Neoliberalismo e Educación

A gran cacicada dalgunhas arengas políticas consiste en desviar a atención dos problemas que aburan a todos.

Convocan ruidosas manifestacións que, na “rebelión nacional” que proclaman, a súa fidelidade a vellas alianzas non conta que o neoliberalismo estea a colonizar e hipotecando o dereito a unha boa educación.

 Pasado e presente liberal

Un pequeno libro, editado recentemente pola FECCOO chama a atención sobre o desgaste que produce á sa convivencia democrática. A relación neoliberal co ensino prolonga unha historia en que o seu labor era conservar o futuro sociopolítico dentro da “boa orde”. Pretendeuno sempre a catequese confesional e os seus “misioneiros” quen, para ter “bos fregueses”, procuraron preservar esa empresa cando, en 1892, o Estado francés quixo ter “bos cidadáns”. Isto explica que os obxectivos xerais da educación dos españois -que anunciou a Constitución de 1812-, descoidados coa súa conciencia crítica, os abafaran coa “urbanidade” debida aos principios “naturais” da Economía política e a altivez social. Desde a Lei Moyano (1857), aínda son excepcionais os momentos en que o Estado se empeñase en que a educación de todos fose emancipadora. A lexislada na Constitución de 1931 foi depurada severamente e, cando as xeracións de posguerra, xaxúas dela, referendaron a CE78, o optimista Estado de Benestar -que en Europa gozaban desde o Plan Beveridge (1942)- enseguida mostrou sinais críticos baixo a mirada atenta de Thatcher (1979) e Reagan (1980).

A caída do Muro de Berlín (1989) marcou a reversión das políticas sociais posteriores á IIGM. O neoliberalismo restaurou o vello liberalismo, e sucesivas reconversións dos modos de produción, folgas e crises, evidenciaron en España como as desregulacións das relacións laborais marcaban o camiño que un mediatizado sistema educativo mostraría desde a LOECE (1980): as oito seguintes modificaron a linguaxe pedagóxica pero non cesaron de repetir un “si pero non” parecido ao do ingreso na OTAN (1982). En Francia e EEUU, xa se estudaron os trazos desiguais que “a escola capitalista” propagaba ao ditado do libre mercado, e Carlos Lerena escribiu, en 1983, Reprimir e Liberar, e libros de socioloxía “crítica” andaron un tempo en mans de esperanzados docentes das “alternativas democráticas”, MRPs e poucos máis. Con todo, a doutrina do PP puxo en primeiro plano a “calidade educativa”, a “libre elección de centro” e a “competitividade”. Eran os anos noventa. Estes sintagmas -denotados de produtividade neoliberal- volvían reorientar “os obxectivos” e a “avaliación” que coa guía da OCDE/OCDE perfilaran, desde 1962, o fordismo e taylorismo curricular en proveito do “desarrollismo” da LGE (1970).

Antes da LOMCE (2013), os especialistas en “políticas educativas” escribiran abundante bibliografía para saber de que ía aquela fórmula máxica de “mellora da calidade” que pretextaba a 8ª lei orgánica do sistema escolar. Tamén algúns autores deste libro contribuíron a desvelar de que se había trufado o “aconfesional” sistema educativo xurdido do artc. 27CE e dos Acordos co Vaticano, unha amálgama que condiciona o presente educativo. Cuestión político-educativa pendente

Nestas páxinas, fan intelixible gran parte do ADN que circula nas aulas. Segundo Juan José Tamayo, urxe facer unha educación “alternativa”, capaz de xerar respostas “emancipadoras” ás propostas de odio, patriarcalismo e neocolonialismo e individualismo consumista que sementan a diario as prácticas neoliberais. Miguel López Melero dá a continuación as claves educativas para formar unha “cidadanía culta, libre, dialogante, solidaria, cooperativa, democrática, xusta, autónoma, pacífica e feliz”. Tal como o ve Mª José Parages (Proxecto Roma), a tensión para conformar unha educación cidadá ha que traducirse nun traballo curricular de aula “entre todos, e para todos e todas”; só unha educación pública consecuente pode logralo. Nesa liña, Xurxo Torres, entende que a función cabal de profesores e profesoras é ser “activistas sociais”; desvelar as incrustaciones neoliberais vixentes nas palabras, relatos conversacionales, medios de comunicación e, mesmo nas propias institucións, non é posible sen axudar ao alumnado para liberalas –e liberarse- dos significados antisociais.

Para erradicar as carencias que a hexemonía neoliberal deixa no sistema, Carmen Heredero, entende que é indispensable nutrilo con “a tolerancia, inclusión e liberdade a que colaborou o feminismo”. O sentido igualitario das súas iniciativas para erradicar comportamentos e actitudes patriarcais, é fundamental para o desenvolvemento dos dereitos humanos; sen un vixiante traballo pedagóxico por atender nas aulas ás alumnas e alumnos en igualdade, moitas desigualdades seguirán latentes, especialmente en canto a recoñecemento da súa diversidade individual. Á súa vez, Enrique Díez expón outras dúas cuestións das que máis tensan a sociedade actual: o fascismo e a xenofobia, outras dúas caras do mesmo afán de dominio que exhiben algunhas persoas e grupos. A formulación é moi clara: “Como é posible –pregúntase este autor- que tantas persoas pasasen polas aulas e o sistema educativo público durante a democracia, e defendan en pleno século XXI postulados e ideoloxías […] que apoian sistemas baseados no egoísmo e a lóxica depredadora do máis forte. Que fixemos na educación?”.

Responder a esa cuestión é máis complicado se se advirte que, na rede pública, é obrigada a Relixión como materia opcional, ou que é reclamo directo da oportunista “liberdade de elección de centro”. Enarbórao un crecente número de prazas escolares, privadas ou concertadas, moi superior ao de católicos practicantes, aínda que a consideración neoliberal da educación como negocio válese agora, sen tanta ambigüidade, de “proxectos” máis explícitos. No desenvolvemento da FP, por exemplo, a colaboración de instancias políticas retarda ou obstrúe que oscentros públicos impartan os módulos máis atractivos, mentres facilita que os rendibilicen os investidores privados.

A desleal competencia entre Privada e Pública só conduce a que, con parches de subsidiariedade –vixentes desde os anos corenta e cincuenta-, o sistema educativo nunca teña a eficiencia debida na convivencia cidadá. Segundo Rocío Anguita, é imprescindible “que sexa inclusivo, democrático e pendente do ben común”. Noutro plano , Nico Hitt entende que non é honrado que, cando ten que acoller toda a pluralidade, se centre en “a competición” e non en “as competencias” do alumnado. O que, como final constata, Borja Llorente é a confusa mestura actual da educación española, en que modos liberais antigos cohabitan con outros de aparencia actual facendo que un dereito humano principal “sexa visto, ante todo, como ben de consumo”. En coherencia, a dura realidade dos novos modelos produtivos esixe máis dispoñibilidade para a flexibilidade laboral e a súa desregulaciónnormativa ata a uberización. O cliente deste libre mercado educativo ha de crer, como expresa unha canción de Shakira, que o ten “todo para ser millonario, gastos caros, a mentalidade”, pero sen decatarse do seu salario. Non parece, en todo caso, que sexa ese o papel que -nin como comparsa- deba cumprir un sistema educativo público nun país democrático.

TEMAS: Neoliberalismo educativo.- Eficiencia educativa.- Políticas educativas.- Artg. 27 CE78.- Uberización laboral.

M.M.C. (25.09.2023).