No bosque da convivencia escolar tamén hai bos profesores e mestres

Malia os recortes e desmáns, ás veces hai oportunidade observar e vivir boas experiencias educativas. En épocas de dúbidas severas como as actuais, son exemplares para animar a difícil construción dunha fraternidade democrática na escola de todos.

O ánimo colectivo ten frecuentes razóns para o desánimo. Nos case dous meses postelectorales, xa nos cargan demasiado as peripecias de supostos ofendidos, hipersensibles para berrar a fondo contra quen lles dan pretextos para ocultar as súas propias nueces baixo soberbia capa de hipocresía. Algunhas situacións eran previsibles. Outras inopinadas. Todas desconcertantes para afeitos a vivir sen contrariedades. Alguén debeu programalo todo para que caiamos na conta de que actuar democraticamente é traballoso e require constancia e coidados que non logra obviar a mercadotecnia. Nunha paisaxe de rápidas sombras e luces como a actual, prognosticar o que vai suceder coa formación de Goberno de aquí a maio só é certeiro en que podemos equivocarnos e en que, pese a todas as dificultades, o da democracia é o mellor sistema. Non hai atallos para a sa convivencia de todos.

Dimitir sen marcharse

Esta é unha boa ocasión para aprender un pouco máis o tortos que podemos ser co que dicimos sen dicir, como calamos cando falamos ou como mentimos deliberadamente cando pretextamos sinceridade. Por exemplo, cando alguén nos conta o que fixo e non fixo, cando dimite e se queda, abandona e segue dando a vara; cando insiste en facer cousas excelsas pola humanidade mentres que o homo antecessor estaríalle moi agradecido se non molestase aos seus descendentes... Para que non falte nada, con máis frecuencia da desexada habemos de oír dicir que traballaron o indicible por “a calidade educativa” cando, se chegan a estar algo máis, terían desmantelado o sistema de raíz. E aí seguen, acazapados á espera dalgunha físgoa para o seu. Nese afán de salvar á patria de continuados males dos que non se senten responsables, aínda aprenderemos bastante de aquí a maio. Entre tanto xogo de sombras, é recomendable repasar A arte da guerra, do chinés Sun Zi. Entenderemos mellor o “xogo de tronos” en que andan metidos.

Mentres esfollan a margarida e empezamos a distinguir aos quen se axuntan e por que, as noticias do ámbito educativo tampouco cesan. Á prensa vanlle “os sucesos” e raro é o día que non hai algunha alusión a deficiente trato a infantes e adolescentes. Coma se buscasen desesperarnos con tanto horror e, a continuación, deberiamos aclamar a cantos xorden de inmediato como cogumelos para que as súas “melloras de calidade” rediman os espazos escolares, xa sexa cun telefoniño para maltratados, unha APP para desesperados, unha comisión que xorde da inoperancia ou un avogado para o desánimo. Pronto virá alguén que ofrecerá, previo pago de ticket, un “forgesiano” chiringuito onde poder lanzar todo tipo de inxurias, dass que se ofrecerá un selecto resumo no telediario de mediodía. Despois do rapto de Europa, as mellores serán levados a un concurso de eurovisión por algún egrexio ministro o exministro.

Do bosque da convivencia

Neste mar de incertezas, impertinencias e oportunismos, foi un oasis de paz a chegada dun libro moi recomendable: Trabajar la convivencia en los centros educativos. Una mirada al bosque de la convivencia (Madrid: Narcea, 2016). O autor, Pedro Uruñuela, é un tipo fiable, e o que di á propósito de como lograr ambientes escolares cálidos en que se poida vivir e aprender no medio da crecente diversidade de alumnos e alumnas non ten desperdicio. Pedro ten unha longa experiencia nesta perspectiva proactiva, traballou con grupos de profesores adscritos a centros de difícil desempeño e preocupados por que puidesen saír adiante rapaces que, para moitos xestores de inopinadas calidades e melloras tecnocráticas, serían condenados ao desafiuzamento desde antes de nacer. O 17 de febreiro, estaban na presentación desta proposta de traballo para testemuñar a súa débeda e agradecimiento polas iniciativas que, desde fai anos, asumiran como proxecto comunitario para dar un envorco a situacións que, polas pasivas canles burocráticos dominantes, demasiadas veces meramente reactivos, desembocasen na nada. Testemuñaban que o bo ambiente educativo -e os bos resultados- poden convivir na escola pública.

Os automatismos que , urxidos por PISA, propician os medios fan mirar cara a Finlandia e algunhas zonas emerxentes de Asia como lugares do paraíso terrenal no que a escolas se refire. Ao noso ao redor temos, con todo, con moita máis frecuencia da que nos informan, experiencias e esforzos que non teñen nada que envexar a ninguén. Só merecen o noso apoio e recoñecemento. O fácil é deixarse levar pola estúpida e absentista inoperancia que, con excesiva reiteración de banalidade verbal, parecen aconsellarnos tamén chuscos xestores ocupados en proveitosas batallas púnicas ou en “taulas” promiscuas coa mafia. Se é mala esta corrupción que nos rouba, tampouco é boa a que implica unha enorme cantidade de normas para o BOE sen nada que ver co que nas aulas se vive. Entre ambas só xeran desánimo e impotencia en cantos traballan con nenos e adolescentes día a día, durante un tempo que vai de dez a trece cursos de promedio e en que o desexable é que teñan un ambiente feliz para medrar, aprender a ser e convivir cos demais. Todo o mundo -oficial e oficioso- parece pensar que este ben é automático e que profesores e mestres tamén son autómatas teledirixidos por un botón leguleio desde as Consellerías. Aínda que as escolas e colexios, como o mundo que nos tocou vivir, teñan moitos elementos estruturais que poden animar a malsana competitividade. Aínda que nos centros educativos, se non se está debidamente motivado e conscientemente advertido, se poidan reproducir ampliamente – e se poidan incentivar ata en aras da falsa “rendibilidade”- momentos e situacións de malestar e violencia. Igual que na familia. Igual que no traballo. Igual que na rúa. E -se non somos precavidos porque nos educaron ben- igual que en calquera espazo en que necesitemos estar cos demais: sempre haberá alguén que queira aproveitar a súa superioridade para dominarnos e limitar as nosas posibilidades de ser persoas.

E de Aristóteles

Por iso os asuntos educativos, máis complicados que o que suxire tanto sabio ignorante e machista de barra tabernaria, necesitan atención continuada. Aprendizaxes enraizadas no duro traballo das aulas, como os que propicia a magnífica guía de Pedro Uruñuela, son os que poden axudar ao éxito -de todos- no nada fácil bosque da convivencia cos outros. A base da súa consistencia deixouna establecida Aristóteles fai 24 séculos. Recordábaa Emilio Lledó o pasado cinco de febreiro, na homenaxe a un dos grandes da Transición, Jaime Sartorius: “Posto que o fin de toda cidade [polis] é único, é evidente que necesariamente ha ser unha e a mesma a educación de todos, e que o seu coidado ha ser común e non privado. Porque o adestramento nos asuntos da comunidade ha de ser comunitario tamén. Hase de considerar que ningún dos cidadáns se pertence a si mesmo, senón todos á cidade, pois cada un é parte de ela” (Política, 8,1).

TEMAS: Convivencia social. Convivencia escolar. Estratexias de traballo na aula. Clima educativo. Disciplina e convivencia. Autoridade do profesor. Bo colexio. Bo profesor. Pedro Uruñuela.

Manuel Menor Currás

Madrid, 18/02/2016.