Actualizar os Acordos co Vaticano?

A nova embaixadora no Vaticano pronto poderá certificar se o sistema educativo ha de seguir como se acordou en 1979.

O nomeamento de Isabel Celáa como embaixadora no Vaticano, entre os moitos comentarios que suscita, tanto respecto de a súa preparación para o cargo, como a se se trata ou non dun premio á súa traxectoria, sen dúbida traerá a colación a oitava lei orgánica sobre educación escolar que promoveu desde o Ministerio de Educación. Son notorias nesa lei, cuxo desenvolvemento curricular está en marcha, determinadas limitacións, das cales una das máis notorias é a da relación entre Ensino Público e Ensino Privado e, detrás, os Acordos do Estado Español co Vaticano.

Desde 1851… e antes

Mencionaranse os problemas de comunicación que lle xerou o pretender poñer en claro os límites da “liberdade de elección de centro” e, sobre todo, o reparto de recursos presupostarios que prescriba o entendemento do art. 27 da Constitución de 1978. Segundo se faga, a universalidade e a liberdade educativas terán un axuste ou desaxuste máis apropiados e, por conseguinte, unha equidade democrática propia ou impropia.

Con este nomeamento veñen ao recordo, tamén, non só as personalidades dalgúns dos embaixadores anteriores no mesmo destino, con disparidades como as que representan Gonzalo Puente Ojea e Francisco Vázquez, entre os nomeados polo PSOE, e sobre todo Marcelino Oreja, o muñidor dos Acordos de 1979, na etapa de UCD, que reiteraron aos eclesiásticos unha función “fundamental” -a palabra sae varias veces no documento- no sistema educativo español. E de máis atrás, apíñanse, así mesmo, os ministros de Educación que anteriormente houbo na etapa preconstitucional e da Transición, case todos ligados a organizacións eclesiásticas en que o confesionalismo católico tivo total hexemonía nese departamento ministerial. Despois de que Sainz Rodríguez lle dese un envorco ao “Segundo Ensino” en 1938, mudando incluso o nome da etapa a “Ensino Medio”, Joaquín Ruiz Giménez, que tratou de reorganizala en febreiro de 1953 logo de acordala cos bispos, negociar desde dous anos antes o Concordato que se rubricaría en agosto; a lista destes ministros ata a o goberno de Suárez é longa e, despois, aínda houbo outros significados na mesma onda, un deles ata ex-profeso nunha das congregaciones dedicadas ao ensino.

Quere dicirse que, en non poucos aspectos, o nomeamento de Isabel Celáa, ademais de seguir á inversa o camiño de Don. Joaquín, prosegue unha marcada tradición en que a educación española está intimamente relacionada cos obxectivos da Igrexa en España. Se se repasa o século XIX, cando en 1857 o ministro Moyano sacou adiante a primeira lei xeral do sistema educativo español, xa naceu condicionada polo que dicía o Concordato de 1851. O seu art. 1, recoñecía á Igrexa católica a exclusividade confesional da nación, e o art. 2 establecía que “a instrución nas universidades, colexios, seminarios e escolas públicas ou privadas de calquera clase, será en todo conforme á doutrina da relixión católica, e a este fin non se poñerá impedimento ningún aos bispos e demais prelados diocesanos encargados polo seu ministerio de velar sobre a pureza da fe e dos costumes, e sobre a educación relixiosa da mocidade aínda nas escolas públicas”. En compensación, o Vaticano, en plena segunda Guerra carlista, xa recoñecera en 1848 á raíña Isabel II como lexítima e, doutra banda, aceptaba a situación que se creou coa desamortización de moitos bens eclesiásticos. Pronto a Lei Moyano recoñeceu que as ordes relixiosas establecidas legalmente en España poderían abrir colexios de ensino (art. 153); aquel Concordato estivo vixente ata 1953 -en que se restauraron as relacións anteriores á Constitución de 1931- e, de entón acá, vimos debatendo sobre “liberdade de elección de centro”, cuestións dubitativas do currículo e outras perplexidades que segue tendo o sistema educativo español.

Aconfesionalismo e LOMLOE

O problema é que, con tales implicacións, a cantos aspiran a vivir nun país democrático, fáiselles difícil non ver no “aconfesionalismo” estatal con que se arroupou a presenza constitucional dos intereses eclesiásticos, unha intromisión inadecuada no sistema educativo posterior a 1978. Sen contar a do PP, herdeiro da antiga AP e as súas connotacións, a historia das políticas do PSOE neste terreo foi ambigua e dependente sempre de que, segundo estea na oposición ou no goberno, é tornadiza e oportunista; el deu carta de natureza aos colexios concertados na LODE (1985) e ao aumento do donativo á Igrexa na casiña do IRPF e, en virtude da súa xestión política, desde a Transición política ata o presente, se se quitan do medio os debates en torno á Relixión e ás implicacións do confesionalismo católico nas discusións e debates, pouca modernización real ten o sistema educativo; as faltas de acordos nos tan demandados “acordos” soan cada vez máis a unha historia decimonónica.

Malia que os crentes católicos practicantes están en mínimos históricos, o partido socialdemócrata gobernante, logo de terse apuntado en febreiro de 2018 a subscribir, na Comisión de Educación do Congreso, unha proposición non de lei en que se ían a “denunciar e derogar” os Acordos, no seu recente 40º Congreso acordou tan só “actualizalos”. Esta parece que vaia a ser, polo menos en parte, a xestión encomendada a Isabel Celáa no Vaticano.

De momento, se a LOMLOE vale para interpretar o alcance da súa nova actividade, as restriccións que propón esta lei a un esaxerado modo de executar as políticas educativas da LOMCE non han ter en conta que, no segundo nivel de decisións, as autonomías de tipo conservador na xestión controlan un 70% do alumnado, e teñen agora -como todas- un 10% máis de competencias curriculares. A cuestión principal con que se atopará Celáa ante o Vaticano seguirá sendo a da medida en que poderá defender o crecemento real da equidade no sistema educativo e, xa que logo, a fortaleza dunha educación pública para todos. Pode enrocarse na súa non defensa e, proseguindo a súa subordinación á privada, lles facilite o traballo aos conservadores cando volvan ao poder no Ministerio da madrileña rúa de Alcalá.

TEMAS. Acordos de 1979.- Concordato de 1953.- Concordato de 1851. Lei Moyano.- Liberdade de elección de centro.

MMC (Madrid: 09.12.2021)