Que igualdade?

A ansiedade política préstase ao abuso de palabras tan poderosas como as que foron lema principal da modernidade política.

Os líderes adoitan empregalas sen pensar moito, presionados pola urxencia de conquistar o favor dos seus oíntes. En vésperas dunha investidura, da que todo indica que será errada, este hábito tende a ser máis hiperbólico. A euforia partidista failles confundir as palabras e as cousas, como se puido ver no último mitin de Feijóo en Santiago; similares xogos de palabras de Sánchez se oiran oído pouco antes en Oroso.

Desigualdade lingüística

A proclama do líder do PP: “Imos defender a igualdade aínda que nos custe a Presidencia de España”, ligada a outro núcleo semántico como “Liberdade”, nun acto que levaba o lema: “Pola igualdade dos españois”, é todo un paradigma, tan polivalente como insignificante. O emprego altisonante de termos políticos tan valiosos equivale a verlle vantaxe a deixar as cousas a medio facer, pousada teima que denunciaba Larra cara a 1836: “Fágao vostede todo dunha vez, o día primeiro do ano, por exemplo. E os trescentos sesenta e catro restantes, que fai vostede? Folgar. Deus nos libre, a ociosidade é nai de todos os vicios”.

A lectura das noticias diarias dá múltiples indicios de que, ou moitas ganas ten o líder do PP de modernizar España ou, pola contra, a súa alegación pola igualdade non pasa dun tópico que, pronunciado nun contexto tan estraño como o destas vésperas de investidura, non pasa de clamor banal. Un bo contraste do valor real proporciónao o uso que, das linguas cooficiais, acaba de escenificarse no Congreso de Deputados. Tan tardía novidade é –segundo o círculo máis próximo ao líder- “facer o canelo”, unha perda de tempo. É dicir, que seguen, máis ben, coa súa tradicional minusvaloración de canto non sexa “en castelán”. Non lles importa que, na idea de igualdade idiomática imposta durante tantos anos, brillase a prepotencia. Por como falan deste asunto, menos lles importa que na vida escolar das xeracións que viviron a educación de posguerra, esa barreira da lingua fose para moitos alumnos e alumnas causa de minusvaloración ante outros colegas; tampouco recoñecerán que, fóra da escola, non fose infrecuente que, cando moitas persoas tiñan que realizar algún trámite, ao acovardamiento por falar soamente a súa lingua materna, fosen obxecto de burla para algún funcionario chusqueiro. Hai testemuñas sufridores de como aquela igualdade lingüistica foi ocasión para que, en moitos centros escolares (das chamadas autonomías históricas), os docentes menos preocupados polo seu alumnado, exercitasen con eles castigos absurdos. Aquel rastro volveron a mostrar estes días os contrarios a esta iniciativa igualadora, tan pagados de loitar “pola igualdade dos españois” e a súa unidade.

Desigualdades non só educativas

Hai moitas outras cuestións na vida pública, que deberían ser tratadas con máis finura por cuantos invocan estes termos. Non debera ser en balde lembrar como o fútbol feminino segue sendo obxecto de prepotencia de moitos dirixentes deportivos, e máis doloroso é constatar como a violencia “de xénero” xa suma 47 mortes este ano. Aínda que haxa quen negue este rumbo nos comportamentos violentos, cada día que pasa tamén medra o emprego exasperado da IA (intelixencia artificial): ata os rapaces a usan para facer bulling na súa contorna. Por todas partes bole ese afán desnortado de dominio e superioridade, empeñado en someter, humillar e controlar ao outro -e, sobre todo, á outra-, o que indica que a educación na igualdade é un traballo longo, lento e duro, ao que non axuda nada tratalo con tópicos publicitarios.

O labor das familias, e o que corresponde ao sistema escolar, é imprescindible para a convivencia democrática. Moitos responsables políticos, con todo, non son sensibles a que sexa equitativo o acceso de todos a un tempo educación profundamente democratizadora. A CE78 di na súa artc. 27, que ha de ser universal e gratuíta, pero na práctica -cando imos pola 9ª lei orgánica do seu desenvolvemento-, as medias tintas no desenvolvemento lexislativo dese mandato, sumadas a unha alternancia executiva que reproduce unha interpretación oposta e berrona en ambos  termos,  fan que o cidadán perciba que a igualdade-tanto a eductiva como a social- seguirá sendo pura utopía. Conste que son os políticos da á conservadora os que controlan en torno ao 80% do orzamento do sistema escolar; son competencia das Autonomías e en como o distribúen queda patente a súa descarada inclinación cara aos centros privados, mentres deixan a rede publica máis inestable, aínda que sexa a única a que ten acceso a maioría dos fillos de asalariados.

Esa desigualdade, congénita ao sistema escolar desde 1857, véñena mostrando os sucesivos informes da OCDE/OCDE; para 1970, en que axudou a formular a reforma da LXE, expuña que deberían crearse 2.700.000 prazas escolares que non había. Hai uns días, o último Informe desta organización lembraba que o 27,7% dos españois que teñen entre 25 e 35 anos só pode acreditar a ESO, cualificación insuficiente para o modelo produtivo actual. E explica, ademais, algo que -polo menos desde 2010- repite: os indicadores de abandono escolar, antes de terminar a ESO e despois, falan da desigualdade profunda do sistema: o consecuente “fracaso” da escola padéceno sobre todo os fillos e fillas de persoas traballadoras, e case dobra ao de quen se criou en ambientes de maior nivel sociocultural.

Non é natural, por tanto, a diferenza de resultados escolares, como tampouco o son as expectativas que xera nuns ou outros mozos e mozas o que se fai a diario na escola. A xestión política da escola pública é en boa medida responsable das variacións cualitativas da educación que temos. En lugares significativos como Madrid, a discriminación xestora existente acábaa de confirmar CCOO constatando como a diminución xeral de alumnado –pola crise de natalidade- apenas afectou ás unidades escolares do ensino privado, mentres recaeu en gran medida no peche selectivo das da rede pública. En síntese, o coidado destes centros desde Infantil e Primaria -e a diminución de privilexios aos concertados, en gran parte confesionais- sería o mellor modo de que calquera político demostrase que, cando fala de equidade, non fala por falar. O que están a facer coa educación de todos a conta do diñeiro de todos é profundamente inxusto. Condorcet –o gran promotor da escola pública en 1792-confirmaríao.

TEMAS: Igualdade política.- Igualdade social.- Igualdade económica.- Igualdade cultural- Igualdade lingüística.

MMC (19.09.2023).