Que teñan un bo solsticio!

O día 21, ás 15,59 hs., a posición do Sol respecto ao ecuador inicia o inverno. Que pasa coa distancia que hai entre o legal e o xusto?

A reclamación dunha familia en Canet de mar polo tratamento do castelán na escola do seu fillo levou ao líder da oposición a dicir que o Goberno está desobedecendo a sentenza xudicial favorable a unha protección máis estrita ao ensino deste idioma en Cataluña; podería acusarlo de varios delitos, por vulnerar o art. 3 e 27 da Constitución, ademais do art. 27 da Carta Europea dos Dereitos Humanos.

Pola súa banda, un fiscal de Xenebra veu establecer, logo de descartar unha misión rogatoria a Arabia Saudita para coñecer a orixe de 65 millóns de dólares de Juan Carlos I, que este non era encausable por un suposto delito de branqueo de cartos. Arquivada a investigación, a inviolabilidade de cando era rei en 2.008 xoga a favor da súa impunidade legal e, xa que logo, deixa para cada cal o xuízo moral que este asunto lle mereza, xunto coa exemplaridade da institución de que foi peza importante o emérito.

Noutra orde institucional, na “comisión Kitchen” que o Congreso de Deputados ten aberta para pescudar presuntas responsabilidades do partido que lidera actualmente a oposición no uso de fondos de xeito legal ou ilegal -e os “pufos” correspondentes- , o que se puideron ver e escoitar son habilidades de enquisadores e Rajoy para que, entre mil estrataxemas, quedase de manifesto a habilidade de manexar o silencio e que ninguén se decatase de nada, nin sequera de se eran ficción ou realidade os implicados e tres sentenzas xudiciais.

Desentendementos

Cada un destes asuntos ten detrás un conxunto de referentes lexislativos que, segundo sexa o xuíz, poden ter un veredicto xurídico ou outro, ambos perfectamente legais se a técnica xurídica é impecable. Estamos afeitos  a velo nun asunto que, como a prevención pública da pandemia, toca aínda máis directamente a protección da vida dos cidadáns, con diverxentes sentenzas nunhas ou outras Comunidades autónomas. Logo de corenta e tres anos da última restauración democrática, en 1978, temos encomendados ao desentendemento xudicial bastantes discordancias políticas ás que o sistema xudicial tampouco poñerá arranxo. Por iso seguiremos discrepando no que é xusto e o que é legal, amparados en que a lei é a democracia e que sen lei onde iriamos parar.

Adoita ser penoso, por tal motivo, seguir un debate parlamentario en que saian a relucir cuestións xudiciais duns ou outros partidos; por moi encumiadas que estean as institucións de que falan, cando din que son os alicerces do sistema é difícil non acordarse de Sansón e os alicerces do templo e que non se afaste a valoración relevante que deba asignarse á CE78. Entre outras cuestións pendentes, nos últimos tres anos volvéronse especialmente lamentables as decisións que afectaron a órganos principais do sistema xudicial, e aos desacordos vixentes respecto ao órgano central da xudicatura.

Aínda que cada cal poida pensar o que queira, nalgunhas instancias é dado advertir que prosegue a melancolía. Antes de 1789, cando o poder era incuestionablemente absoluto, os reis tiñan o seu “peto secreto” para xestionar asuntos que estimaban arriscados se se facían públicos ante os súbditos; non fosen decatarse de que non xustificaban a fidelidade que debían á misión que polo menos teoricamente tiñan encomendada de atender á súa “felicidade”. Xa empezara a ser arriscado xogar coa falta de seriedade nese campo cando no horizonte se empezaban a albiscar os “dereitos de xentes” e, con eles os primeiros indicios do que no último terzo do século XVIII ían ser “os dereitos do home e do cidadán”. Polo si ou polo non, os libros de educación de príncipes xa se encargaban de corrixirlles posibles caprichos.

Restricción mental

Para previrse das pretensións de igualdade cidadá, aínda que case só fóra ante a lei -e sen entrar en detalles de como se executaban nos tribunais-, tamén florecera unha doutrina que permitía a evanescencia ao falar de asuntos en que se puidesen prexudicar os intereses do que falaba. A “restricción de conciencia” era un artefacto de honesta mentira que os confesores menos rigoristas da moral confesional -nunha sociedade de cristiandade como era Europa, e España en particular- permitían e, ás veces, aconsellaban.

Polo albiscado estes días pasados, por moito que avancemos en non se sabe ben que, por estar vivos a finais de 2021, non parece que o ritmo dos comportamentos morais colectivos, a ética común e o seu reflexo en esixencias concretas da convivencia, progresen moito. Estas esixencias adoitan ser motivo de liorta permanente, especialmente cando incumben directamente a negocios, asuntos ou cuestións en que a ganancia e o interese económico dalgúns cidadáns non tan iguais como os demais andan por medio, que é case sempre. Poida que por iso mesmo, en situacións de risco como a que está suscitando a 6ª onda da Covid-19, as institucións a que corresponda deixen á elasticidade da nosa “responsabilidade” a resposta axeitada.

Agora que se achega o Nadal e parece que todos, guiados pola cíclica nostalxia dun imaxinado paraíso perdido, se senten inclinados a desexar o ben e a paz ao seu próximo, non estaría mal que, polo menos as institucións, tratasen de corresponder coa honesta exemplaridade de quen as rexen ao que demandan os que as sosteñen.

 Bo Nadal! Bo solsticio de inverno!

TEMAS: Exemplaridade política.- Restrición de conciencia.- Dereitos cidadáns.- O legal e o xusto.- Responsabilidade cidadá.

MMC (Madrid, 16.12.2021). 

Actualizar os Acordos co Vaticano?

A nova embaixadora no Vaticano pronto poderá certificar se o sistema educativo ha de seguir como se acordou en 1979.

O nomeamento de Isabel Celáa como embaixadora no Vaticano, entre os moitos comentarios que suscita, tanto respecto de a súa preparación para o cargo, como a se se trata ou non dun premio á súa traxectoria, sen dúbida traerá a colación a oitava lei orgánica sobre educación escolar que promoveu desde o Ministerio de Educación. Son notorias nesa lei, cuxo desenvolvemento curricular está en marcha, determinadas limitacións, das cales una das máis notorias é a da relación entre Ensino Público e Ensino Privado e, detrás, os Acordos do Estado Español co Vaticano.

Desde 1851… e antes

Mencionaranse os problemas de comunicación que lle xerou o pretender poñer en claro os límites da “liberdade de elección de centro” e, sobre todo, o reparto de recursos presupostarios que prescriba o entendemento do art. 27 da Constitución de 1978. Segundo se faga, a universalidade e a liberdade educativas terán un axuste ou desaxuste máis apropiados e, por conseguinte, unha equidade democrática propia ou impropia.

Con este nomeamento veñen ao recordo, tamén, non só as personalidades dalgúns dos embaixadores anteriores no mesmo destino, con disparidades como as que representan Gonzalo Puente Ojea e Francisco Vázquez, entre os nomeados polo PSOE, e sobre todo Marcelino Oreja, o muñidor dos Acordos de 1979, na etapa de UCD, que reiteraron aos eclesiásticos unha función “fundamental” -a palabra sae varias veces no documento- no sistema educativo español. E de máis atrás, apíñanse, así mesmo, os ministros de Educación que anteriormente houbo na etapa preconstitucional e da Transición, case todos ligados a organizacións eclesiásticas en que o confesionalismo católico tivo total hexemonía nese departamento ministerial. Despois de que Sainz Rodríguez lle dese un envorco ao “Segundo Ensino” en 1938, mudando incluso o nome da etapa a “Ensino Medio”, Joaquín Ruiz Giménez, que tratou de reorganizala en febreiro de 1953 logo de acordala cos bispos, negociar desde dous anos antes o Concordato que se rubricaría en agosto; a lista destes ministros ata a o goberno de Suárez é longa e, despois, aínda houbo outros significados na mesma onda, un deles ata ex-profeso nunha das congregaciones dedicadas ao ensino.

Quere dicirse que, en non poucos aspectos, o nomeamento de Isabel Celáa, ademais de seguir á inversa o camiño de Don. Joaquín, prosegue unha marcada tradición en que a educación española está intimamente relacionada cos obxectivos da Igrexa en España. Se se repasa o século XIX, cando en 1857 o ministro Moyano sacou adiante a primeira lei xeral do sistema educativo español, xa naceu condicionada polo que dicía o Concordato de 1851. O seu art. 1, recoñecía á Igrexa católica a exclusividade confesional da nación, e o art. 2 establecía que “a instrución nas universidades, colexios, seminarios e escolas públicas ou privadas de calquera clase, será en todo conforme á doutrina da relixión católica, e a este fin non se poñerá impedimento ningún aos bispos e demais prelados diocesanos encargados polo seu ministerio de velar sobre a pureza da fe e dos costumes, e sobre a educación relixiosa da mocidade aínda nas escolas públicas”. En compensación, o Vaticano, en plena segunda Guerra carlista, xa recoñecera en 1848 á raíña Isabel II como lexítima e, doutra banda, aceptaba a situación que se creou coa desamortización de moitos bens eclesiásticos. Pronto a Lei Moyano recoñeceu que as ordes relixiosas establecidas legalmente en España poderían abrir colexios de ensino (art. 153); aquel Concordato estivo vixente ata 1953 -en que se restauraron as relacións anteriores á Constitución de 1931- e, de entón acá, vimos debatendo sobre “liberdade de elección de centro”, cuestións dubitativas do currículo e outras perplexidades que segue tendo o sistema educativo español.

Aconfesionalismo e LOMLOE

O problema é que, con tales implicacións, a cantos aspiran a vivir nun país democrático, fáiselles difícil non ver no “aconfesionalismo” estatal con que se arroupou a presenza constitucional dos intereses eclesiásticos, unha intromisión inadecuada no sistema educativo posterior a 1978. Sen contar a do PP, herdeiro da antiga AP e as súas connotacións, a historia das políticas do PSOE neste terreo foi ambigua e dependente sempre de que, segundo estea na oposición ou no goberno, é tornadiza e oportunista; el deu carta de natureza aos colexios concertados na LODE (1985) e ao aumento do donativo á Igrexa na casiña do IRPF e, en virtude da súa xestión política, desde a Transición política ata o presente, se se quitan do medio os debates en torno á Relixión e ás implicacións do confesionalismo católico nas discusións e debates, pouca modernización real ten o sistema educativo; as faltas de acordos nos tan demandados “acordos” soan cada vez máis a unha historia decimonónica.

Malia que os crentes católicos practicantes están en mínimos históricos, o partido socialdemócrata gobernante, logo de terse apuntado en febreiro de 2018 a subscribir, na Comisión de Educación do Congreso, unha proposición non de lei en que se ían a “denunciar e derogar” os Acordos, no seu recente 40º Congreso acordou tan só “actualizalos”. Esta parece que vaia a ser, polo menos en parte, a xestión encomendada a Isabel Celáa no Vaticano.

De momento, se a LOMLOE vale para interpretar o alcance da súa nova actividade, as restriccións que propón esta lei a un esaxerado modo de executar as políticas educativas da LOMCE non han ter en conta que, no segundo nivel de decisións, as autonomías de tipo conservador na xestión controlan un 70% do alumnado, e teñen agora -como todas- un 10% máis de competencias curriculares. A cuestión principal con que se atopará Celáa ante o Vaticano seguirá sendo a da medida en que poderá defender o crecemento real da equidade no sistema educativo e, xa que logo, a fortaleza dunha educación pública para todos. Pode enrocarse na súa non defensa e, proseguindo a súa subordinación á privada, lles facilite o traballo aos conservadores cando volvan ao poder no Ministerio da madrileña rúa de Alcalá.

TEMAS. Acordos de 1979.- Concordato de 1953.- Concordato de 1851. Lei Moyano.- Liberdade de elección de centro.

MMC (Madrid: 09.12.2021)

Tralas COMPETENCIAS hai mundos implícitos non abordados

O problema de toda reforma educativa é a súa implementación; se non se cambian rutinas do pasado, o valor que engade ao sistema é anodino.

Tralos proxectos recentes para regular os currículos escolares da LOMLOE, non existe unha liña divisoria entre o mundo da vixilia e o dos soños. Supoñer logrados desenvolvementos que non existen nin se esperan, dá pé a non saber ben se se soña ou se está esperto.

Adoita presupoñerse que, por pasar por unha escola, un colexio ou un instituto -e non digamos se se ten acreditación universitaria-, sábese sobradamente sobre dos problemas educativos; adornado con mirada crítica cara a case todo o vivido na adolescencia, préstase a extrapolar inaxeitadamente unha experiencia. A simple distancia temporal aconsella prudencia ao tratar de entender como debera ser unha educación democrática agora mesmo; no xogo entran bastantes máis imponderables dos que o simple paso polo sistema escolar poida captar, uns de tipo institucional e outros moitos de carácter máis estrutural aínda, ata cun compoñente político ineludible, todo o cal pesa bastante máis que o rozamento individual coa escola.

Mellorar outra vez

Tampouco adoita ser moi distinto cando se oe ou le aos que, por razóns variopintas, están implicados na difusión de cada reforma. De entrada, xa é raro que, para Educar no século XXI, haxa estrañas coincidencias nas mensaxes dalgunhas editoriais e os obrigados por cargos administrativos ou políticos a difundir a boa nova que a actividade docente debe ter en conta. As razóns da mercadotecnia que ambas tramas administrativas poñen en xogo non xustifican tantas coincidencias como mostran na venda do novo produto.

Aínda por riba, os que teñan curiosidade polo pasado recente da educación española e non teñan alerxia a ler os prólogos das tropecentas reformas que houbo no ámbito escolar dos últimos cincuenta anos, sen ir máis atrás verán que os tópicos son, ademais, os mesmos de sempre e case intercambiables. Sempre son para “mellorar”, sempre porque o piden as novas circunstancias, e sempre co suposto de que haberá “recursos e materiais” para que aos docentes –“elemento central do sistema educativo”- lles resulte máis doado a nova configuración que se pretende dar á actividade na aula.

Nestes casos, a mensaxe que deixan os que falan ou escriben é a dos ventrílocuos obrigados a ser a voz do seu amo para que digan o que se debe dicir, sen que se noten as prevenciones e cautelas. É dicir, que xogan a modernizar o concepto da educación deixando que o precepto a cumprir siga practicamente idéntico a como está. Poida que esta sexa a razón pola que o sistema escolar que se pregoa agora seguirá estando toco e coxo en demasiados aspectos, porque a nova lei educativa -a oitava de rango orgánico logo da CE78- segue virando de modo excesivo en torno á repetición de vellas palabras xa existentes en vellos prólogos lexislativos. Non explica, con todo, que ingredientes principais -que todos saben fundamentais para que isto funcione-, non se toquen ou se encomenden a un futurible inespecífico, que ben pode ser un ano, unha década, corenta anos ou a eternidade.

Formación..Privada

É un xeito de proseguir coa tradición da desidia: o CAP (Certificado de Aptitude Pedagóxica) establecido para os profesores de Secundaria a Lei Xeral de Educación en 1970, estivo vigente ata que o Plan Bolonia obrigou en 2009 a transformalo, sen que gran parte de que aqueles que desde nestes doce anos tiveron obrigación de acreditar este requisito poidan certificar que atoparon a pedra filosofal para ser bos profesores. Esta última lei, ademais, xa se prevén cun ano de distancia para afrontar esta formación, e encomenda, xa que logo, ao voluntarismo de cada profesor, o éxito que poida ter na aula a súa ansiedade de reforma.

Máis aló da retórica, a ningunha das leis reformistas anteriores, preocupoulle a fondo a preparación axeitada do profesorado responsable de executalas na aula, nin se os seus excelsos obxectivos ían pasar de bonitas declaracións. A quen sempre motivaron moito, con todo, foi ás editoriais e as súas terminais operativas, que aproveitaron o fértil nicho dos cambios reformistas, para repetir o vizoso negocio da súa “colaboración privada”. Antes de que o Ministerio ou as Autonomías expliciten a súa decisión práctica de cambio, con medios reais para que os profesores e mestres xa se están implicando en sacarlle partido a esta ocasión.

As “caixas vermellas” da LOXSE, aínda que caras, saíron baratas se compara o seu custo cos recursos que houbese que mover para formar e dispoñer nos docentes suficiente masa crítica para xeneralizar en serio as implicacións que conlevaba “avaliar” no canto de “examinar”, “currículo” no canto de programa e, polo tanto, que era “educar” e non ser tan só “ensinante” ou “profesor” dunha materia ou asignatura. Agora, o emprendemento editorial xa está activando boa parte dos desexos de moitos afectados neste xogo, cando entón quedou coleando qué puidese implicar na flexibilidade interna dun centro o facer un “proxecto educativo”, traballar por “proxectos” ou, como fundamento, que cada docente dun claustro deixase de ser unha illa dun arquipélago raro, desconectado e amorfo xunto a outras illas, cada cal coa súa rutina, e ninguén se ocupe de se o que fai no aula é ou non acertado para que o valor real da súa achega colaborativa á eficacia do sistema sexa digna de ser considerada.

Competencias

Haberá dispostas xa novas burocracias que todo o mundo cumprimentará ata on-line, pero agora que se aposta por que as COMPETENCIAS polaricen as pretensións desta reforma, sen atender coherentemente aos demais ingredientes debidos, córrese o risco de repetir o pasado. Sen que quede claro cal é compensación que aos docentes lles vai a supoñer o esforzo por asumir o que deben implantar nas aulas, unha simple información como a que está empezando a circular seralles absolutamente insuficiente para implicarse. Cantos estean afeitos aos CONTIDOS da súa área de traballo -sempre os máis cruciais do sistema- e que os dos outros docentes tamén son fundamentais, seguramente entenderán que este organizador queda ao albur de imponderables aleatorios. Sen ir máis lonxe, a mercé de que encaixen ben -máis aló de novas formalidades- interrelacións as do puzzle que se pon en marcha para que o alumnado saia beneficiado. A traduións que esixe esta nova conceptualización do quefacer nas aulas, desde o Ministerio ás Autonomías darán múltiples claves de realismo; o paso seguinte, desde as versións autonómicas á implementación das súas virtualidades na vida real das aulas en cada centro, por desexable que sexa que se axuste e funcione ben, de momento non hai garantía. A situación parécese á que fixo sentir de cerca á Covid-19 nas súas distintas mutacións: Que pasaría se só tivésemos a “vocación” voluntarista dos mellores profesionais da medicina?.

TEMAS: LOMLOE.- Competencias educativas.- Formación do profesorado.- Cultura escolar.- Papel das editoriais.

MMC (Madrid: 01.12. 2021)