De que “realidade” estamos a falar?

O mito da irrealidade construída sobre soños inútiles impide camiñar con dignidade nun mundo crecientemente crítico.

Pódese pasar unha vida entre estreitezas a condición de que estea razoablemente cimentada; permite camiñar con expectativa de mellora, ou polo menos, resgardada de inclemencias externas ás do pequeno mundo ambiental en que se naceu. Pero cando o pasado foi triste, cargado de dor imposible de pechar, se o presente supostamente próspero e feliz terxivérsao, a calma indispensable para seguir convértese en peso difícil de soportar.

Cuantos pasan dos sesenta anos, coñeceron o mundo limitado de cando a España rural declinaba. O desarrollismo atrapounos na ansia de estar incluídos nun mundo de prosperidade e, enseguida, empezaron a sentirse metidos no vórtice de desigualdades máis humillantes, provenientes de decisións afastadas que os deixaban máis expostos ás inclemencias da organización laboral e social. Hoxe, entre crises multiplicadas e perentorias, os logros da España urbanizada, integrada na globalización económica, non pasan de efémeros, especialmente cando se quere erradicar o supostamente anticuado, para deixarse levar por suxestións inapropiadas.

A desigualdade estrutural

Insístese moito -como no século XIX- na “evolución persoal” como clave dos cambios que se necesitan para que o mundo que nos toca vivir sexa mellor e sen as limitacións que ten. Volve estar de moda a historia imaxinada, a dos libros de texto en que os grandes problemas políticos, e non digamos as revolucións, eran froito dos desatinos morais de individuos endiañados; nada achacaba á organización social, a como estaba composta, nin ás súas contradicións internas. Coma se fose perfecta, a irreal construción que se propaga insiste en comparar o vivido polas xeracións de xubilados nos seus tempos de actividade, como algo paradisíaco, e as circunstancias actuais, cheas de corrupcións miserables que nin o Código penal recolle.

Estas historias que agora circulan como “noticias” serven para apoiar -igual que as da época romana ou as do Conde Lucanor- suxestións exemplarizantes para un mundo mellor que nos devolvería a un tempo perdido. Sen a fidelidade de Proust, a realidade do pasado que nos van pintando nada ten de real; todo foi moito máis complicado e máis duro, menos anecdóticamente gracioso e con secuelas difíciles de soportar. Os danados por aquel sistema imposto á forza foron moitos máis dos que se cuantifican en mortes, desaparicións, exilios e suplantacións daniñas para o desenvolvemento das persoas e a sociedade. Remisos á Historia documentada -e non inventada-, hai quen fala de oídas e reiteran que a maldade duns poucos, aos que sinalan co dedo, é a culpable de sacrificios purificadores para todos; nada din sobre como os que impuxeron aquel sistema decimonónico se beneficiaron de canto patrocinaba en economía, en relacións laborais, en recursos sociais, en educación e liberdade persoal de todos e todas. Menos se refiren a quen no momento actual, herdando os beneficios de entón, melloraron as maneiras de facer ver que a desesperación dos asalariados e marxinados nada ten que ver con que uns poucos alcancen o Gotha social e económico a conta do traballo alleo.

Os feitos e a memoria do vivido

Algunhas instancias e institucións actuais séguennos cominando, como no século XIX, cara á vixilancia moral dos nosos actos, mentres doutra banda xogan a desmantelar o mediatizado Estado de Benestar de que fomos capaces de dotarnos. Insisten acotío na liberdade individual do éxito e do beneficio, mentres aproveitan todas as coxunturas posibles para predicar moderación e, para axudarnos, prívannos da Sanidade e da Educación á que temos dereito. Namentres, Oxfam-Intermón acaba de mostrar o seu informe de desigualdade, no que pode lerse como, a nivel mundial, a fortuna dos milmillonarios creceu a un ritmo de 2.700 millóns de dólares ao día, á vez que polo menos 1.700 millóns de traballadores viven en países onde a inflación se come os seus salarios. En España, prexudica a un 26% de fogares, devorando os seus ingresos salariais; mentres as marxes empresariais eran a finais de 2022 un 60% superiores a tres anos antes, os salarios apenas medrarán un 4%. Aquí, mentres en 2.008 o1% dos multimillonarios concentraba o 15,3% da riqueza total, en 2.021 xa representaba o 23,1%; a evolución da desigualdade é preocupante: “mentres os salarios perden peso e capacidade de poder adquisitivo, as grandes empresas aumentan beneficios e a riqueza segue concentrándose en mans duns poucos”.

Con estes datos diante, os que pasan de sesenta anos, que viviron as inclemencias da intemperie e que os seus fillos tiveron máis posibilidades que eles, están a ver que os seus netos están a volver a ter as penurias das súas infancias. Esta moral egoísta e hipócrita, amnésica e retrógrada, que se trata de propagar agora, non lles convence; desencoráxaos esta forma de triunfar en que, para o logro dunha posición supostamente exitosa, hase de tirar pola borda que o que os axudou a tirar cara adiante foi a esperanza. A piques de celebrarse o 24 de xaneiro o 46 aniversario da morte dos Avogados de Atocha, non vén mal lembrar a difícil construción dunha cultura da colaboración e valores éticos universais. Os relatos que circulan como solución de futuro, alleos ao pasado real da liberdade democrática, disfrazan os modos en que algúns procuran vampirizar os dereitos sociais cos que, desde os anos oitenta, iniciamos un Estado de Benestar que, en Europa, empezaran trinta anos antes.

A Declaración que, desde 1948, demos en chamar de Dereitos Humanos, como algo en que traballar unidos para que o que temos polo feito de nacer sexa realidade, non se avén coa retórica destes emprendedores fartos de proclamar por encima de todo unha fantasiosa liberdade duns poucos, tan favorable ás privatizacións de éxito en autonomías como Madrid. Quitar do medio o que é de todos para favorecer aos amigotes, e crear situacións propicias para que o que se senta pobre se aguante, e que o que teña éxito a conta dos demais fachendee de emprendedor, é un atraso en ética social e política. E o afanarse nas redes e medios, na autopromoción agresiva destas supostas solucións, para que uns poucos se lucren, non deixa de ser unha mafiosa estafa á credulidade dos cidadáns inermes, á realidade do urxentemente necesario e á traxectoria de autenticidade moral de quen o defende. A felicidade social -aspiración de todos os humanos- é imposible sen coidar aos demais: un oxímoron político.

TEMAS: Ben común e propiedade privada.- Ética social e política.- Mensaxes e masaxes dos medios.- Debate político.- Contos e contas da Sanidade e a Educación.

MMC (18.01.2023)