Cara á paranoia colectiva

As regras de xogo non son as mesmas para todos; a confianza ante o futuro baila segundo a música de quen toque.

Entre os humanos, un amplo grupo adoita desconfiar de cantos na súa contorna lles achacan pór en perigo a súa existencia, a súa comodidade e acendradas opinións. Á súa vez, estes recean profundamente deles e acúsanos de todo, xerando hostilidades encamiñadas a illalos e a que cantos os oian sintan crecente desapego e frialdade. Uns e outros evidencian un profundo trastorno que, a efectos de convivencia colectiva, é afección preocupante; non facilita a colaboración en obxectivos comúns, senón contratempos prexudiciais para todos.

Os escenarios da diverxencia multiplícanse e, mentres nalgúns brilla a carencia de argumentos, noutros o balbordo aprópiase da escena. Estes casos son máis preocupantes por afectar intensamente á cotidianidad. Non só pretenden derrotar ao adversario con independencia da verdade -como adoitan facer os ben dotados nas artes sofistas-, senón que botan man da ofensa groseira que ataca inmisericorde e apela a canto poida inxuriar ou ferir, nunha espiral que pode ser difícil de controlar. Cabería en tales momentos un estoicismo capaz de restar importancia aos insultos, como cabe así mesmo elixir os tempos e espazos en que os interlocutores poidan disentir entre si, pero hai situacións en que é imposible facelo educadamente. É conveniente, mesmo, estar preparados. Cando a verdade e o coñecemento, o enxeño e a curiosidade son varridos da escena pola grosería, non está de máis ter a man as recomendacións que Schopenhauer deixou sementadas na súa obra; foron recompiladas como A arte de insultar, poden axudar a neutralizar toda fatua superioridade chulesca e, manexadas como graduable cuestión de honra, son apropiadas fronte a cuantos pretenden erixirse en árbitros do amolo.

Estes días púidose constatar como en Doha, en Xerusalén e Gaza, en Arxentina e Países Baixos, no Congreso de Deputados e en Comunidades como a de Madrid, o debate público estase enrareciendo a base, non de propostas razoadas que traten de resolver problemas, senón esgrimindo palabrería enxeñosa, de aparencia atrevida e, con frecuencia, radicalmente insultante, que apela ás máis charramangueiras emocións. Os que teñen máis poder nos medios e controlan os mecanismos das redes sociais, parecen levar máis razón, sen que realmente teñan ningunha. As súas leccións de raposería oportunista non adoitan ser necesariamente útiles para o exercicio xusto dos dereitos de todos, e menos cando os sofismas que manexan, cada vez máis brutalistas, son sofisticados.

Entre o optimismo e o pesimismo

No debate sobre a recente proposta da lei sobre amnistía que acaba de iniciar a súa andaina no Congreso, tras a aparente humillación e vergoña que a oposición procurou mostrar, non cesaron de ouvirse apelativos e suxestións de desprezo cara aos proponentes. Motivo: non ter os votos suficientes para tombala. Veremos ao longo dos dous meses que poida durar o trámite, o reverdecer da rabia baixo distintas formas de enfado e animadversión; a gama entre o sutil ou o groseiro insulto está xa moi desenvolvida desde o mes de xullo. Doutro lado, os defensores da lei, deberán empregarse a fondo para contrapesar esta avalancha de argumentos ad hominem e ad personam, de modo que o ben xeral e a convivencia colectiva queden máis razonablemete defendidos. Co simplista recurso do “e ti máis” recorrente, non teñen sinxelo elevar o ton cara a unha racionalidade intelixible, capaz de elevar o ánimo cara ao optimismo.

Do escenario palestino, onde o agravio cometido por Hamás cobrouse máis de 18.000 vítimas, xa se superou amplamente a vella lei do talión e as vinganzas que o Libro de Josué relatou contra todos os vencidos ao Leste e ao Oeste do Jordán: “Eu arroxarei da presenza dos israelitas a todos os habitantes da montaña, desde o Líbano a Misrefot ao occidente…” (Jos. 13.6). Desde aquel século VII a. C. até hoxe, choveu moita historia, non só sobre esas terras, senón tamén no plano xurídico. A Declaración Universal dos Dereitos Humanos?un dos acordos máis importantes da Humanidade- é do mesmo ano que o novo Estado de Israel: 1948. A noticia do alcance do Holocausto era recente, e Israel entrou na ONU un ano despois, pero parece que esta historia do século XX non servise demasiado para unha igualdade reguladora do xusto ou inxusto. Toda a ética que transpiran os dous meses últimos é que non é profesional que os soldados vitoriosos divulguen vídeos do tratamento pouco humanitario aos vencidos. O que diga a ONU conta coa protección oportunista do ben e do mal que EEUU administra a conveniencia. Imposible elevar así o optimismo democrático, pondo como espantallo, ademais, os acontecementos que protagoniza Rusia en Ucraína. Evidénciase deste xeito que o fin do Estado prosegue ancestral: no canto de é protexer aos individuos uns doutros, ou o ben de todos eles fronte a inimigos externos, só contan como engrenaxe nunha roda maior que ninguén controla, nin ten interese en controlar.

Parecida sensación produce o que estes días se ouviu en Doha, un lugar máis interesado en alargar o uso de enerxías fósiles como o petróleo, que en reducilas. Que os científicos claman porque se retardan as súas advertencias sobre as emisións de CO2 e a deterioración climática acelérase? Que lle imos  facer! Alguén ten que aguantar para que a expectativa de crecemento do PIB sexa infinita: as curvas estatísticas han de seguir sendo ascendentes. Desestabilizar a marcha da Santa Economía é perigosamente ideolóxico: altera a súa inclinación “natural” a privilexiar a sempre sacra propiedade privada do 1% da Humanidade. Para o outro 99% de terrestres, de baixo percentil na repartición de recursos dispoñibles, pode resultar brután e insultante, pero non importa. Non contan como non sexa para soster “a man invisible do mercado”. Quen non sexa optimista ante o que hai, é que non captou a importancia de brillar ante os demais.

Enténdeno mellor quen, impertérritos, envíanse chíos de admiración ante as luminarias led das festas do Nadal; as tiras da lotaría ponlles en disposición, ademais, de facer crecer o optimismo. Doutra banda, os admiradores da cultura do pasado non o teñen fácil para un cambio de horizontes; os argumentos froiteiros, tan cerriles este ano, teñen no Inferno de Dante, un bo catálogo de crueis barbaridades, sen escrúpulos para o deshonor.  

MMC (Madrid: 13.12.2023)