O Informe PISA de novo

 

Mostra un relevo de gran interese para afrontar as grandes cuestións pendentes en Educación desde antes de a CE78

Desde 2002, a OCDE informa periodicamente aos seus países membros  acerca da eficiencia do seu sistema educativo. Ademais dalgúns datos xenéricos, de interese para a análise contextual dos datos, atende principalmente a tres campos: Comprensión lectora, Ciencias e Matemáticas. Os resultados que onte se deron a coñecer responden á situación de hai un ano, en que os enquisados eran adolescentes do final da ESO, entre os 15 e 16 anos.

 Sobe e baixa na clasificación

Os xornais tiveron material para titulares de primeira páxina; as seccións de cultura construíron con rapidez un artigo, moi amoldable, por demais, ao preconcepto ou prexuízo da liña editorial do medio. Por iso é polo que os seus titulares sexan tan variados, axustados non tanto ao que de interese diga o Informe, canto ao que se queira ler nel. Aseméllanse estreitamente aos relatos dos adestradores de fútbol despois dun partido; contan só en parte o acontecido no campo de xogo e, segundo lle fora ao seu equipo, tratan de consolidar unha liña de acción.

Neste modo simplista de mirar, o sistema educativo dun país queda definido polo resultado dunha curta proba conxuntural. Sobe ou baixa na clasificación final, igual que os equipos de fútbol e, como eles, mellora ou empeora segundo a posición relativa que ocupa. Se ademais se compara a clasificación última co de tres anos antes, arguméntase se a educación escolar mellorou ou empeorou. Agora ben, deducir  con este tipo de lectura dos datos estatísticos destas probas que a educación dun país é boa, mala ou peor, ademais de inútil para a súa mellora, adoita ser parcial e inútil. Un sistema educativo é moito máis que o que dá de si unha proba e uns alumnos conxunturais.  E ademais, o indubidable valor que ten o Informe, lido inadecuadamente, en nada beneficia aos xestores do sistema, os profesores, a quen os seus directores de centro ou Consellerías autonómicas adoitan  incomodar despois contraditoriamente, obrigándoos a actuacións afastadas do sentido da educación. Esta directiva queda ben ao negocio educativo; á escola propiamente tal distórcea coa síndrome obsesiva dos resultados.

Hai prensa que se presta a estes simplismos pola súa  facilidade para ser entendidos nun chío, pero por moito que uns digan unha cousa e outros digan o contrario, todos perdemos, mentres se deteriora interesadamente o complexo sistema educativo español. Este xornalismo emprega este sobe e baixa seareiro para meterlle un dedo no ollo ao ministro do ramo ou ao conselleiro autonómico correspondente se non son da súa corda e, de paso, salta de xúbilo con quen, no exercicio do poder político, parecen mellor parados na posición estatística.  Con todo, como país, tería máis beneficio público analizar os datos conxunturais destes informes tendo en conta, ante todo, as cuestións complicadas que traslocen. Cando reiteran que seguen sen resolverse, adoitan ser, ademais, as de maior relevancia de fronte ao presente e futuro cidadán.

Comprensión lectora

Como repetiu moitas veces Julio Carabaña, grande experto no que dan de si os Informes PISA,  o que de verdade miden é a LITERACIA, é dicir, as competencias para aplicar coñecemento a unha cuestión no momento en que se expón o cuestionario. Agora ben, esa bagaxe cognitiva que mide, coa súa capacidade de relacionalo de modo práctico, non é só froito do que a escola fose capaz de desenvolver nos procesos educativos. Tamén acumula, e ás veces de modo máis determinante, o capital cultural dos enquisados desde antes de nacer; o ambiente familiar, as características socioeconómicas e culturais –diferenciais- onde crecese cada neno ou nena tamén están aí cando se enfronta a esta enquisa con quince ou dezaseis anos.

É relevante, sen dúbida, o descenso xeral do Informe PISA deste ano e éo tamén que, comparativamente, o do alumnado español non  fose tan pronunciado como os doutros países. Non deixa de ser mal resultado que baixase en comprensión lectora 22 puntos; é competencia principal, previa á súa aplicación aos outros dous que se atenden. De todos os xeitos, simplemente por autonomías e segundo pertenza á redes pública ou privada, advírtense grandes diferenzas entre os distintos alumnados que conviven en España, e tamén ha de terse en conta que a enquisa fose levada a cabo pouco despois da COVID-19. Tivo gran relevancia a disposición de medios dixitais, sobre todo para a atención on-line das cuestións das materias, aspecto este destacable, sobre todo, nos centros públicos; se non os tivesen, cando máis necesarios eran ante a grave continxencia, serían peores os resultados, e moito peores nestes centros, máis carenciais.

Ao comezo do curso 21-22, rebaixado sensiblemente o risco da pandemia, en moitas comunidades aqueles medios e recursos escolares contraéronse onde adoitaban, resaltando de novo a diferenza entre centros públicos e privados. Hoxe, no conxunto de España, a erosión dos centros públicos vai en aumento, e non só en Infantil pola crise de natalidade, senón tamén en Primaria e Secundaria; mesmo en Formación Profesional, creceu a rede privada. Na variable distribución territorial desta tendencia diferenciadora, a cidade de Madrid reitera o favor crecente que os xestores dos recursos públicos prestan ao crecemento das prazas escolares privadas e concertadas (60% do total). Cidadáns ben posicionados benefícianse diso sen necesitalo, e os mal situados en percentiles de renda e capital cultural son discriminados. Todo docente sabe que se coñece o barrio onde vive un mozo ou moza e os estudos dos seus familiares inmediatos, o seu futuro xa está en gran parte determinado: a maioría de escolas e institutos públicos non teñen os recursos para atendelos como merece o dereito universal á educación. Dito doutro xeito, que o que, entre outras cousas, mostra ante todo o Informe PISA é que España segue en 2023 con situacións non moi distintas das que, a escala máis cutre, tiña antes de a CE78: mediados dos anos sesenta, a propia OCDE fixo os seus primeiros informes sobre a educación española, incluído o que precedeu á LXE en 1970. Neste momento, un  27% dos seus mozos de entre 25 e 35 anos noncursaron nin Bacharelato nin FP. Este dato, segundo contaba hai poucos/pouos meses outro Informe de indicadores educativos da OCDE, era levemente mellor que en 2011, pero peor que a media do 14,1% do conxunto de países da OCDE, por máis que aquí tivésemos máis horas de clase. Despois de 45 anos, debería ser hora de revisar esta mediocridade estrutural.

TEMAS: Informe PISA-2023.- Educación pública.- Dereito á Educación.- “Calidade educativa”.- Educación e nacemento.

MMC (Madrid: 06.11.2023).