Trátanse de soldar as fendas que, desde 1989 até hoxe, acusa o vello
sistema de bloques, e que a globalización económica non cambiou.
Segundo se mire que acaba de suceder ás portas de Melilla ou ao que estes
días sucedeu coa OTAN en IFEMA de Madrid, o mundo máis xusto e
pacífico, no que haxa traballo para todos, o sol luza no seu punto xusto de ceo
azul todos os días, sexa agradable pasear por rúas ben axardinadas, e todos se
respecten na súa diversidade, parecen estar lonxe, segue sendo inalcanzable
para a inmensa maioría dos humanos; non ten cabida no espazo e tempo concretos
en que nos toca vivir e é utópico. A
contorna existente contradí esa ilusión tan ordenada e ben disposta, aparece
rota en anacos estraños entre si, e mentres algúns se empeñan en soster a
quimera de como debería ser, a gran maioría resígnase ou acepta a realpolitik dunha nova orde. En liñas xerais, o que estamos a ver
nos últimos telexornais non pasa de ser unha recolocación das pezas que había;
repite o que se fixo mil veces na historia humana.
A nova vella orde das palabras e as cousas
Mentres a nosa mirada se acomoda,
seguirá habendo historias que non vemos ou non queremos ver, algunhas parecerán
atopar máis concordancia e, por suposto, terán máis visibilidade nos orzamentos
xerais do Estado: estes reacomodos fanse co diñeiro de todos. Aos poucos,
segundo vaian crecendo e repetíndose as mensaxes nos medios, a nova orde irase
erixindo en filtro da bondade ou maldade da relación dunhas cousas con outras.
O que en diante case ben co novo guión, estará ben e, por un tempo, quedará
establecido que o que non encaixe adecuadamente estará mal e é desorde. Isto dicía
Michel Foucault nun dos seus libros fundamentais: As palabras e as cousas,
para destacar que “os códigos fundamentais dunha cultura –os que rexen a súa
linguaxe, os seus esquemas perceptivos, os seus cambios, as súas técnicas, os
seus valores ou a xerarquía das súas prácticas- fixan de antemán para cada home
as ordes empíricas cos que terá algo que ver e dentro dos cales recoñecerase”.
Que diga ou non a Historia
respecto diso, e o que tenda a dicir en diante a Educación, irá da man, segundo
as funcións que se lle queiran asignar. Teoricamente, poden ser moitas, desde inducir á repetición
reprodutora do que hai ou a modificacións sensibles da relación entre as
persoas, as cousas e os acontecementos; tan ben poden repetir obxectivos de
mitificación, transmisión de exemplaridades específicas ou determinadas
tradicións, a bancarizar e repetir inalteradas, como pode cumprir co afán de
conciencia crítica do momento presente e de anticipación de futuro, inducindo a
cambios imprescindibles que melloren o presente. De seu, sen unha acción
educadora consciente, o ser humano atópase subxugado entre cousas e
acontecementos, que teñen a súa autonomía; atópase enmarañado en historias que
non lle están subordinadas nin son homoxéneas. Por iso é fundamental observar a
linguaxe en que se contaron e cóntanse e ensínanse a historia da economía, da
sociedade, do clima, da vida política, das crenzas e costumes. En como se fai,
fala a voz doutros homes, ten relevo o valor semántico que lle dan a unhas ou
outras palabras, e a como expresan ou relatan canto acontece.
Moito humanos non son pasivos, senón que teñen unha posición moi activa; até os seus silencios son moi locuaces e promoven unha Historia e unha Educación que tenden a que predomine a pasividade ante o que acontece, moi interesadas en que así sendo in saecula saeculorum, porque isto xa deu de si todo o que debía dar. Agora ben, na medida en que o home é unha finitude que non terminou, á que lle “queda aínda algo que pensar no instante mismo en que pensa”, todo suxeito que coñece e é consciente ten máis oportunidades de situarse ante a súa contorna con máis criterio e capacidade para intervir na comunicación cos demais. Só a súa capacidade hermenéutica liberará os contidos da Historia, relacionaraos máis co que acontece e será capaz de dotar de sentido a súa propia existencia dentro da orde ou desorde de canto rodea a súa vida: o control da finitude cambiante da linguaxe faralle máis libre para manexar a finitude que modifica o seu presente.
Loita de frases
Existen moito exemplos de
manipulación da Historia e da Educación debidas. Moitos son visibles na maioría
dos libros que se acomodan aos currículos escolares; adoita ser habitual que
alteren radicalmente o valor das palabras e que, ao final, terxiversen profundamente
o acontecido; nas análises de Emilio Castillejo, entre outros, vese ben claro o
afastados que están do que di a historiografía máis acreditada. Non é menos
canso observar o discurso que emiten habitualmente os noticiarios e os medios,
con ese afán por que nos conformemos con tópicos establecidos desde antes de
1975. Á súa vez, moitas das revisións do pasado ben que se ocupan igualmente de
que concorde cunha determinado orde como de sempre; as relacións entre Memoria
e Historia do presente co seu inmediato pasado, cando foi moi conflitivo, fan
significativo o empeño dalgúns colectivos en que non se altere a narrativa
canónica anterior.
Sucede igual co acontecido no
século XIX, do que abundan versións oficiais en que se silencia, entre outras
moitas cousas, a palabra “clase social”, substituída por outras menos
connotadas de conflito entre grupos, segmentos ou estratos da sociedade. No
propio século XIX, en moitos círculos institucionais, “clase social”,
“movemento obreiro”, “loita social” e similares, en que puidese haber
semellanza coa linguaxe do Manifesto
Comunista en 1848, procuráronse borrar
e, no seu lugar, abarcándoo todo de maneira menos antagónica –e para aparentar
harmonía e fraternidade- , era habitual falar de “a cuestión social”, é dicir, de canto puña en dúbida a orde
instituida, por inxusto que fóra especialmente para cantos tiñan que vivir dun
mal salario e sen ningunha lei social que protexese minimamente a súa vida e as
condicións laborais que lles impuñan. A sacrosanta orde que ditaba a propiedade
privada así o ordenaba. Modulouse bastante coas institucións do Estado Social
e, despois da II GM, coas que promoveu o Estado de Benestar. De entón acá, na
nova orde que vén imperando, especialmente desde 1989, en que caeu o Muro de Berlín
–e que a erosión do Estado de Benestar
europeo mimetizou-, o máis habitual é que as diversas clases de oíntes ouzan o
continuado e supostamente enxeñoso estímulo homoxeneizador que provoca unha
publicitaria “loita de frases” -que dicía Eulalio Ferrer nun libro de 1992-, en
vez daquela “loita de clases” de que falaba o obreirismo internacional no século XIX.
Manuel Menor
Madrid, 29 de xuño de 2022
No hay comentarios:
Publicar un comentario