Atención!

 Este curso, non só o académico, esixe máis atención Entre o que sucede e o que nos contan sempre hai distancias; neste momento hai, ademais, demasiado ruído.

Aínda faltan algunhas comunidades en que se inicie o curso académico e, nas que xa comezou, é un relativo éxito que non haxa máis que 136 situacións de confinamiento, case todas parciais, dalgún centro educativo por mor de incidencias coa Covid-19; ata agora non chegan ao 0.5% do total. Tamén hoxe, 14 de setembro, iniciábase o curso nalgunhas universidades e, cando se estaban facendo os preparativos a semana pasada, difundíase o desexo de normalidade, aínda que a media voz tamén se engadía: esperemos que isto funcione, que non o sabemos. Oxalá que sexa ata moito mellor do que as sospeitas deixaban traslucir!

O guión e a serie

Sería unha demostración da consistencia, polo menos, dunha das institucións clave cuxo funcionamento afecta a todas as familias; igual que a Sanidade, os Servizos sociais e, no plano político, a estrutura formalmente democrática da división de poderes. Os datos que, con todo, vemos que saltan á prensa -xusto nestes días de incertezas crecidas nesta segunda volta da Covid-19- é que non poucos destes núcleos que organizan a nosa convivencia social e política emiten, sen rastrexalos a fondo, sinais de advertencia.

 

Alguén comentaba hai pouco -talvez Juanjo Millás-, que boa parte do que nos contan que ocorre é comparable a unha sorte de guión dalgunha das cinematográficas a que nos afixeron as televisións e o propio confinamiento. Esa sensación xera que, no paso de espectadores das series aos telediarios ou viceversa, xa resulte difícil diferenciar temáticamente o un do outro; a secuencia e intensidade narrativas que os medios poñen sobre as noticias informativas ten unha secuencia moi parecida: quitan e poñen diante da nosa atención feitos e datos cuxa importancia para entender o que estea pasando, aínda que determine boa parte do que sucede nas nosas vidas, é difícil de apreciar con garantía.

Con todo, se nos falla a confianza nas institucións e quen as lideran, o problema sociopolítico está cantado. O pasado non se repite, pero podemos facilitar que volva, porque nos é conxénito o afán de liberdade, como tamén o é o medo e a procura de seguridades que, por falaces que foren, son capaces de render. Deixouno ben analizado Eric Fromm ante as crises do primeiro terzo do século XX, en que non faltaron sectores propicios a potenciar unha forte xerarquización da orde; en 1941, en O medo á liberdade, mostrou como somos capaces de someternos a biosistemas autoritarios que nos propicien a sensación de protección coa “liberdade negativa”. En Alemaña, o desexo de restaurar o orgullo patrio anterior á IGM foi unha base sobre a que o totalitarismo de Hitler atopou o mellor caldo de cultivo para alcanzar o poder; a potencia que nese contexto adquiriu o supremacismo ario e o lema “Deus connosco” deron, sobre todo ás clases medias, a certeza orgullosa de ter acertado. John Dewey afirmara un ano antes en Liberdade e cultura, que o risco para a democracia non estaba noutros estados totalitarios estranxeiros, senón na “existencia nas nosas actitudes persoais e en nosas propias institucións, daqueles mesmos factores que neses países outorgaron a vitoria á autoridade exterior e estruturado a disciplina, a uniformidade e a confianza no líder”.

E a política?

Todo parece indicar que a película do curso que acaba de iniciarse -a rentrée que dicían, cando se renovaba a normalidade despois do verán- mostrará problemas en todos os ámbitos. Se o curso académico non vai ser como adoitaba, e ha de tratar de recuperar o non realizado en máis de seis meses, as escenas da actividade económica -referidas á actividade ou ao paro, a empresas que pechan ou abren, aos que fan colas do fame, e aos máis abstractos datos macro, do PIB ou a débeda-vannos a remitir a un malestar crecente. Veremos que o bo funcionamento institucional e o bo ton que no medio de tanta varianza vaian ter as nosas propias vidas gardarán, máis ou menos pronto, conexión directa coas nosas inseguridades, independentemente do guión que sigan para contárnolo todo. O último que, a estas alturas, ocupa ao guión desta serie que toca directamente as nosas vidas é a esperanza na vacina curadora; estannos mostrando fases, laboratorios e perspectivas de investigadores que, ata agora, ignorabamos; o dramatismo leva aos espectadores e oíntes a falar xa da súa produción masiva e a elucubrar sobre os que van ser os primeiros en recibila: empezou a competición, aínda que non vaia a ser de inmediato.

En contraposición, os problemas de fondo que facilitaron que teñamos fráxiles infraestructuras sanitarias, educativas e sociais, seguen podrecendo na penumbra, afastados da atención mediática; estes días, desprazáronse do guión como irreais algunhas pezas xudiciais que debeían facernos tremer. O que fixeron os que nos dirixiron e organizado astutamente a vida en anos anteriores -en plena crise económica-, apenas foi visible; estase diluíndo baixo o pretexto de que nada sucedeu que non pasase en cantos gobernos habemos ter desde que temos coñecemento. Non pasa nada -parece dicir a serie-, non se preocupen; outras veces saímos diso, porque as institucións son fortes. Ata pode suceder que algún dos que moven de verdade os fíos do poder económico e mediático bote a culpa a cantos mostren algún dereito a decatarse.

A inquietude máis seria provén do ruído que emite o centro institucional do poder político; tanto o pasado día oito no Senado, como o seguinte no Congreso, a acritude dos debates alí televisados mostrou o pouco que a moitos dos nosos supostos representantes lles interesa a política de verdade. Oíndoos, non se sabe ben para que son elixidos. Parecen estar no patio do colexio disputando a matar por bobadas; o ton pendenciero das súas voces, con todo, facilita o camiño aos que se outorguen a vixilancia da orde, a quen non lles faltará quen os bendiga noutra cruzada rexeneradora. A semente dos descontentos de canto ocorre está botada desde hai bastante máis de seis meses e non falta quen coide o chan para que fructifique. Á marxe deste guión, Benedetti -rememorado estes días- prevíñanos: “Aínda non hai volcáns apagados”: pode acontecer que un se abrande ao velo tan odioso, pero “o inimigo é sempre o mesmo cráter”. 

TEMAS: Covid-19.- Información/manipulación.- Novo curso/ "nova realidade”.- Ruído mediático.- Cultura e Liberdade.

Manuel Menor Currás

Madrid, 14.09.2020