NON AO PECHE DO IES PORTOVELLO: Voces ou palabras

6 dic 2023

Voces ou palabras

A solemne apertura da XV Lexislatura mostra que o diálogo será difícil; asvoces e xestos de mala educación” téñeno máis doado.

A distinción entre “voces” ou “palabras” fíxoa xa Aristóteles cando escribía A Política (século IV a. C.). Algunha outra vez saíu nesta columna a pasaxe I, 1, en que dicía que “a voz” é máis propia dos animais: segundo el, a Natureza non fai nada en balde; só o home, entre os animais, posúe “a palabra”, pero mentres aquela indica a dor ou o pacer, e por iso téñena os outros animais para indicarse estas sensacións entre si, “a palabra” existe para manifestar o conveniente e o daniño, así como o xusto e o inxusto, o sentido do bo e o malo” e demais apreciacións que ao home sonlle “fundamentais para a vida comunitaria, a casa familiar e a cidade”.

Á luz do que oímos un e outro día en asuntos políticos –é dicir da cidade de todos-, hai demasiados cidadáns metidos en política a quen lles gustarían regras distintas das constitucionais: vocean pero non din palabras valiosas para a convivencia. Deles tamén di Aristóteles que, “aínda que o home perfecto é o mellor dos animais, tamén é verdade que, apartado da lei e a xustiza, é o peor de todos”.

Pedagoxías non só infantís

Desde a democracia ateniense á actualidade, houbo moitos avances no coñecemento que temos acerca das capacidades cognitivas e emocionais que aprendemos ao ver nos animais. Despois de servirnos deles para todo, incluídas experimentacións farmacolóxicas e calidades terapéuticas, cambiou nosa estima polos mesmos e os seus dereitos, e ata nos seguimos servindo deles para nutrir fábulas didácticas desde antes de Esopo e mostras pictóricas de rango simbólico. Os símiles entre determinados trazos físicos ou condutuais dos animais con humanos foron fonte de inspiración para artistas diversos, de modo que baixo a lupa do tópico asignado ao burro, ao porco, ao raposo, ao ourizo, á formiga, a abella, a galiña, o sapo e similares, imaxinamos bondades e maldades, vicios e virtudes dos nosos semellantes. Os títulos de libros,alegorías e parábolas –incluídas as máis famosas do Evanxeo-, e tamén de relatos, contos infantís, chismes e faladurías que nutren a vida cotiá, están dispostas desde moi antigo para o noso uso, gozo, maledicencia, consolo e metodoloxía didáctica. De todo hai neste amplísimo catálogo zoolóxico do que botamos man sen reparo, tanto para a ampliación da comprensión do ben que convén á comunidade, como para ferir e rexeitar a quen co seu comportamento é visto como abominable.

Nos últimos tempos, a efectos de quedar coa audiencia tamén abundan outros símiles e metáforas, como “a froita” –sonora aliteración de torpeza solemne- ou “o maleteiro do coche”, como espazo apropiado para retirar a alguén de no medio. Ao ritmo que vai o sucio mamporreo político dalgúns/as malfalados/as, non sería raro xa que empezase a ser usual no Parlamento o sistémico emprego da literatura de animais, imitando a de memes nas Redes, e que, día a día, o espazo da Soberanía popular se pareza cada vez máis a un galiñeiro, ou a calquera outro dos cortellos das casas agrícolas. É dicir, que algunha razón levaba Aristóteles para animar ao bo uso da palabra no canto de imitar as voces e balbordos dos animais -por moita dor que xere un adversario-, e que a conversación democrática vire ao redor dos argumentos en defensa ou refutación de se é xusta e apropiada calquera decisión que pretenda arranxar un problema.

Exemplaridade?

No inicio desta XV Lexislatura, a talle dos debates non brilla precisamente polos razoamentos sensatos nin pola altura de miras dos falantes. Non é que na anterior fose máis elevada e brillante, pero sobra vocerío cando, ademais, anímase a que prosiga na rúa con falsos pretextos. O que augura esta animosidade non é madurez, senón regresión evolutiva; é moi alto o desvarío verborreico entre quen debería respectar as institucións e ser exemplo para a cidadanía que os votou.

Cando falen de deterioración da democracia, non digan que é algo ambiental, vindo dos Trump, Bolsonaro, Netanyahu, Milei e similares, ou do mal uso social das Redes. Non responsabilicen tampouco á educación, coma se os docentes fosen os que ensinan aos seus alumnos mal comportamento e peores maneiras. Responsabilícense, máis ben, do caprichoso mal exemplo que dan co seu antollo de desgaste do sistema democrático a base de erosionar o sentido exacto das palabras. Nin a “liberdade” é o que queren dicir que é, nin unha “ditadura” ou un “golpe de estado” se parecen a este gratuíto deporte, que cada vez ten máis semellanza co de, cando nenos, diciamos palabras malsonantes como suposta rebeldía. Miguel Delibes prestou atención a este hábito infantil en Mi idolatrado hijo Sisí en 1953, pero despois da infancia a crueldade covarde proseguiu en cuantos facían gala de bizarría cos débiles, os vellos e os indefensos. A base de coller o ravo polas follas cando falan e opinan, sobran politiquerías que dan a impresión de retroceso á adolescencia para que o patio do colexio ande revolto. No seu intrépido xogo de ver quen é máis rápido e atroz coas palabras, impórtalles pouco o que sucede ou se arde o colexio. Con todo, non logran ser admirados pola súa presunta valentía e esforzo, ou por discursos trabados con argumentos consistentes e un uso decente da linguaxe.

Os seus partidarios e prosélitos máis fieis lóuvanos pola súa capacidade de soltar improperios, armar trucos semánticos e cargar cun gran sumario de agravios. Esa irredenta gramática negacionista, que noutros tempos non pasaría de “parda”, é denominada agora “peleona” e “correúda”. Adornada de vellos adxectivos, como “vergoñoso”, “impresentable” e “indecente”, non cesa de repetir o que noutrora dicían “heterodoxo”, “disidente”, “renegado” ou “traidor”. A diverxencia non se secularizou, e ao adversario están a volverlle a considerar “inimigo”; e xa dicía Carl Schmitt que os “non amigos” son abatibles. O risco de antidemocracia, a que os máis impacientes xogan en “liberdade”, anda polos parlamentos; a violencia da linguaxe é mal agoiro: a que se ceba nas mulleres, xa leva 53 vítimas este ano.