En tempos de perplexidade, unha CEE máis laica casaría mellor cun país democrático e plural

 Presenzas hai do “aconfesionalismo” moi confesionais

Nunha das manifestacións últimas dos sanitarios, algunha pancarta reivindicativa clamaba: “Sacade as vosas mans da Sanidade”; prácticas para lograr obxectivos pautados pola rendibilidade contable están a saír á luz, desde que o CEO da empresa privada que xestionaba o Hospital público de Torrexón foi gravado ditándoas. Tamén o confesionalismo, reitor de múltiples decisións con repercusión social, volveu a empregar alambicadas linguaxes que esconden iguais conceptos e maneiras de que o camelo da parábola evanxélica entre cómodo “polo ollo da agulla”. As súas referencias mostran como o discurso apoloxético do clero volve aos foros do nominalismo que xa denunciaba, no século XIV, Guillermo de Ockham : “non hai que multiplicar os entes sen necesidade”, sobre todo se -como “os universais”-, non existen. Non o entende así o presidente da CEE e, coincidindo coa gran debilidade do Gobierno “progresista”, reitera en plena campaña electoral en Estremadura, a conta do “Dereito Constitucional”, o mesmo discurso dos líderes do PP e de VOX, quen o difunde, como argumento de autoridade nas súas redes e medios xornalísticos. Amais, ante a réplica do presidente do Gobierno, a dobre vara de medir do mitrado, unha vez subido á tribuna do público, arrogouse o dereito de todo cidadán á “liberdade de expresión” para insistir nos modos que gustarían ao PP e VOX para saír do paso: “moción de censura” ou “novas eleccións”.

 

O sentido político e, con toda probabilidade contrario ao suposto “aconfesionalismo” deste destacado membro do episcopado, provén non só da súa confluencia con partidos que buscan maiorías para gobernar, senón ante todo todo, de que a súa non é a voz dun “cidadán particular” que fale como tal. A súa diferenza a marca, entre outros motivos, a súa capacidade representativa de mover outras voces que, por obediencia, crenza e simpatía, congregacional ou asociativa, dependen ou interrelaciónanse coa CEE. A “misión” conxunta de todas elas -supostamente espiritual- versa sobre asuntos de índole moi material, en que xestores de recursos económicos propiciar levalos a cabo. Para iso, no caso de responsables políticos concernidos, han simular unha distribución dos orzamentos públicos favorable a todos os cidadáns, sexan ou non crentes. Tales decisións, case sempre relacionadas con dereitos civís que, como a Educación, pouco ou nada cuestionan a liberdade relixiosa, interpretadas pro domo sua, procuran ao “aconfesionalismo” de Argüello concordar co  “confesionalismo” que gobernaba España desde antes de 1812 en que se imprimiu a Constitución de Cádiz.

 

Agora que tantas celebracións –e desmemorias- lembran o final do franquismo, cando algúns medios insisten en que hai un retorno á espiritualidade, aínda que a maioría das veces sexa mercaotecnia para vender o que sexa, nun ambiente xeneralizado de secularización social e crecente diminución das prácticas relixiosas, o costumismo clerical pretende soster como “normal” que un bispo ou unha organización como, por exemplo, “Avogados cristiáns”, repitan como novas as vellas formas da barroca Iglesia en triunfo. Algún proveito queren sacar a máis de 5.000 nomes que acolle o de “Iglexa”, institución en que operan 22.933 parroquias, 87 catedrais ou 639 santuarios, un cómputo ao que se han de engadir 2.548 centros educativos -seis de cada dez “colexios concertados”, é dicir o 57% desta rede educativa. Atende a case millón e medio de estudantes escolares e favorece que, das 96 universidades autorizadas que hai en España, inscribir nalgunha das 46 privadas ou, mellor, das 14 de inspiración católica. Ademais, baixo o paraugas “Igrexa”, o Rexistro de propiedade acolle un 80% do Patrimonio cultural, e tamén institucións de solidariedade como Cáritas, e medios como COPE, Canle 13, Ecclesia ou Vida Nova, que estenden a voz do púlpito como “Deus manda”.

 

As opinións de Argüello  teñen que ver cos Acordos elaborados desde 1976 e asinados tres anos despois. Neles o episcopado católico –á marxe do crecemento que tiveron outras confesións- prolongou a teoloxía política que gobernara  España –e en particular Educación- desde 1938. Os bispos comprometéronse o 03.01.1079 a “lograr por se mesma os recursos suficientes para a atención das súas necesidades” (artigo II,5), pero se aos subsidios que a Igrexa recibe do Estado se lles suman os impostos que non pagan os seus miles de propiedades, nin as súas actividades aínda que moitas non sexan de culto, advírtese que a “Igrexa” segue sendo impresionantemente privilexiada. Sustentada en algo tan privado como unha crenza, os seus modos de actuar e entender múltiples aspectos persoais e sociais reciben do Estado -en cálculos de . Europa laica- 12 mil millóns de euros ao ano, dos que algo máis de 298 corresponden á casiña do IRPF. Hai, por tanto, diversas posibilidades de interpretar que dixo realmente o actual presidente da CEE; entre outras cousas, estas tres :

 

Unha. Fidelidade martirial a unha Historia de la Iglesia en España, implícita nunha unidade político-católica imaxinada, aínda que a historiografía desminta moitos dos seus capítulos. Se esquecen motivos, colaboracionismos e narrativas estendidas nos libros de texto, a recatolización actual deberá seguir sendo unha “cruzada” en que se impliquen moito “vocacións”, esforzos e ideais persoais. Seguindo a rúbrica procesional: “Adiante cos farois”.

 

Dous. Cando a pugna polo control social se centra en que prevalezan os dereitos de todos, é pertinente dar a imaxe de que se está niso. Aínda que o nominalismo clerical con que argumenta Argüello sexa moi ambiguo, a súa demanda toma partido pola causa conservadora.

 

E Tres. Inclinacións episcopais como esta non son “apolíticas”; repiten as doutros momentos historiables do pasado e non crean “comunidade eclesial”. A cuantos crentes, indiferentes ou ateos, busquen crear “comunidade cívica” ou “comunidade escolar” nos seus barrios, este afán recatolizador non lles concorda co que León XIV dixo na súa primeira homilía no Vaticano acerca de crear  fraternidade. Á luz de tan repetitivos desencontros en educación e noutros ámbitos das liberdades cívicas desde 1978, con permiso dos crentes cristiáns cabe preguntar a Argïello   se denunciará pronto os devanditos Acordos co Estado Vaticano.

 

M.M.

16.12.2025

O simultaneamente bo, bonito e barato non existe

 

O uso de “os tres bes” en iniciativas comerciais é publicidade. En asuntos públicos como Sanidade ou Educación, adoita ser unha trampa visual social.

 

Os noticias que nas últimas semanas deparan asquerosas escenas de misoxinia e acoso sexual, especialmente lamentables en partidos políticos. Unidas á vez que fan perder as relativas a procesos e sentenzas xudiciais estrañas, ocasionan enredos tramposos  e, na pequena liorta das confrontacións, decisións políticas que deberían ter altura de miras non cesan en mostrar que os telexornais que queden a esta lexislatura non propician o optimismo. Entre tanto disparate, é rechamante que, ante un asunto como as directrices do CEO do Hospital Universitario de Torrexón, no canto de desculparse do non feito ou mal feito, a responsable de Sanidade na Comunidad de Madrid, botándose flores, alegue estándares de calidade que non cesan de ser cuestionados. Traballar para unha empresa sanitaria durante 17 anos, leva a encomendar fallos propios a unha suposta desidia do Gobierno central e a quedarse, en exclusiva, con que creceu o orzamento. Esta explicación, que denigra como “política” calquera crítica, sobreentende como “apolítico” e, por bo, bonito e barato -sen nada cuestionable, nin mellorable- canto fai e di.

Este xogo da galiña cega, facendo que os televidentes queden colgados de contradicións deste tipo non atende a que, despois de 50 anos de democracia constitucional, na xestión dos  asuntos de todos quedaron operativos quebros tendentes a reverter canto acontecese ao redor do Estado de Benestar. Sabendo ou sen saber, seguen a estratexia neocolonial de Trump pretendendo que, en Europa, non avance o desenvolvemento dos dereitos de todos, senón que se revertan os que, desde o Plan Beveridge, xeraron Benestar social despois de a IIGM, dando por non acontecida a longa pelexa obreira ata que, na Alemaña de Bimarck , botou a andar en 1883 o seguro de enfermidade), en 1884 o de accidentes e, en 1889, o de vellez. En España, hai tempo que moitos políticos esqueceron que, despois da primeira lei social sobre accidentes en 1900, a implantación das demais foi moi lenta; desde que naceu o INP (Instituto Nacional de Previsión) en 1908, o “retiro obreiro” non empezou a existir ata 1919, e o seguro de maternidade tardou dez anos máis. O raro é que esquezan, ademais, que o sistema de saúde universal e de pensións non se logrou alcanzar ata a Lei 26/ 1985, do 31 de xullo, e a súa fortaleza sempre tivo detractores.

René Magritte, 1929. "A tradición das imaxes". Museo LACMA. Los Ángeles

Se a tardanza de acceso dos españois a unhas condicións de vida dignas, é manifesta, non o é menos a desmemoria do moito que custou que este substrato legal de benestar tivese consistencia. É relevante lembralo cando hai tanta xente común –e tantos políticos- ocupados en reverter a limitación que esta institucionalidade organizativa supuxo á propiedade privada; se as ganancias e condicións do ámbito laboral volven ser controladas só polos propietarios do capital e os medios de produción, a orde social volve enseguida ao ser o de cando Víctor Hugo escribiu Os miserables en 1862. Ninguén debería esquecer que, desde a crise do petróleo en 1973, a caída do muro de Berlín e, sobre todo, a era Thatcher-Reagan, o benestar común europeo mediatizouse. Entendería mellor que o actual impulso trumpista, unido ao capitalismo ciberespacial, trate de dar o último empurrón ao enfraquecemento que xa teñen os servizos sociais. Tamén facilitaría aos votantes españois caer na conta de que, na secuencia de eleccións que se acaba de abrir en Estremadura, as políticas do público deciden maneiras moi distintas de distribuír os seus recursos nos orzamentos. Modos de facer pasar por públicos obxectivos privados sempre existiron, pero creceu a súa forza, sen que as crises económicas de 2008, ou a do Covid-19, os freasen.

Desmemoria e segregación

No campo educacional, o periplo é idéntico. Desde que, en 1812, a Constitución de Cádiz expuxo a necesidade dunha Instrución pública xeral, houbo que esperar a 1989 para que a educación común alcanzase a todo o alumnado menor de catorce anos de idade. Pois ben, nesta centenaria historia de abandonos , mesmo despois da CE78 prosegue unha ampla gama desigualdades. Á marxe de logros relevantes, as series estatísticas constátano, e calquera pode velo se lembra as pelexas e desencontros que houbo nestes  47 anos últimos. Para que o sistema fose menos discriminatorio, folgas, manifestacións, plataformas reivindicativas, demandas sindicais, reclamacións de APAS e estudantes, dan conta de que veu coxeando a educación de que fala o artg. 27. Libros que o contan hai moitos, como un en que José Luis Pazos proclamaba en 2018: Non nos calarán!, ou un de Edicións Morata, do mesmo ano, en que enumeraba un longo Caderno de queixas sobre o Artg. 27 . É dicir, que o sistema educativo español, como espazo en que concertar a universalidade e a liberdade, acumula, desde 1978, gran conflitividade coas políticas que desenvolveron ese artigo constitucional. As cuestións a que se refire sempre falan dunha desigualdade, non exenta ás veces de racismo, e tamén din que os segregados seguen sendo os mesmos de sempre. Pertencen eminentemente a sectores de pouco peso socioeconómico e cultural, pero o efecto multiplicador prexudica a toda a cidadanía, ao rebaixar a calidade da convivencia.

No 14º Congreso de FECCOO, en maio  de 2025, o lema foi: “Acabar coas desigualdades e gañar novos dereitos”. As leis estatais e autonómicas, alimentadas por tendencias que non priorizaron a rede pública-pública de centros, postergan a pluralidade laica da cidadanía, alimentan a segregación e mercantilizan unha educación que, indiferente á xustiza social, non se ocupa de se xera individuos abandonados á súa sorte. España sitúase deste xeito como un dos países europeos de máis desigualdade. Save the Children dicía en setembro de 2024 que un de cada tres nenos vivía en risco de exclusión e, en decembro, un informe de Bruxelas situouna á cola da UE “polo seu risco de pobreza, paro e abandono escolar”. CCOO volveu a confirmar nun novo informe o pasado día 11.12.2025, que a segregación escolar, é un problema de xustiza social sen resolver.

Sería desatino esquecer a tantos docentes e organizacións que pelexaron por que esta limitación principal da  actual educación común non sexa maior. Máis o será non facelo cando poderosas forzas políticas e económicas acordaron  que o dereito a unha educación digna volva á situación anterior a que, en 1948, fose recoñecido entre os Dereitos Humanos (artg. 26).

 

TEMAS.- Estado de Benestar.- Dereitos Humanos.- Dereito á Sanidade e á Educación.- Neocolonialismos liberais.- Políticas segregadoras.

MMC (12.12.2025)

Entre textos e contextos, pretextos e hipertextos, dubidamos máis.

Sucédense os acontecementos en que as argucias do nominalismo pretenden despistar e cansar ao persoal votante

 

As ciencias, como dicía La Verbena de la Paloma, avanzan unha barbaridade, e talvez non sexa o último acontecemento nos noticiarios pero, sen dúbida, é  significativo que o xerente do Hospital Universitario de Torrexón de Ardoz  explicase estes días que non é el quen fai os diagnósticos nin as listas de atención aos pacientes. Malinterpretarase ou non “fóra de contexto”, non pode dicir que o que dixera non tivese como “pretexto”, razón ou motivo neurálxico a predilección neoliberal que quen revise “hipertextos” da rede, ou vídeos e apuntamentos de canto se ensina nas escolas de negocios, pode ver que anima a quen anceia ser emprendedor. Aínda que ese “texto” se dixese no “contexto” interno da xestión do negocio ao que serve, non hai modo de eliminar dúas premisas evidentes. Unha: que para mellorar, eficientar, rendibilizar, optimizar e maximizar a oportunidade de xestionar recursos detraídos dos orzamentos públicos, a concesión administrativa do servizo sanitario debía xestionarse dentro dos canons do máis puro capitalismo. E dous: que non se había de facer en plan ONG, sen ánimo de lucro, nin como expresión de xustiza social distributiva. O deber de gañar máis con menos é aspiración da libre concorrencia da Economía política clásica, en que a rendibilidade dun monopolio, sen competencia, detráese da atención ao número de pacientes asignados. Cantos menos servizos se lles presenten, ou canto máis se demoren as listas de casos complicados, os beneficios por unidade de tempo empregada son signo de boa administración, e dunha racionalidade en que os valores morais han de ser contables e o que lles pase aos demais non conta.

 

Julie Mehretu: "Stadia II" (2004).

O “texto” en cuestión serviu, neste “contexto” específico, de “pretexto” para que a presidenta da Comunidad de Madrid saíse ao paso de “ataques infundados por motivos  políticos” que, segundo o CEO de Ribera Saúde –empresa que controla outros hospitais- puxeron en circulación “malintencionadas interpretacións”. Na súa opinión, non habería “irregularidades” e “calquera persoa que use a Sanidade de Madrid para facer negocio e que faga prevalecer unha vida sobre outra terá unha resposta contundente e sen paliativos”. Por tanto, no citado Hospital todo é correcto: non sucedeu o que din que dixo este xestor; “outra cousa é que el propuxese unha idea que é inasumible”. Pois ben, aínda supoñendo que se trate de algo filtrado ao medios –xesto a que xa están afeitos os cidadáns en moitos outros asuntos-, e que fose descontextualizado das circunstancias en que se pronunciou, suscita escándalo ao facer intelixibles decisións que, por moito que se queiran descafeinar, correspóndense co que moitos cidadáns viven. Vén ser o libreto dunha partitura repetitiva que os usuarios de servizos públicos sofren de contino, non só en asuntos de Saúde. En Educación, non outra cousa viron na xestión dos recursos públicos que as Comunidades lles proporcionan. Con haber diferenzas nalgúns sitios, e nuns ou outros momentos do pasado, pode asegurarse que, no que ao dereito de Educación se refire, o desenvolvemento do artigo 27 da CE78 nos últimos 47 anos non foi moi distinto do remarcado no texto do xerente do Hospital de Torrexón. Sen referencias ao contexto vital dalgunhas políticos ou políticos implicados, tamén en Madrid –espazo pioneiro para outras Comunidades-, talvez o ano 2003 sexa co “Tamayazo” sexa o gran referente de canto -sen moita memoria do acontecido desde 1938- serve de pauta política central. O seu ritmo de predictibilidade, óptimo para intereses privados, fortalécese a conta de erosionar a rede educativa pública-pública. Co favor da Administración e axentes sociais moi activos, a cadea de valor que se xerou garantiu un retorno, sostible no tempo de varias lexislaturas, de capital económico e social.

 

O adxectivo “publico-público” sinala o nó de acción socioeconómica, cultural e política que opera no sistema universitario,  sobre todo, desde o Decreto 557/ 1991, do 12 de abril –sobre creación e recoñecemento de universidades privadas- o mesmo que, o ano anterior, empezara a consolidarse no sistema escolar coa LODE. As subvencións, concesións e concertos para atender servizos correspondentes a un dereito social, préstanse a confusión ao chamar “público” a un negocio privado, ben teña rendibilidade económica ou ideolóxica. A confusión, tanto se trate de colexios como de hospitais, é unha trampa visual, que fai máis verdade o escándalo do cuestionado texto sanitario. En Educación, é repetitivo e, en moito casos, máis preciso que en Sanidade; este modo metódico de proceder é o dun MODELO experimentado no ámbito educativo desde o século XIX, que se estendeu ao hospitalario desde 1999, en Alzira.

 

Aos poucos  , vai calando cal pinga malaia na xestión do público a medida que o conservadurismo gana adeptos. A idea é atender diferencialmente a “os selectos”. Non maximiza cidadáns, pero fai medrar os clientes e votantes. En educación, hai mozos e mozas que, por razóns socioeconómicas e similares, son candidatos ao “fracaso escolar” desde antes de ir á escola. Atendelos a todos equitativamente, de modo que as prestacións escolares se adapten ás necesidades de cada un, é máis caro. Desde o punto de vista económico, é máis barato, en cambio, dar a entender que se atende ben aos que, pase o que pase, sempre saen ben parados; o resultado da escolarización dos demais é aleatorio e –como os pobres do Evanxeo- sempre hai un tanto por cento, bastante alto en España; se miramos rendementos en lectura –como fan os informes PISA, ou indicadores de “abandono temperán” e “repeticións de curso”-,  son un “fracaso”. O sistema escolar desenténdese deles con diversos  “pretextos” con políticas educativas que fan de filtro ao sistema produtivo dominante. Nunca ten orzamento suficiente para atender o problema e o seu “contexto” máis expresivo proporciónao unha formación do profesorado que, raras veces, é a apropiada ás urxentes necesidades dun alumnado crecentemente plural e diversas necesidades de atención. Por isto crece o número de profesoras e profesores desmotivados e, tamén, decisións tendentes, por exemplo, a favorecer que algunhas materias sexan impartidas por docentes sen os requisitos establecidos desde 2009. O “hipertexto” educativo reinante –acorde con “textos” paralelos como este da Sanidade madrileña-, dá pé para preguntar se lle interesa a alguén unha cidadanía consciente e de verdade autónoma.

 

TEMAS: Política económica e Economía política.- Dereitos sociais e servizos.- Xustiza social.- Capitalismo extractivo.- Trampas visuais informativas.

 

MMC (08-12-2025). 

A anatomía do instante actual intranquiliza

 O uso público da Historia na tele deixa soltos bastantes cabos e axuda pouco a entender o presente.

 

A miniserie que, en catro episodios puxo Movistar na súa plataforma, ten máis de novela interrelacionadora de personaxes do 23F, que de Historia real. A concatenación de causas e efectos é máis próxima á literatura, ámbito aproximativo, suxestivo e poético, en que o punto de vista sobre o que se conta, desviando acontecer de como fose, móstrao máis propicio ao “gústame” do lector. Ao insinuar que este “instante” quere falar, segundo Borges, do “destino”, non advirte que o lúcido arxentino é máis certeiro respecto ao tempo, por exemplo, en Eloxio na sombra (de 1969 ). E no relativo ao “destino”, Virxilio non ligaba o fatum a un “instante”, senón a un continuum de decisións da vontade humana, máis forte que o poder dos deuses que andan pola Eneida. A cuntos fosen testemuñas dos feitos ou tratasen de investigalos razoablemente, o relato do suposto “instante” que precede ao 23F pódelles resultar apabullantemente curto. Os que investigan ou ensinan Historia saben que, a pesar de a esixencia que se impoñan na análise documental, nunca logran a precisión total coa realidade, e menos a conseguen se toman partido por Heráclito ou Parménides.

 

Fotografía de Antonio Corral. Mirades a la Plaça Reial. Barcelona, Ed Cinc-cents Cinc

En puridade, o “instante” desta serie non existe. Desde antes de que en xullo de 1976 Adolfo Suárez fose nomeado presidente por Juan Carlos I, ata que en febreiro de 1981, cando Leopoldo Calvo Sotelo ía substituílo e tivo lugar o intento de golpe de estado do 23F, van máis de cinco anos, aos que se engade o alongamento do xuízo dos golpistas principais ata xuño de 1982, en que se coñece  a sentenza. E a este tempo habería que engadir os 50 anos do Tribunal Supremo custodiando o segredo dos 43 tomos do sumario, a pesar de ser causa xulgada. Neste aleatorio marco temporal, o suposto “instante” causante da historia contada ocorrería o 9 de abril de 1977, cando Suárez, para normalizar a Transición, decidiu legalizar o Partido Comunista e a cidadanía de Santiago Carrillo en España, razón de que o búnker franquista os repudiase a ambos a ambos e a Gutiérrez Mellado como traidores. Aínda que os personaxes centrais do relato son estes tres , en realidade foron moitos máis. Os procesados foron 33, sen contar a gran multiplicidade de voces que, por diversos factores -máis aló do militar e falanxista-, estiveron implicadas con variada intensidade, activa e pasiva, nesta cronoloxía. Á espera de que a elipsis narrativa lles dea cancha, cuestións relevantes apenas son suxeridas con leves palabras ocasionais. Outras quedan encomendadas ao coñecemento incerto do espectador, ao que se lle conta unha novela de supostos heroes e viláns, sen que a secuencia evenemencial explique o alcance do “instante” nin as súas repercusións.

Como fórmula correctora do que a Historia escolar non ensinou a moitas xeracións, talvez axude a configurar outro esquema perceptivo dun momento sensible do recente pasado. E como apoio ao currículo vixente no BOE para as etapas escolares –especialmente para Historia de 2º de Bacharelato-, pode ser útil baixo a guía de docentes atentos aos rumbos narrativos. Da súa boa formación –e do compromiso por enfrontarse a rutinas establecidas- dependerá que lle saquen partido a esta posta en escena. Sen estas cláusulas, o ensino xeral da “Historia actual” sempre será insuficiente; esta Anatomía dun instante é un signo máis dalgúns dos problemas con que se enfronta -desde sempre- o tratamento educativo da HISTORIA E A MEMORIA DEMOCRÁTICA.

O uso público da Historia –ou non Historia, máis ben- propicia o crecemento da ultradereita e, de paso, mostra que a súa ignorancia non se propaga soa.  Acompañada de gran abandono por parte dos  responsables de xestionar unha educación común, as súas limitacións prácticas falan dunha tradición profundamente manipuladora desde 1938, se temos en conta que a primeira lei franquista de Reforma do Ensino Medio. Pero tamén sinalan que a Historia que os libros de texto e currículos oficiais prolongaron desde 1978 variou pouco o que propoñía a LXE de Villar Palasí en 1970. A lexislación que seguiu á Constitución tratouna cal paquete turístico rexido por un guía non ben informado, e os seus déficits apenas foron advertidos antes da Lei de Memoria de 2007 , salvo por quen, urxidos por algún aniversario obrigado, viron o seu contraditorio ensino nos centros educativos. E o que transpiraban aínda vive nas estatísticas últimas, en que, despois da Lei de Memoria democrática de 2022, aparece gran adicción ao que ensinaba a Enciclopedia de 2º Grao ou, antes, José Mª Pemán na súa Historia de España contada con sinxeleza. Esta constatación non permite alegrarse co que -en xeral- segue ensinando o sistema escolar. Nin é exemplar esta pedagoxía, nin a praxe administrativista de fiala a voluntarismos docentes. O seu mérito non garante que o alumnado atope na obrigatoriedade escolar un proxecto eficiente, en que a suposta achega do coñecemento do pasado lle axude a entender este presente . É dicir, que o que é urxente exporñer é se é cuestión do “destino” que moito mozos e mozas poidan vivilo, ou se están a gañar a partida quen actúa para que desparezcan da escena asuntos substantivos en Dereitos Humanos, como o dunha educación digna para todos

Aquí e agora, Sanidade, Vivenda, Terceira Idade e Educación suman a deterioración de logros posteriores a 1978 sen que importe o difícil que fora alcanzalos desde que no século XIX, se cuestionaron as inxustizas sociais. A unhas  e outras administracións non parece importarlles moito que os orzamentos públicos, tan proveitosos para “emprendedores” privados, para motivar corrupcións de variada aparencia, ou que a acaparación monopolística de privatizacións ao redor da dor, a educación e outras necesidades estean a facer, neste “instante”, que o fundamental do pacto social coa cidadanía estea ao azar da rendibilidade contable. Entre outros exemplos, a recente anatomía da Universidade madrileña -gran buque insignia do que sucede noutras comunidades-, indica que o seu “destino”, sinalado nas protestas recentes dos estudantes, é o do “caderno de queixas” que, desde 2007, recitan a miúdo na rúa docentes e estudantes do sistema escolar. Como culminación dunha longa historia de desencontros e trampas visuais, advirte –outra vez máis- que o artg. 27 da CE78 fai perigar o sistema educativo. Como suposto “ascensor social”, na práctica nunca atendeu todas as capacidades, e a súa “igualdade de oportunidades” parece regresar ao concepto educador que lle imprimiu José Ibáñez Martín en 1946.

TEMAS: Transición.-Uso público da Historia.- Equidade de Dereitos.-Igualdade de oportunidades.- Educación común.

 MMC (01.12.2025)

 

Hai froiteiros aos que lles gusta unha froita moi derramada

 As metáforas da froita son traizoeiras. Tanto valen para o bo gusto como para indicar grande estragamento gustativo

 

Entre aqueles que foron nenos ou nenas nos anos cincuenta e sesenta, é difícil coñecer a alguén a quen non lle gustase a froita. É fácil, en cambio, ter amigos ou amigas empeñados en contar como nas súas aldeas –cando España era aínda eminentemente rural, e as secuencias da fame eran moi visibles- apenas deixaban madurar calquera indicio de mazá, cereixa ou pera que anunciase a súa posibilidade de ser mastigada. Das uvas brancas que nalgunhas ribeiras empezaban a dourarse no mes de xullo, poucas chegaban ao momento ideal da vendima; as cuadrillas de rapaces, máis agudos que os paxaros competidores, daban conta delas con gran pesar dos maiores, que alentaban aos seus vástagos a conciencia e, de paso, lembrábanlles o dereito de propiedade de que falaba o “non roubarás” do Catecismo do P. Astete. 

O fillo do home. René Magritte, 1964

Hase de recoñecer que a fame era tanta que todo valía para aplacala. Se a impaciencia infantil pillaba algo máis verde do conveniente para o gusto acorde, desbordaba o defecto e facía virtuoso o sabor que tivese para presumir ante os colegas, utilidade que coloreaba de audacia a posible aventura. Pasaron os anos, e desde este presente, en que aquel onte é cada vez máis breve, a memoria que somos non esquece a fame e outras moito cousas  que aquelas infancias non tiveron. Quen di agora que por entón se vivía ben ou moi ben, teñen sorte de non decatarse daquel primeiro franquismo, e postos a buscar motivos de pelexa xeracional, ben podían buscar algunha outra cuestión máis admisible, por millóns de persoas que viron, tocaron e sufriron esta e outras secuelas. A curta experiencia vital dese 21% de mozos nostálxicos daqueles anos grises estraña un embeleco que, desde 1975 difunden, con sorte variable segundo momentos, voces que nunca viron ben as liberdades e dereitos que puideron exercitarse con algunha fortuna. O que outros lles contaron, asociado a dúbidas e inconformismos, excesivo rendemento sacou á os máis incautos. Con todo, nin sequera na extrema dereita son mecanicamente acérrimos dese revisionismo do pasado: un 34,1% non cre, ou non se atreve a dicir, que a vida con Franco era mellor. A racionalidade dese sector talvez logre sobrepasar algún día a barreira de pensar con criterio propio, se consegue consultar material informativo que non estea trucado. Medrar é complicado, e facelo con autonomía suficiente nunca foi fácil, nin antes nin agora, cando a aparencia de autonomía persoal é maior co móbil na man; os traumas de infancia, sen obstinarse en levar a contraria a quen trate de normalizar a vida democrática, son complicados cando entre berros e proclamas andan mesturados narcisismos de variada cor.

 

A mazá de Branca de neve.

Os que non ofrecen expectativa de arranxo son cantos nun quimérico mundo de espellos cambiantes que fabrican memorias desacomplexadas do pasado, levan as comparacións co presente máis lonxe. Din, por exemplo, que lles “gusta la fruta” con xestos contundentes e, como é propio de tempos de confrontación, do modo máis fachendoso para que pareza moi en razón o seu modo de atropelar a verdade e o respecto. Nas disputas entre cuadrillas de barrio, ocupadas en controlar espazos irrecoñecibles como propios ata polos agudos veciños da Rue do Percebe,13, de Francisco Ibáñez, había máis dignidade que en xenoveses como Feijóo, Tellado e Muñoz. O coro senatorial que dirixen con partituras do século XIX, trata de ocultar as súas propias trampas, desidias e orgullos clasistas baixo argumentos berróns e tramposos recortes da súa prensa amiga, ofendidos por que nesta democracia debería rexer o orgánico de outrora. Coma se non existise a CE78, desde que perderon a moción de censura esquecen as facturas que deben por descoidos anteriores a 2018 e, de agora mesmo, en Comunidades onde gobernan. Os fallos do Gobierno central non os exoneran de culpa, pero a súa hábil restrición mental xunta desmemoria e desatinos na coxuntura do incorrecto e, con toda probabilidade inxusto, trato que a suprema xustiza española deu ao fiscal xeral do Estado.

 É máis, a redundante singularidade da presidenta madrileña usa esa sentenza sen argumento para arrogarse verdade sobre canto deostaba desde antes de que se cruzase no seu camiño -fai máis dun ano-, un armador de milongas con Facenda. Converteu en cuestión de honra a súa relación con este “particular” e, en cerimonia pública de fe , elevou á categoría de “ditadura” a persecución que di sufrir dun fiscal do Gobierno de Sánchez. Na súa pretensión de converter o momento en alarma, preséntase como mártir dunha cruzada en que a extensión da trola inventada polo seu xefe de gabinete, logrou misteriosamente que cinco dos 7 xuíces do Tribunal Supremo decidisen –non se sabe con que razóns- que a inconsútil independencia de poderes do Estado debía ser especialmente protexida neste caso. A nova Juana de Arco, defensora da liberdade de descarreirados , tras o seu sacrificio de abandonar a conmemoración do 50º aniversario da Monarquía actual, declarou sen preguntas que ten razón.

 

Esta peza , televisada desde a Porta do Sol, pasará aos anais da historia da Casa de Correos pola súa sintonía con testemuños de quen a viviu como Dirección Xeral de Seguridade. O seu texto, moi digno de ser traballado por cantos ensinen Historia de España en 2º de Bacharelato, podería ser obxecto de comentario na proba da EBAU-2026. Os seus tramos máis valiosos, como cando fala de “ditadura” e “Estado de dereito” hoxe en España, permiten deducir se ao alumno ou alumna dille algo o pasado, presente e futuro da Sanidade, Educación, Vivenda ou residencias de terceira idade, cando en Madrid –a pesar de ter o PIB máis alto en España- máis dun terzo dos seus habitantes non se decatan da suposta “calidade” destes servizos públicos. Esta proba podería discernir o misterio de quen sexan os máis beneficiados cos orzamentos de todos e, detrás da apaixonada doutrina vertida no documento, os indicios críticos dos comentarios indicarán a compracencia co padal de quen dixo o 15.11.2024: “Gústame a froita”. Cabe ao alumnado, de todos os xeitos, ampla marxe para opinar: Adán e Eva tiveron problemas coa mazá. Segundo o Xénese, a muller, ao preguntarlle por que comera daquela árbore, contestou: “a serpe seduciume e comín” (Xene. 3. 13); e segundo os Irmáns Grimm, a Raíña Malvada usou unha mazá para enfeitizar a Branca de neve , que a comeu para salvar ao seu príncipe.

 

TEMAS: Tribunal Supremo.- Equidade xudicial.- CE78.- Manipulación informativa.- Política e politiquerías.

MMC (24.11.2025)

50 anos despois de Franco: un onte que é aínda?

Os problemas de memoria  histórica van máis aló do que o memorismo fose capaz de reter en todos estes anos.

 

O optimismo inicial que seguiu á CE78 nunca imaxinou que en 2025 un 21,3% de españois pensaría que a ditadura franquista fora “boa” ou “moi boa”, como asegura o último Baremo do CIS. A gobernanza educativa posterior á Transición non variou sustantivamente a traxectoria educativa anterior. A 55 anos da Lei Xeral da Educación, un sistema cómodo para o elitismo sostense cunha débil cualificación docente e outros condicionantes que retardan o dereito de todos a un tempo educación digna. A LOECE de 1980 xa fixo veraz o que García Márquez escribira sobre Macondo: “Fixemos tantas guerras…, e todo para que nos pintasen a casa de azul” (Cen anos de soidade, 1967). Desde a Constitución de Cádiz o “plan xeral do ensino público” (art. 131) –é dicir, ensinar a “ler, escribir e contar”(art. 366)- encomendouse ao Catecismo, pouca  formación docente e máis escasos recursos.

Nas conmemoracións, é habitual case sempre falar máis dun presente abstracto, que de explicar un pasado que axude á conversación democrática. Con todo , o sistema educativo que se logrou construír se resignificará pouco se esquece que os intentos de acordos significativos, despois de 1978, xeraron conflitos. Menos cambiará con mentalidades adanistas de quen alardea de clarividencia esquecendo que, nos cincuenta anos transcorridos desde 1975, seguen vivos múltiples ingredientes que facilitaron esa especie de escándalo ante a suposta ignorancia dese 21,3% de mozos. Ningún viviu a suposta calidade de vida dos anos franquistas que parece estrañar, mentres os afáns das políticas educativas destes anos, motivados polo urxente e non polo necesario, non prestaron atención a quen tivo diante a diario unha deteriorada realidade escolar. Con idéntico estilo ao do despotismo ilustrado, obsesionados por subir ao BOE/BOE normas, leis e decretos, ansiaron quedar ben ante non instancias superiores inconcretas, sen atender os problemas que expón o diálogo coa realidade.

 

A casa da esquina (Vila Kochmann en Dresde) Ludwig Meidner, 1913

É propio desta “cultura” herdada, moverse de arriba abaixo , como algo propio de seres excepcionais pola súa proximidade ao poder supremo. É moi adecuado para reiterar receitas ou fórmulas que, como as dos memoriais arbitristas da segunda metade do século XVI, soñan con solucións que non acertan senón a dicir que o problema segue vivo. Coincidentes en que pareza abondar que se lles ocorreu algo, cren que, coa súa simple inspiración, prodúcese un efecto balsámico sobre a teimosa realidade. Case sempre fían as súas solucións a que a audiencia lles faga caso pasivamente, e acompáñanse sempre de baratura e ausencia de recursos salvo a boa vontade de quen lles presta oídos. Pode verse en como, despois de a CE78, levamos nove leis orgánicas, máis expresivas de vontades e formulacións enfrontadas que de vontade por desenvolver coherentemente a democracia do artg. 27.

Entre diverxencias de distinto calado, os apaños curriculares non resolveron cuestións estruturais. Unha que transversaliza moito outras radica no tardío que foi o chamar a atención sobre a memoria, entendida como reivindicación de verdade e reparación dos represaliados do franquismo. Era 2007, cando se trouxo a colación na lei 52/2007, do 26 de decembro, 29 anos despois da CE78. E houbo de reformularse na Lei 20/2022, do 19 de outubro, de Memoria Democrática, para que –quince anos despois- se ampliasen e fortalecesen as medidas adecuadas para fomentar un mellor coñecemento da democracia en España . Moitos máis anos de tardanzas habería que contabilizar se se pensase nunha memoria histórica máis ampla, en que as amnesias do sistema educativo foron constantes, con máis asuntos que os relativas ás desgrazas inxustas dunha Guerra, e unha posguerra con mortos e represaliados a sangue frío. As pelexas polos dereitos sociais e laborais desde os anos 30 do século XIX, e as reaccións calculadas fronte a elas, aínda teñen menos percorrido nos libros de texto escolares, que as destes episodios incívicos. Con todo, unha cousa e a outra van unidas e a proba é que os currículos escolares, os seus correspondentes tratamentos nas normativas de cada Comunidade e nos medios para tratalas dignamente nas aulas, apenas se modificaron. 

Dentro de particulares visións opostas, dependentes da cor ideolóxica que mande en cada Comunidade, nin hai un modo coherente de tratar estas cuestións, nin vontade política de que se faga. Este asunto, tan prolongado nos desacordos institucionais, ten gran repercusión no traballo docente. Entre outros que o denunciaron, merece a pena volver ao Bulldozer negro do Xeneral Franco (Barcelona: Edic. Pasado&Presente, 2016), onde Fernando Hernández Sánchez detectaba que “unha Historia de España no Século XX para a primeira xeración do século XXI”, tiña profundas carencias. Hai nove anos, demostraba como nas aulas de Bacharelato falábase pouco ou nada do que fora a “España actual” –a que abarca desde o primeiro terzo do século XX-, ben porque “non daba tempo”, ben porque non se sabía moi ben que dicir, ben porque era controvertido referirse na aula aos asuntos recentes, co resultado de que, por non desentoar ou crearse conflitos, moito profesores non os trataban. A fiabilidade estatística dos datos que achegaba este investigador eran moi fiables; as súas enquisas aos alumnos de máster de profesorado de Historia, cando entraban no curso, eran posteriores a 2009, e tiñan lugar despois de cursar o Grao. Era xa vello o problema. Nos anos 80, detectábanse no alumnado de COU –cinco anos despois da morte do ditador- grandes baleiros. E despois da LOXSE, en 1990, o debate de “as Humanidades, de Esperanza Aguirre, encargouse de que concluíse nunha Historia de España, propia dun catecismo socio-político como o Manual do Instituto de España en 1939, moi lonxe do coñecemento adecuado á un 2º de Bacharelato do século XXI. Este desmán logrou modificarse bastante no Decreto de Mínimos de Historia que a LOMLOE pretende ensinar, pero non foi obstáculo para que, nas probas de selectividade 2025 de autonomías como Madrid, estivese vixente o daquel proxecto imposible para algo valioso.

Sen remover as pantasmas que roldan os datos do CIS, -condicionantes da súa estrutura-, o actual sistema educativo pouco parece que poida facer, en por si -coma se fose unha burbulla allea á contorna sociopolítico- para corrixir un fracaso de funcionamento durante estes 50 anos. Non está á altura do que debería, e, dadas as erosións que lle seguen causando moito vontades, poida que lle estea pasando algo parecido ao que, segundo temen moito cidadáns, está a suceder ao fiscal xeral do Estado coa sentenza do TS.

TEMAS: Educación común.- Educación pública.- Sistema educativo.- Memoria histórica e Historia.- Democracia.

MMC ( 20.11.2025)

A verdade navega entre a filtración e a mentira

Ao seu lado, andan  tamén  –en proporcións variables, pero certas- verbos de acción como “emperezar”, “asperizar” e “malmenorizar”.

 

O costumismo de Tomás Bretón mostraba na Verbena de la paloma que as ciencias adiantaban “unha barbaridade”. Hilarión e Sebastián repetíano moi a gusto, en 1894, entre rutinas como que “as chulapas, que lle custaban o seu”; a “cousa era natural como un vestido de percal”.  Non encaixaban ben “a cuestión social” e que houbese xente reclamando un pacto ou unha solución en que os salarios e condicións laborais fosen outras. As clases traballadoras, cada vez máis amplas, condenadas á miseria e a unha vellez desoladora, non tiñan leis protectoras, e o faroleiro urbano constataba “como está a cuestión social, como está a política e os recortes económicos, que chegaron a suprimir dous dos tres farois que alumaban a rúa”.

Gabrielle Münter, 1913. Loita contra o dragón

Faltaban seis anos aínda para que se lexislase a primeira lei social, e que unha cuestión primordial para un traballador como os accidentes de traballo tivesen algunha protección. Deixaban na rúa a moita xente, e máis se só había un ingreso salarial; os nenos pequenos traballaban, e un dos opositores a que se regulase o traballo infantil en 1910 –empresario do mundo téxtil-, alegaba o difícil que ía ser para moitas familias que non entrase en casa o miserable salario que se pagaba a estes críos. Dese ano é tamén a licenza para que as mulleres puidesen acceder a profesións liberais desde a Universidade; moi poucas tiñan esa posibilidade, como moi ben sabían Concepción Arenal ou Emilia Pardo Bazán, defensoras da dignidade da muller. Á inmensa maioría, mesmo lle estaba vedada o ensino Primario; as escolas públicas que había eran poucas e estaban mal acondicionadas, como reflectiría Luís Bello en 1929 na súa Viaxe ás escolas de España; os colexios eran para a xente ben que estaba en situación de ascenso social, como estudou Antonio Viñao en Escola para todos (Marcial Pons: 2004). Por inspiración da Economía liberal, a educación era “un dereito impropio” e ao Estado só competía regular algo as súas etapas formativas; nin a Constitución de Cádiz, nin o Regulamento Xeral de Manuel José Quintana (1821), nin a Lei Moyano (1857) foron quen de establecer os recursos imprescindibles para que todos os españois e españolas puidesen acceder a ela.

Estamos en 2025 e, despois dunha gran cantidade de leis, decretos, ordes e resolucións dos cento sesenta e oito anos últimos, o logro da  “escolarización” universal, lento e tardío, non conseguiu aínda unha educación de todos e para todos. As súas carencias fan que siga sendo unha utopía, como mostran as abundantes estatísticas e informes que se cinguen a cuestións como a capacidade lectora, o “fracaso escolar” nas súas moitas vertentes, o “absentismo” nas zonas de maior necesidade, os cocientes de alumnado por profesor e aspectos similares, onde aparece o núcleo central do sistema. Non cesa, namentres, a pugna de quen, alleos ás cuestións de todos, entusiásmanse polo “confesionalismo” ou os concertos educativos, e aspiran a que sigan crecendo estatísticas como as da cidade de Madrid, onde o 60% de nenos e nenas é atendido por colexios privados e privados-concertados. Con alianzas de diverso tipo, mesmo lograron que esta rede do sistema estea tan consentida que unha dirección administrativa encárgase de que a súa privilexiada sorte ampare unha suposta “calidade” e “selección” exclusiva de quen por recursos familiares, se poidan permitir desde a máis tenra infancia. Ata que teñan o último máster nalgunha sofisticada técnica de mercadotecnia ou emprendemento, non necesitarán ter contacto social con ninguén salvo cos da súa “clase”. Agora mesmo, en Madrid, ultímase a apertura doutra universidade privada, a nº 14, que encorsetará máis as posibilidades das públicas, angustiadas pola carencia de recursos que a xestión política considera nefastos para “a iniciativa privada”.

 

A “Verbena de la Paloma”

Esta tendencia, vixente en 2025, camiña cara ao que era España antes de que a Comisión de Reformas Sociais propuxese en 1883 a súa gran enquisa oral e escrita. A Historia e a memoria non poden cinguirse ás miserias ocasionadas coa Guerra Civil e a devolver ás vítimas a honra; as seis mil fosas existentes teñen moito que dicir, pero non estaría mal advertir tamén que hai moito máis que lembrar, ademais de Cuelgamuros. Neste amplo campo da memoria e as amnesias colectivas, quen encomia a obra social do franquismo o que en realidade estrañan son os tempos decimonónicos do voto censitario, exclusivo duns poucos de cada lugar. O entrevisto estes días nos ámbitos xudiciais, e particularmente no referente ao fiscal xeral do Estado, non debería inducir, por tanto, a sorpresa. Se se compara e contextualiza coa lentitude en que anda case todo canto ten que ver coas políticas sociais máis urxentes, verase a súa gran similitude. En continuidade daquel pasado, nos tres ámbitos principais de Sanidade, Educación e Vivenda -competencias principais das administracións autonómicas e municipais-, onde coinciden as maneiras do alcalde e do presidente da Autonomía, adoita crecer o capitalismo extractivo das elites, que acaparan os recursos orzamentarios e invístenos en empresas que lles produzan beneficios moi privados, mentres o retroceso do público xera unha microeconomía que acurta calidade de vida á xente asalariada,

 

Pois ben, o arrevesado preito xudicial do fiscal xeral facilita retomar este fío histórico de tira e afrouxa. Non debería existir, pero conecta a España do século XXI coa do XIX. Sería unha delicia para outro Tractatus de Witgenstein ocupado en descifrar a verdade da sentenza que se dite respecto a dous leves indicios de suposta culpabilidade de García Ortiz no manexo do segredo profesional. O complicado ou simple que vaia serlle ao TS elixir entre xustiza e prexuízo, a moitos observadores e políticos impórtalles pouco. A racanería moral está máis interesada en gañar ou perder un caso que se alongou porque o xoguete deu moito xogo, e está destinado a dar moito máis. A aspereza con que se manexou este guión desde hai máis dun ano non facilita  que as políticas sociais se sosteñan e avancen, e xa se conseguiu o que  Gabriel Rufián, de Esquerra Republicana,  chama “malmenorizalas”. Estes días deixaron no aire unha lección: a instrumentalización da Xustiza parece indicar que, a pesar de a CE78, segue sendo moi difícil ser cidadán, consciente do que sucede. Os muñidores desta historia predeterminaron unha infantilización colectiva –agora dixitalizada- ao mesmo ritmo da “Verbena de la Paloma”.

TEMAS: Sistema xudicial.- Xustiza.- Xustiza distributiva.- Leis sociais.- Cidadanía democrática.

MMC (14.11.2025)

Este presente móvese entre crecentes maneiras de desinformación

A autodeterminación dos humanos complícase coa cantidade de programas que promoven que non deixen de ser rabaño.

 

A novidade respecto a outras épocas -se é que hai algunha- reside na conxunción rápida que a tecnoloxía e a sobreinformación poden xerar en varias frontes. É algo moi arraigado. Na antigüidade, Zeus ou Xúpiter e os deuses do Olimpo gobernábano todo, e nada see movía sen a súa determinación. Entre outras cosmogonías, máis ou menos míticas, na xudaica o gran conflito orixinario do ser humano foi querer saber máis; a pluralidade de divindades causantes do ben e do mal arrepiábaos e preferiron un monoteísmo organizador do mundo, que os cristiáns e musulmáns tamén seguiron para explicar a existencia humana e, con ese fondo estrutural, construíron unha teoría harmonizadora, integradora de diversos campos cognitivos, confesionais e políticos tivo gran forza e, na área habitualmente chamada Occidente, a hierofanía cristiá –coas súas variantes- foi predominante durante gran parte da historia posterior ao século IV d.C.

No transcurso do século XX, á parte de conflitos que prorrogaron no primeiro terzo os que carrexaba a caída do Antigo Réxime, esa “cultura de cristiandade” tivo unha acollida variable. As estatísticas dos sociólogos retratáronas e, no caso español, as súas mudanzas, incluídas as de confesións non católicas, son especialmente significativas. Desde moito antes de que na CE78 se optase por un ambiguo “aconfesionalismo”, neste campo sociolóxico, as prácticas dos crentes católicos descenderon ostensiblemente, mentres a matrícula nas clases de Relixión e a súa relevante presenza no ensino privado xeraron desacordos sensibles á pluralidade democrática. Nese contexto, é intelixible o afán por demostrar un retorno a “o cristián” que, nos últimos días, utilizan algúns medios aproveitando a coincidencia da estrea da película Os domingos e a comercialización do álbum de Rosalía, Lux. As afinidades entre “o cristián”, “o relixioso”, “o místico” e “o espiritual” e ata de “o confesional” están a ser mixtificadas nos medios aproveitando alusións destas dúas obras recentes da  expresividade artística. A intención é clara, a pesar de que  unha leve observación e goce destas obras mostra que, salvo que se teña prexuizada intención, as alusións de referencia non van máis aló de pretexto ambiental no caso da película, nin dunha elaborada operación de mercadotecnia no lanzamento do disco da cantante catalá.

Maruja Mallo, 1952. Estrela de mar, Colección Abanca

Á directora desta película, Alauda Ruiz, non lle interese moito que sexa a vocación ou suposta “chamada de Dios” a unha moza de 17 anos, senón o efecto que produciría hoxe, nunha familia da medianía social e aparencia culta, a decisión dunha filla que quere profesar como monxa de clausura. Os xestos e palabras dun sacerdote e a superiora do convento non son suficientes para entender que unha moza con problemas de autoestima decida que ese podería ser o seu camiño, e tamén queda no aire a inconsistencia desta “chamada” ante eventualidades futuras e entre persoas bastante maiores e con razóns dispares e ata surrealistas para vivir alí. A película queda excesivamente aberta en tales cuestións e, á marxe do interese cinematográfico dos seus 110 minutos –premiado en San Sebastián como “mellor película” de 2025- pouco vale como síntoma de cambio sociocultural. Unha cousa parece certa neste momento, e é que “o relixioso” -visto dun modo xenérico-, non suscita o rexeitamento que suscitaba. En todo caso, os solapamentos conceptuais non garanten nada, e menos se con iso se pretende eqquecer cuestións pendentes ou as que no presente contradín o cristianismo evanxélico, o que aparece nos Evanxeos. O suposto misticismo que  poida ter un xesto artístico, benéfico, social ou político, pode ser un bo negocio, pero non é cristián se exclúe a fraternidade ou, en termos laicos, a igualdade dos Dereitos Humanos. Neste sentido, é irrelevante esgrimir a última produción de Rosalía, en que que imita a outras estrelas do Pop como fórmula publicitaria e segue un ronsel xa trillado por cantantes populares que tamén imitaban a melodía e posta en escena do Ave María de Schubert. Hai quen di que “achega aos mozos á fe” obviando que esta é “graza de Deus” segundo a máis Teoloxía católica, e que máis parece buscar récords de vendas sen convencer aos expertos máis fiables en cuestión estritamente musical.

De noite, igual que de día, non todos os gatos son pardos. Estes métodos  de aproveitar reflexos do pasado para controlar poder mostran as cosmogonías que gobernan aos humanos de hoxe. Outro exemplo sintomático está nas noticias que saturan o taboleiro mediático. A abundancia de casos xudiciais permite distinguir o que contan do que sucede. A distancia entre o que parece xulgarse e o que debería xulgarse –e con que prelación- é insalvable para a maioría de espectadores, e é aí onde a maneira de contalo nos medios modela unha realidade acorde co que quere que se pense, non necesariamente ten que ver coa Xustiza. O que convén aos cidadáns tamén é difícil velo nas noticias que suscita a véspera electoral en varias autonomías e, con particular interese en Andalucía, se se contrastan coa mala xestión do cribado do cancro. Situar á fronte de Valencia a alguén non contaminado pola xestión da Dana non lle vai á zaga, e o mesmo sucede co relativo aos apaños que, tras a ruptura de Junts , expoña o Goberno central para chegar a 2027.

Todos os medios –en boa medida para sobrevivir- tratan de poñer a mellor cara para que seguidores, amigos e votantes dos seus candidatos non esquezan. Na simbiose que xeran cos seus lectores, é difícil discernir o que debe refugarse; sempre queda o efecto de confusión, tendente a admitir como válido o que pauta a burbulla en que cada un se move. En todo caso, a proliferación de máis-media non trouxo o mundo feliz; o seu simplismo manipulador tende ao aplanamento do pensamento autónomo e, con iso, ao descoñecemento de como sexan internamente as cousas. A interrelación da economía, a política e a cultura  en decisións que afectan a todos, non frecuenta ese ecosistema, en cuxas análises, con todo, cada palabra e a narrativa a que serve modelan sentimentos e imaxes, cuxa validez se verá cando desapareza o afecto que amplifican os seus likes e influencers. O proxecto de orzamento de gastos da Comunidad de Madrid para 2026 é moi apto para observar que teña de verdade ou honestidade equitativa para a cidadanía a xestión que os deseñou.  En cada partida debúxase a cosmogonía real a que obedece, e é raro que mesmo as deterioracións en Sanidade, Educación e Vivenda, -manifestos nos informes de pobreza, como o último de FOESSA-  queiran ser aproveitados nos discursos e nos medios para honrar a políticos que, na Comunidade máis rica de España, propoñen os recursos máis baixos en capítulos tan sensibles. É un milagre de MAR?

TEMAS: Democracia.- Liberdade de conciencia.- Autodeterminación.- Mass-media.- Ben público.

 MMC (09.11.2025)

Renovamos as vellas discusións dun teimudo pasado

Non sabemos que facer con “o xa foi”, non acertamos con “o que é”, nin menos con “o que será”.

 

En 1514, Alberto Durero deixouno albiscar na súa estampa da Melancolía. Desde a Galería Nacional de Arte de Karlsruhe , en Alemaña, os seus variados simbolismos suxiren unha pausa reflexiva sobre a escorregadiza trama do tempo e o que sabemos e ignoramos sobre o sentido da existencia de quen a contempla. Ás interpretacións sisudas que suscitou a Panofsky, Schuster e expertos do Renacemento, cabe engadir a de quen se preocupe polo saber, a educación e as súas repercusións na vida persoal e social. Esta señora rodeada de instrumentos científicos e cabalísticos, mentres anota as súas reflexións outeando o horizonte non é indiferente a que, tres anos máis tarde, as teses de Lutero na porta da igrexa de Witenberg marcarían unha potente conmoción na ortodoxia recoñecida. En 1521, tería lugar a Dieta de Worms, onde o monxe agostiño sería interrogado sobre as súas teses reformistas; non se retractaría e xeraría un profundo cambio político, relixioso e cultural. Da cantidade de cuestións que entraron en danza en todos os ámbitos, culturais e políticos europeos, este gravado de Durero  suxire cómo a apertura á liberdade de conciencia , coñecemento e expresión entraron en escena con gran forza. Esa liberdade –e non a que concede un axente ou determinante superior- é a que facultou a autodeterminación do ser humano, o seu ser máis auténtico e veraz, fronte ás imposicións do Antigo Réxime.

O acontecido despois de 1521, a Contrarreforma tridentina e outros muros sociopolíticos interpostos a diversos “–ismos” que a cronoloxía histórica desenvolveu ata o presente, dan pé para afirmar –con Borges - que “o hoxe é lento e o onte é breve”, non só en canto á experiencia da temporalidade en cada individuo, senón tamén para o crecemento das súas opcións de autodeterminación, sen colonialismos doutros. Estas categorías, reitoras das relacións entre os individuos e a colectividade, son as que rexen os acordos e desacordos, pactos, guerras e transicións de diverso calado que aconteceron. En calquera capítulo que se escolla dos últimos cinco séculos, esta é a cuestión que se dirime e, se queremos referirnos a un relativamente recente –entre 1976 e 1978-, tamén se pode comprobar como a suposta flexibilidade ou rixidez da Transición española -do franquismo ao posfranquismo- ten abertas aínda moitas pegadas: preguntas, desacordos, desavinzas e pactos máis ou menos transitorios.  Independentemente da opinión de cada cidadán, desde a afastada Reforma luterana –e os variados contrarreformismos que desencadeou-, quedou fixado, por exemplo, que todos somos “a nosa” memoria. Tamén quedaron firmes as variacións que cada cal entende pertinentes, e así sucede que, aínda que non adoita haber quen diga que non quere obrar ben, cando se trata de concretar asuntos en que esa aspiración é urxente, hai reacción a fixar unha ética ou moreira compartida.

 

A chave dos campos. René Magritte, 1936

A estas alturas  , aínda que ata os menos sagaces insisten en que os erros son de quen os comete, o costume, inconsecuente, é esixir aos demais sen mirar a miseria que cada cal arrastra e facer que o tempo sexa “lento”. É dicir, no camiñar incerto deste presente, é conduta normal repetir o pasado sen aprender do andado. Esa pauta melancólica traslocen as formas de preguntar, inquirir e referirse ao ocorrido entre 2018 e 2025 o pasado día 30 no Senado. Na comparecencia do Presidente de Gobierno, as utilización da institución nun sentido distinto ao que ten, e a ansiedade de moitos senadores lembraron os tempos da Inquisición nos seus tempos máis contrarreformistas. Repetiuse o que Carlo Ginzburg analizou minuciosamente no queixo e os vermes (1976): Menochio, aquel muiñeiro de Friuli , tiña un mundo interior que desbordaba o duns inquisidores que o sabían todo e non lles interesaba que puidese facer, pensar ou decidir o interrogado. Modais e linguaxe parecidos houbo o outro día na suposta investigación do outro día e, sen dúbida , identicamente dominante o sentimento de clase que algúns dos que preguntaban malgastaban nas súas preguntas sen deixar espazo para posibles respostas. A estes inquisidores senatoriais soábanlles algunhas estrataxemas das recompiladas por Schopenhauer  na arte de ter sempre razón (1864), pero nas súas présas burocráticas non estudaron a parte en que este filósofo insiste en que, ata para a dialéctica democrática fai falta superar a vaidade e ter en conta as leis da cortesía. Escoitar as razóns do outro e admitilo como persoa non é fácil, desde logo , pois como advertía: ”cada cen persoas apenas se atopa unha que sexa digna de que se discuta con ela”.

Tamén sentenciaba este alemán que “a paz vale aínda máis que a vaidade”, e perdeuse o tempo. Nesta ocasión –como en moito outras-, esqueceu que a diferenza de opinión - e a controversia- beneficia a ambas as partes, pois “permite rectificar ideas e erros”. Nestes días é costume perder oportunidades para que o saber, a intelixencia e a boa fe se coordinen sabiamente. No caso do presidente valenciano –desde hai unhas horas non ben visto polos seus-, as súas enésimas narrativas, consideracións e “reflexións”, fan brillar un desconcerto tal que nin sequera a homenaxe ás vítimas da Dana no Palau das Artes foi capaz de concertalas. E nun escenario habitual de dimes e diretes, como o da Casa de Correos na Porta do Sol madrileña -sede outrora da Dirección Xeral de Seguridade,  e punto de referencia das políticas neoliberais da presidencia da Comunidad de Madrid-, a dialéctica máis que a “lóxica” democrática xera na conversación cidadá –sistematicamente desde “o Tamayazo” en 2003-, o uso “sofístico” das diferenzas. Da análise das mensaxes que emite esta casa, máis parece que “ter razón” é cuestión de trampear cos medios e os fins, as churras e as merinas, os allos e as cebolas.

Entre un roto e un descosido dálles igual, con tal que pareza que, mesmo se recortan recursos á xente común -para distinguir aos da súa clase-, é “polo seu ben”. A capacidade de manobra que exhiben sempre está en campaña para facer crer verdadeiro o que é falso. Entre as últimas trampas visuais que coordina o urdidor Miguel Ángel Rodríguez está o do Proxecto de Orzamentos 2026, en que quere mostrar preocupación social co aumento do 6,5% nos recursos universitarios. Así, sen máis, sería boa noticia para a democracia educativa; superaría mesmo á LOMLOE en 2020. Agora ben, no contexto de contradicións destes anos, é un interludio para os funerais dun enterro. Vénse preparando desde 2013 e advírtese mellor se non se perde de vista que o control deste orzamento estará en mans dun Consello Social comandado por Mayor Oreja e socios de contubernios inclinados a borrar o público e que floreza o emprendemento privado. Dentro duns días, na folga das seis universidades públicas madrileñas, a “dialéctica sofista” do Debate, Liberdade Dixital e medios afíns, dirá que se está “politizando” a universidade e que “é intolerable”. Atentos a como xogamos cos tempos do tempo!.

TEMAS: Tempo histórico.- Tempos subxectivos.- Público/Privado.- Institucións democráticas.- Pegadas da Transición.

MMC (02.11.2025)

Conxugar os verbos de acción é cada vez máis complicado.

Entre o tempo pasado, presente e futuro, transcorren demasiadas cousas. Poucas veces as calibramos do todo, pero motivan perplexidade

Como outros asuntos menos solemnes, tampouco este é novo. Foi un dos debates máis importantes da filosofía grega. Heráclito e Parménides, cando falaban do “ser” falaban do tempo e a mutabilidade ou perennidade. E toda a Literatura, oral e escrita, segue ocupándose do tempo, da posibilidade de atrapalo e fixalo para as xeracións futuras. Borges, bo coñecedor dos libros sapienciais da Biblia, na “penumbra” do seu “declive” –cando xa era cego e estaba entrado en anos- afirmaba que “Somos a nosa memoria, somos ese quimérico museo de formas inconstantes, esa chea de espellos rotos (Eloxio da sombra,1969). A todo iso engádese, cada vez máis firme, o convencemento de que o noso ecosistema, a propia Terra, é memoria do pasado, como mostran os xeólogos e, máis os paleobiólogos cos seus estudos sobre a historia da Terra e dos antepasados dos humanos. Despois da información que deita canto ten que ver co cambio climático, veñen dicir que a Historia global é memoria compartida e que a Historia humana, como algo independente, non existe: o xénero homo interrelacionado co medio desde as súas orixes, depende del para o futuro que lle quede.

Por conseguinte, o coherente para ver e xulgar que pasa, e decidir como determinamos, condicionamos ou simplemente contemplamos os acontecementos de cada día, sería partir de que o futuro deste presente depende en gran medida do legado que deixemos a quen veña detrás. A RAE e o Instituto Cervantes, unha vez que deixen á beira as súas discrepancias filolóxico-económicas, deberían pararse a estudar se a aprendizaxe escolar das conxugacións dos tempos de acción é correcto; pretendendo ser aséptico e pechado o pasado, o presente e o futuro real de cada verbo deixan fóra moitas determinacións que non cobren ben os “imperfectos”. Se o presente e o pasado están ligados entre si, a determinación ou indeterminación do quefacer -de fronte ao futuro humano- inclínanse decididamente cara a unha maior perplexidade. A Guía de perplexos, que o andalusí Maimónides escribiu en 1190, talvez puidese ser de gran orientación neste momento, aínda que non é nada seguro. Para un tempo de regreso aos tempos inhóspitos do pasado, Miguel Delibes deixou escrito O Herexe.

É de advertir que xusto nestes días concorren, entre outros asuntos, a sempre inconclusa paz na terra de Palestina, un non menos azaroso final para as terras do este ucraíno e os prolegómenos doutro gran conflito ao redor de Venezuela , cuxos primeiros pasos armados xa levan máis de 40 mortos. O cono sur latinoamericano está no ollo avizor da aguia imperial de Washington e, xusto onte, viu como a Milei pónselle de fronte mentres os que miran o tempo histórico na Arxentina desde un punto de vista contrario, acaban de afirmar que “o futuro é do pobo”.  Máis aló da “racionalidade” persoal ou grupal, de partido ou de clase, que se asentou no país sureño, a suposta “liberdade” política maioritaria –ata un 40%- entendeu que “o razoable” da súa aposta por “A Liberdade avanza” debía determinar o presente.

Nesta mesma semana saberemos cal é o futuro do presente “de progreso” en España, unha vez o que decida JUNTS este luns en Perpinyà (Francia) o seu apoio ao Gobierno do PSOE. Atrapados entre as súas contradicións e o avance do voto entre quen entende o “progreso” xusto nunha Alianza crecente co integrismo, probablemente leven os seus votos para tentar protexerse a si mesmos. Aínda que parezan máis taimados nas súas comparecencias públicas, non é difícil asocialos a cantos explicitamente militan nesas antípodas da regresión ao pasado -e ao pasado deste pasado-, tan “natural” que nel estaban os devanceiros de todos eles para ditarlles que era o “Dereito Natural”. Cabe lembrar neste sentido ou, por mellor dicir, non se debe esquecer –se se quere ser fiel á memoria que nos constitúe como humanos- que hai tan só uns días a ilustre deputada no Congreso, Rocío Aguirre, deixou estupefactos a propios e estraños á denominación de “ violencia de xénero”, ao dicir da sufrida por 48 mulleres en 2024 que “só foran 48. As 1235 acaecidas desde que en 2003 hai cómputo oficial non contaban, nin por suposto tampouco todas as que en similares circunstancias acontecesen ao longo da historia da humanidade. Esa síntese de “incultura” fronte ao que trataron de fixar os 30 artigos da  Declaración de Dereitos Humanos en 1948, como norma básica e inviolable para canto poida unilos, está en retroceso e son moitos os que presumen diso. A propia irmá desta señora, Esperanza, mostrouse “sen complexos” dicindo, en 2021, que “Só unha dereita unida e orgullosa da súa historia pode volver gobernar España. Niso están e contan con respaldo millonario aquí e en EEUU, a matriz do neoliberalismo que impulsa a contorna que arroupa ao trumpismo.

Tetsuya Ishida, 1992. Decidido por min mesmo.

“Todo isto debería atemorizarme –dicía Borges-, pero é unha dozura, un regreso” á memoria.  De cantos textos houbera na Terra, era consciente de poder ler tan só uns poucos. Pero o que seguía “lendo e transformando” no seu recordo era que, nas diversas caras das cousas, estas “miserias” deixaba o pasado do tempo. Cervantes, ao prologar en 1605 a súa historia de Don Quixote, “no silencio do esquecemento” e con “anos ao lombo”, propoñía unha “lenda seca como un esparto, allea de invención, minguada de estilo, pobre de conceptos e falta de erudición e doutrina”, consciente de que era unha “invectiva contra os libros de cabalerías”, e pretendía “derrubar a máquina mal fundada destes caballerescos libros”. Non cabe outra fórmula para quen pretenda perspectivas máis luminosas para moverse entre as perplexidades do presente sen aterse á suposta sabedoría que transmiten os 280 caracteres dos chíos dixitais.

No tortuoso camiño actual, pode ser un eco inspirador Byung-Chul Han, recente Premio Princesa de Asturias de Comunicación e Humanidades. O breve pero denso discurso deste filósofo surcoreano, na entrega dese galardón, é apto apara eludir tebras e vaguidades que os ontes do mundo deixaron no aire, e que un presente mortuorio reclama. Non é liberdade o que trae, senón perdas de civismo, corresponsabilidade e respecto aos demais, que non lograrán que a Terra sexa unha patria de todos, senón un deserto de exclusión para cantos non se ateñan ao despotismo mediático duns poucos. Por certo, cara a onde se inclinan as normas da Educación española, sobre todo as das Comunidades Autónomas, as súas verdadeiras executoras?

TEMAS: Neoliberalismo.- Liberdade política.- Negacionismos.- Corresponsabilidade cívica.- DEREITOS HUMANOS.

MMC(27.10.2025)