hexemónica en determinadas áreas de investigación e produción. Capitalismo extractivo Isto que sucede entre países acontece a diario na xestión dos asuntos públicos, un espazo en que a pugna privada por atopar beneficio empresarial é constante e, se é posible, en exclusiva, monopolio ou formato similar. Aí aniña o “capitalismo extractivo”, en que supostos “emprendedores” se apañan para atopar apoios oficiais a diversas actuacións que, por distintos medios, logran vender como “demanda social” o que é un procedemento para facer cautivos dunha actividade empresarial a amplos colectivos de cidadáns. A historia dos monopolios españois, da que Ramón Tamames fixera un bo recordatorio en 1968 (Madrid, Zyx), ha ter vizosas ampliacións posteriores a conta das sucesivas nacionalizaciones e privatizacións que se han ir sucedendo. Ambas foron case sempre en beneficio privado: o precedente das desamortizacións nos anos máis liberalizadores do século XIX non debería esquecerse. Álvaro Flórez Estrada (1766-1853) xa deixou ver en 1836 as súas desavinzas con Mendizábal mostrando como, estando de acordo en que debían realizarse, os procedementos para levalas a cabo faríanas prexudiciais para o Estado e para a inmensa maioría dos labregos, pola acaparación de terra en poucas mans e o aumento de cargas aos  que as traballaban, o gran favor que se facía á especulación e como persistiría o atraso xeral e a propia débeda do Estado (Sobre la enajenación de los bienes nacionales, Madrid, B.A.E., 1958). Deste capitalismo sen risco, sempre con rede protectora, hai exemplos recentes. Aí está, derivada desta ampliación interesada do dereito de propiedade -por riba do que a doutrina escolástica de Tomás de Aquino, entre outros, respecto ao ben común prevalente- a obrigación contraída con Acciona por parte do Estado -unha factura que pagaremos todos durante tres décadas- por mor de Cástor, o errado depósito de gas en augas mediterráneas. E aí está, igualmente, a práctica do acontecido coa vivenda a partir da liberación do uso do solo -outra desamortización á inversa dun “ben nacional” a favor duns poucos- que Aznar legalizou en 1998 e que agora volve a demandar a extrema dereita, coma se non causase suficientes problemas ao resto de españois coa burbulla do ladrillo e a crise financeira. Libre elección de centro Este clima do “lucro cesante” -principalmente como expectativa de seguridade- tamén afecta profundamente ao sistema educativo. De feito, a perspectiva de que intereses privados se sinta afectados por decisións da lexislación estatal e autonómica é contemplada con receo por múltiples instancias, empezando polas oficiais. Pero é sobre todo nas asociacións corporativas do ensino privado -en boa medida da órbita eclesiástica- onde temen perder terreo nos concertos educativos existentes e en non poder amplialos tan fácilmente como ata agora. Un presunta “liberdade de elección de centro” e unha suposta fonte de dereito como “a demanda social” -que protexe a LOMCE- serven de enganche conceptual ao predominio destas políticas privatizadoras. Basta repasar as que nestes quince anos últimos se levaron a cabo sistemáticamente en Comunidades como a de Madrid, para ver os protocolos que, para desenvolver esas premisas -de modo case sempre contrario ao interese de todos os cidadáns-, se exercitaron. O escenario resultante mostra situacións como a dun colexio público de Aravaca, cun grado elevado de racismo encuberto, ademais doutros prexuízos clasistas para a convivencia honrada que debería transmitir a organización de todo centro escolar. Se a propiedade privada e os seus arredores xurídicos non teñen couto, o empobrecemento xeral do sistema educativo irá en aumento. A escola pública é a gran prexudicada polos demandantes de máis privatizacións, subvencións ou lucros cesantes. Á difusión educativa do coñecemento -e á convivencia cívica- pasaralle o que fai apenas 118 anos acontecía no social, cando non había lexislación ningunha, en que o suposto estorbo de regulación sostiña a riqueza dun selecto grupo privilexiado. Por algo Robert Castel sostiña, en 1995, que as metamorfoses da cuestión social -e en definitiva, o modo en que se afronte a pobreza- son as que mellor expresan a consistencia democrática dun país. Que nos traerá neste aspecto 2019? TEMAS: Escola pública. Escola concertada. Liberdade de elección de centro. Demanda social. Pobreza. Cuestión social. Lucro cesante. Neoliberalismo. Manuel Menor Currás Madrid, 01.01.2019