O peor “desatino” é o nulo entendemento

Quedarse cos “desatinos” pode ser humorístico, pero pouco arranxa o que empobrece a vida escolar e a máis estritamente política.

Non hai moito, “portavozas”  foi motivo de falta ortográfica. Agora, é motivo de liorta política por ver quen seduce a máis votantes. O “feminismo”, aínda en competencia con “feminino”, termo máis bonito e guapo, domesticado á patriarcal usanza -como xa denunciara a comezos do XX Mª. J. Lejárraga, a exmuller de G. Martínez Sierra-, segue sendo incómodo en moitos ambientes, como o uso do xénero gramatical de modo alusivo á violencia diferencial. Andouse moito desde que o xénero epiceno valía para englobar toda a especie, aínda que tivese prevalencia masculina, e aínda que na RAE xurdan voces que alerten periodicamente da perversión da preceptiva clásica.

Do nivel do alumnado

No mundo escolar, tampouco é infrecuente, especialmente desde os anos setenta, sobre todo ao compás das sucesivas reformas que democratizaron o acceso á educación -e particularmente logo da LXE de 1970, e da LOXSE 20 anos máis tarde-, a advertencia dos que, desde a docencia escolar, recompilaron “disparates” alusivos ao desacerto dos seus alumnos e alumnas en exames e avaliacións. Recientemente,”celosía” deu xogo nalgúns medios para publicitar unha destas coleccións. Chama a atención, con todo -como tamén advirte Fernández Enguita no seu Caderno de campo- que a vertente humorística destas meteduras de pata sirva a cotío como xustificación interpretativa cuasi xeracional duns males que, deste xeito, quedarían indemnes.

O uso nostálxico destas antoloxías foi prolífico, case tanto como a desconfianza cara aos máis novos que xa é apreciable nas taboíñas cuneiformes de Sumer. Esa pulsión, reactivada periodicamente ante toda reforma educativa -ás veces reiterando mesmo a circulación de listaxes de épocas anteriores- para denigrala con exemplos ben humorados dentro duns códigos supostamente compartidos por recompilador e lectores, é similar á denunciada por Baudelot e Establet en 1994 a propósito dunha suposta “baixada do nivel educativo”. Tópico xeremíaco de moitísimos relatos de profesores e mestres, é moi aproveitado por políticos despreocupados do que pase realmente no sistema educativo. Nesa tendencia, os comentarios que acompañaron esta última antoloxía por mor dos “desatinos” actuais dirixiuse ao uso “abusivo das redes sociais, distractoras dos hábitos escolares conspicuos. No entanto, sen análises máis serias, as razóns da posible obsolescencia destes seguirán intactas longo tempo, pese a que non parece senón que vaia a incrementarse a presenza dos medios dixitais nas nosas vidas. Tampouco se debería obviar que boa parte dos “despropósitos” existentes dentro e fóra das aulas -e veñen ao caso os que ocasionaron a serie de gravados máis críticos de Goya- teñen a súa orixe nos malos procesos de aprendizaxe e convivencia. En toda época e lugar, non adoita ser raro que meter o zoco case ben co exercicio prepotente da forza física.

E o do profesorado?

Nos circuítos académicos é vella unha sentenza que, en latín moi macarrónico, dicía: intellectus apretatus discurrit qui rabiat. É dicir, que en circunstancias en que se ha  contestar a preguntas raras e controis pensados por docentes “para cazar”, é habitual cometer erros que, ata, teñen ás veces a súa inventiva surrealista. Se nas escolas, colexios e institutos -e nas universidades cos seus graos e posgraos-, se analizasen amodo este tipo de enxendros, poderíanse pescudar razóns de ineficiencia que merecería a pena corrixir. Nese sentido, bótanse en falta antoloxías en que se recollan os desatinos de que fan gala ante o seu alumnado algúns mandarines docentes. Aínda é un campo pouco explorado, dispoñible para quen teña paciencia para recoller, de diversas memorias, autobiografías e novelas, testemuños que documenten tempos de estudantes. O asombroso mostrario de torpezas talvez  completase o que xerou a recente noticia de que o 50% do profesorado universitario non investiga nada.

Tendo tempo e, sobre todo, vagar para as críticas e vetos que lle virían enriba  ao autor ou autora, en áreas en que, nos últimos anos acusen máis a notoria democratización dos dereitos políticos e sociais, sairía unha boa antoloxía de “disparates”. Hai precedentes no campo das sentenzas xudiciais e, ata, na recompilación de decretos do BOE, como o de Eva Belmonte en Españopoly (Ariel, 2015). Tamén son boa referencia investigacións históricas como a de Anna Caballé, Breve historia da misoxinia (Lumen, 2005), en que repasa como escribiron, desde a Idade Media, a maioría dos nosos escritores ilustres sobre a muller. É absolutamente recomendable esa lectura para celebracións como a do pasado 8M, igual que a da historia da Condesa de Pardo Bazán respecto dos que se conxuraron en 1889, 1890 e 1912 para que non entrase na RAE, un asunto ben representativo do estado da cuestión académica. E tamén, por poñer outro exemplo máis próximo ao ámbito escolar, a análise a que somete Emilio Castillejo os libros de texto de historia da etapa franquista.

Que pasa co da clase política?

Con tales antecedentes, non deberían causar extrañeza as pifias e “disparates” da vida política, máis medrados en vésperas electorais. Os conceptos e xiros con que se relata que sexa urxente son moi indicativos e, desquitado o postureo, as políticas sociais son as que concentran máis. É de particular interese a peculiaridade dos decretos que está apurando o Goberno de Sánchez agora, nestas semanas. Tamén o son os seus opositores ao insistir en se é un procedemento oportunista e publicitario mentres ocultan a súa actuación dos últimos anos. A repañota non só tapa o que os máis conservadores fixeron de máis restritivo para os cidadáns. Escurece, de paso, o alcance liberal de moitas reformas socialdemócratas, amén do pouco valor real de propostas novidosas de grupos minoritarios no Parlamento. 

Polo que se oe e ve, o que uns políticos din ou escriben, coma se pertencese a outro mundo ou outra esfera de coñecemento, parece continuado “desatino” aos seus oponentes. O recurso permanente ao Constitucional, para que dirima, non é senón unha forma de aclarar que sexa un “disparate” na política actual. Algunhas destas manganchas non mostran senón actitudes solapadas, sempre idénticas ante problemas que non cesan. Como chamar, ademais, a esa serie teatral que se representa no Supremo en torno ao procés? E centrándonos en políticas educativas vixentes e en alza, non é “disparate” que sexa obrigación para o Estado e as súas Autonomías desenvolver unha restrinxida “liberdade de elección de centro” cando o noso sistema educativo non se cingue ao que a ONU adscribe ao dereito á educación: que sexa inclusiva e con igualdade de oportunidades? En fin, por que, en pleno século XXI -independentemente doutras circunstancias-, segue tendo a Relixión a presenza que ten no currículo escolar? Atentos: nestes días poden crecer exponencialmente os “desatinos” moito máis alá -e con peores repercusións- dos circuítos escolares.

TEMAS: “Desatinos” escolares. Nivel educativo. Distancias xeracionais. Manganchas políticas. Feminismo. Currículo escolar. Políticas sociais.

Manuel Menor Currás

Madrid, 13.03.2019