Dicir a verdade e non mentir adoita ser un verdadeiro galimatías que non resolven os apoios lingüísticos e mediáticos dos que dispoñen os que nos gobernan.
Foi Martínez Maíllo quen, preguntado sobre as declaracións que en calidade de testemuña habería de facer Mariano Rajoy na Audiencia Nacional, advertiu que era importante recalcar que “non achega nada”. Díxoo o 20 de abril e volveu repetilo o pasado 11 de xullo. É o retrouso baixo o que se esconden sempre que algo se cruza na súa demostrada traxectoria de ter sempre razón e ser selectos. Múltiples exemplos hai na hemeroteca de ilustres parlantes que están facendo un prácticum acelerado en competencias adecuadas para exercer en política sen que se note o máis alto nivel de incompatibilidade entre verdade e aparencias. Como no Antigo Réxime, seguimos en que a cada cal segundo a súa condición e as condicións “propias do seu sexo”, segundo se dicía Á igualdade búscanselle acomodos máis que simbólicos ata para declarar; non sexa que a cidadanía se confunfa en situacións tan graves como as que levan “ante un xuíz” a persoas que, noutra época, tiñan as súas propias maxistraturas e leis.
O conveniente
Ao que se ve, non avanzamos moito neste terreo. Como en moitas outras ocasións, o conveniente comeuse ao auténtico. E como case sempre, o conxunto de imponderables debeu ser tal que a maraña de considerandos obnubilou as esixencias do verdadeiro. En tales circunstancias, dicir a verdade e non mentir adoita ser un verdadeiro galimatías que non resolven os apoios lingüísticos e mediáticos, por máis que, como quixo deixar sentado Rajoy trala súa comparecencia na Audiencia Nacional a propósito da corrupción e os seus xestores, incerto é que “todo o esaxerado acaba por ser irrelevante”. Desculparse do non dito e criticar que os que o levaron alí como testemuña o queiran ver no Congreso na expectativa de que caia en contradición, foi todo un, nesta ocasión. Máis importante pareceulle ao presidente zafarse máis ou menos airosamente, que facer que non quedasen dúbidas nin contradicións na música calada do dito e entrevistoo.
En Galicia, de onde é orixinario o autor de tan sentenciosa linguaxe, cando naceu xa era admirada a ambivalente resposta dunha testemuña a un impaciente xuíz que lle preguntaba se vira ou non cometer determinado crime: -“Señor xuíz, por unha banda xa ve e, por outro, que quere que lle diga”. Memorable é tamén, por incrustada na paisaxe do Noroeste, unha nai que nos anos cincuenta, cando os médicos para a xente humilde eran poucos e caros, trataba de que os santos e a Virxe suplisen as ansias de curación para os seus. Quixo levar ao seu fillo a outra ermida máis da Virxe e, para cumprir co voto de ofrecemento, había que madrugar para ir a pé e cumprir a promesa. O cativo, para desculparse da súa preguiza en levantarse, alegaba que o levara había nada a outra ermida dunha Virxe de distinta advocación e que non entendía por que repetir se no Catecismo ensinaban que só había unha Virxe. Ela moi astutamente respondeulle: Meu fillo, haber haberá só unha, pero hai que telas contentas a todas.
Educación moral
O folclore de tales ditos e apotegmas ensina como se traballa -non só en Galicia- a memoria colectiva. Á alabanza pola forma de escabullirse de compromisos coa habilidade da linguaxe, engadíase neste caso que este cativo aprendese pronto que hai leis superiores a respectar repetitivas das que impoñían as carencias. Nese reforzo, o relevante era a dobre linguaxe que impoñía a estrutura socioeconómica e non a responsabilidade do coñecemento e a verdade; cada cal aproximaríase a algún indicio do saber segundo as circunstancias se lle impuxesen e algúns nunca terían esa posibilidade.
Sería un erro esgazar as vestiduras con estas habilidades do pobo chan para sobrevivir. Imitaban ou se protexían do que se cociñaba nas grandes esferas sociais. Mentres os grandes filósofos e teólogos invocaban a verdade e dedicábanlle sesudos tratados, os pragmáticos nos asuntos políticos permitíanse razóns de todo tipo -incluídas as relixiosas- que permitían que os personaxes máis encumiados -e o propio rei- nadasen e gardasen a roupa. Mestres houbo no dobre xogo, con abundantes discípulos adestrados nas mesmas razóns que seguen invocándose a diario “por razón de Estado” ou que xustifican algunhas das moitas excepcións que admite a interpretación conveniente da lei. Pode observarse con relativa facilidade, por exemplo, cando de xuízos internacionais se trata -un dos grandes cabalos de batalla do ”Dereito internacional”-, cando de indultos gobernamentais delibera un Goberno ou cando anda por medio unha “memoria histórica” básica para a sa convivencia. Se eses xuízos incumben a países con excesivo peso relacional con España, fan recordar un título relevante de Joan Garcés: Soberanos y intervenidos (1ª ed. 1996), altamente recomendable aínda. E cando andan por medio persoas de gran relevo incursas nalgún delito, condenadas de xeito máis ou menos adecuado en tempo e forma, as razóns do sobreseimento ou, se se dá o caso, de indulto oportuno, se sobreentenden. Non digamos que non é asunto significativo tampouco o dunha memoria sen pechar ben o acontecido entre os anos 1936 a 1977, porque nolo segue recordando a propia ONU ano tras ano.
Para entender como é educada a nosa sensibilidade colectiva neste ambiguo terreo das conveniencias, tampouco ha de esquecerse que nos máis concienzudos libros de moral xustificada en últimos fins relixiosos -Maquiavelo só traduciu á política moderna o que xa se afixo a ver-, ao falar da mentira e a verdade, se parte do suposto distintivo de que non é o mesmo non dicir a verdade que dicir mentira. De onde deducen, xa que logo, que cabe saír do paso coa “restricción mental” axeitada ou, dito doutro xeito, valéndose das armas da astucia no dicir e non dicir. Para iso están os asesores, expertos no alambicado xogo lingüistico do dereito e, se é posible, da comunicación. Evidentemente, na medida en que un partido político se sinta hipostáticamente representante do ben da nación -e ao ritmo que imos, ninguén cexará en desempeñar esta honra-, crecerán os aspirantes a nacionalizar o ben. Tales prácticas fan fácil comprender -aínda que non de compartir nin xustificar- a cantos personaxes, milhomes e imitadores, que sobreviven -ás veces, moi ben- con estes contos.
O bo charlatán
Houbo un tempo, especialmente nos anos oitenta en que era moi frecuente nos proxectos e metodoloxías pedagóxicas, insistir no desenvolvemento da capacidade crítica como obxectivo que debería alcanzar o ensino xeralizado. De entón acá xa parece que esteamos noutra galaxia e que tal cuestión cognitiva, básica en calquera ensino que non pretenda o mero adoutrinamiento, caia en desuso. Á vista do reiterado comportamento pouco exemplar de moitos dos nosos políticos -porque son eles os que máis educan e deseducan no cívicamente relevante- esa pretensión da racionalidade ata volve ser perigosa perda de tempo. Asuntos tan significativos como os que levaron a Rajoy a testificar e facelo como o fixo fan ver que a capacidade dos gobernantes para inducir a que as novas xeracións actúen de modo máis esixente é va. E ao mesmo tempo, tampouco o tacticismo cotián de dimes e diretes que se pon en circulación desde diversas frontes, é moi estimulante. Xoga con razóns alleas ás das súas vidas.
Esa mediocridade cortopracista e politiqueira é a que segue poñendo trabas a unha educación sensiblemente mellor para todos os cidadáns. Non cabe entender doutro xeito o propio artiluxio dunha Subcomisión no Congreso para un pacto educativo que vaia máis aló de soster o lexislado na LOMCE e reducir o publicamente valioso que se logrou de tempo atrás. Miren, se non, como actúa en Madrid aSra. Cifuentes, seguidora de Aguirre no afán privatizador do ensino -en prexuízo grave dos máis necesitados-, mentres fai alardes de tenaz traballadorasen verán que, ao mesmo tempo, sáltase os seus propios acordos cos sindicatos en canto a número de profesores e alumnos por aula.
En rigor, esta política en que a publicidade se come boa parte das preocupacións polos problemas reais que viven os españois en xeral, é como un teatriño no que as palabras pretenden tapar os buracos das decisións. Tan propio do verán praieiro, ademais, que, ata cando falan do que parece ir mellor nos grandes números económicos, esquécenselles conscientemente as limitaciónsque ten tanta grandilocuencia. O único certo é unha diverxencia total, en que os fins e as causas do que se di non concordan, ou moi pouco, co que se fai. Certo é así mesmo que non é fácil ser bo político. Máis sinxelo é ser bo charlatán, o ineludible personaxe do crecepelo nas feiras de outrora.
TEMAS: Verdade/Mentira. Tacticismo político. Restricción mental. Igualdade ante a lei. Dereito internacional. Memoria histórica. Calidade educativa. Veraneo Cifuentes.
Manuel Menor Currás
Madrid, 30.07.2017.
No hay comentarios:
Publicar un comentario