Os vaivéns dos aranceis repercuten nos dereitos cidadáns

Trump dá ás a unha vella estratexia do conservadurismo para retardar ou facer desaparecer dereitos sociais e civís.
 
As carencias educativas que tiveron os nados antes da CE78 repetían un pasado decimonónico que mutilaba a difusión do pensar necesario para actuar en coherencia democrática. Retardados os dereitos cívicos, a interacción de Economía e Política seguía sendo proveitosa para o dereito de propiedade.
 
Indicios de leis sociais
 
Bismarck decidira en 1883 remediar en Alemaña “a cuestión social” mediante institucións e leis sociais e, por entón, iniciouse en España unha lenta sensibilización nese sentido. En 1890, Cánovas del Castillo reclamou “Política económica”, no canto de “Economía política”, e que “interveñan os Gobernos e aínda a Igrexa , non para reprimir, senón pasa buscar satisfacción ás peticións e esixencias” suscitadas pola “antinomia ou colisión entre o dereito de propiedade, baixo calquera concepto, e o de conservación  persoal ou individual”; referíase as cuestións “ás que a caridade cristiá e o seu remedo o altruísmo, non bastan” (Ateneo de Madrid [10.11.1890: ”A cuestión obreira e o seu novo carácter”). A enquisa “oral e escrita”, que iniciou a Comisión de Reformas Sociais, detallou as moitas rémoras de todo tipo que sostiñan o sacralizado dereito, e a propia Rerum novarum de León XIII apenas o retocou en 1891. Coma se dun espello se tratase , idénticas retardacións mostraba o proceso da abolición escravista. Desde 1817, en que Inglaterra presionou a Fernando VII coa trata de escravos, ata 1886 en que se suprime en Cuba, foi vista “como un atentado ao dereito natural da propiedade, que abría o paso a posteriores cuestionamientos doutras formas de propiedade”. A escravitude, prexudicial para cantos a sufrían aproveitaba a uns poucos, incluídos monarcas e clero, o que non impediu que, para lavar a mala imaxe, algúns escravistas creasen varios institutos de Secundaria, o Hospital do Neno Jesús de Madrid ou, mesmo, algunha universidade (Bahamonde, Ángel e Cayuela, J.[1992]. Facer as Américas. As elites coloniais españolas no século XIX. páx. 218).

 No último terzo do século XIX, evitar a “inseguridade social” que puidese xerar unha revolución política de gran calado esixía limitar os usos e abusos do dereito de propiedade e redistribuír o valor do traballo; a beneficencia caritativa non suplía as carencias que xeraban os escasos salarios. Con todo , en ámbitos como o da educación, os desprazamentos de atención oficial subsistiron. Puido verse, por exemplo, ante a recentemente publicada Lei Moyano; en abril de 1858, un grupo de economistas liberais “discutía” sobre o “Ensino Obrigatorio” e a súa “gratuidade”. Na súa opinión, o dereito do ensino de todos non pasaba de “deber moral imperfecto”; as distincións entre “instrución” e “educación”, “pública” e “privada”, “liberdade” e “obrigación”, e a “utilidade” ou “inutilidade” que puidese ter para a “xente humilde”, indefinían a conveniencia de “asegurar o cumprimento do deber natural que teñen os pais de dar un certo grao de instrución transformando este deber en obrigación legal”. Mentres tanto, no Parlamento prosperou a “liberdade educativa” do conservadurismo confesional (como documentou Yvonne Turin en 1967: A educación e a escola en España, de 1874 a 1902).  Deste xeito, o aprazamento retardatario do beneficio da educación –aos grupos sociais de peor situación soocioeconómica- proseguiu e, en 1892, Concepción Arenal avogaba pola instrución para solucionar “a cuestión social”; segundo ela, tiña moito que ver con “a maneira de pensar” e “a maneira de saber”(En: “A instrución do obreiro”). Ese mesmo ano, ao debaterse o traballo infantil, Juan Sallarés –destacado fabricante téxtil e presidente de Fomento do Traballo Nacional- argumentou con “o grave trastorno” que supoñería en moitos fogares obreiros a diminución deses ingresos (En: O traballo das mulleres e os nenos).

 
Esta encrucillada

Chegados á Guerra incivil, ás retardacións de dereitos sociais que impuxo o réxime franquista respecto ao arranxo da “cuestión social” engadíronse as da “cuestión escolar”, escasa e limitada para unha maioría. Nas pavías estiveron durante longos anos os dereitos educativos de moitos mozos e mozas, como documentou o Apartado IV dos Pactos da Moncloa o 27.10.1977, momento a partir do cal as distancias entre o público e privado, a efectos de educación e escola –e de moitos outros asuntos- proseguiron. A cuestión é que, despois da CE78, na primavera de 2025 proseguen distancias ralentizadoras. Esquecementos do vivido e abusos das palabras axudan a soster un trato desigual aos cidadáns desde que van por primeira vez a unha escola ou a un colexio. Un herdado hábito entorpecedor cara aos dereitos de todos, unido ao emprego sofista das palabras básicas da educación, aínda recortan o seu valor aos máis débiles. Móstrano, agora mesmo, os debates, suspicacias e hostilidades que suscita a tramitación do proxecto de Real Decreto polo que se modifica o R.D. 640/2021, do 27 de xullo, sobre creación de universidades. Segundo os patrocinadores de 35 universidades privadas, ofrece unha “visión distorcida” das mesmas.
 
Os criterios de racionalidade e igualdade democrática só se traducirán no logro dun sistema educativo modernizado se garanten a todos os cidadáns o dereito a unha educación digna, un logro imposible sen fortalecer sólidamente a educación pública. Con todo, coma se o tempo non pasaría , segue habendo escusas e pretextos que socavan en silencio o dereito á educación de todos, mentres os supostos dereitos da liberdade do mercado e da “liberdade de elección de centro” sempre tiveron carta branca en asunto tan primordial. Aínda que se mira, non son outras as razóns e privilexios que esgrime Trum&Company desde o despacho oval coas súas táboas cambiantes de aranceis e demais brincadeiras chulescas. Os seus xestos, vistos na perspectiva do tempo de desenvolvemento dos dereitos sociais e políticos en España –cando o primeiro corresponde á Lei de Accidentes laborais de 30.01.1900-, parecen indicar que este presente prefira dar continuidade a un pasado sempre desfavorable aos mesmos grupos de xente. Os espabilados contan co favor que lles prestan cantos se brindan desde distintas frontes a non perder corda na redistribución de ganancias que esta política neocolonial achega ao neoconservadurismo. Esta neomodernidade, contraria á que moitos imaxinaron despois do París de 1789, raro é o día que non teña algún reflexo. Como adiantada en retroprogresións, a Real Academia de Belas Artes de San Fernando acaba de marcar esa pauta . O trato que acaba de dispensar a Andrés Rábago, emenda o que en novembro de 2019 lle dera o Museo do Prado colgando as súas viñetas críticas á beira da mirada de Goya nos seus Cadernos, debuxos e augafortes. Censurará tamén os ferros orixinais do pintor aragonés que atesoura no seu gabinete, recentemente restaurado?
 
TEMAS: Liberdade de comercio.- Liberdade de elección de centro.- Liberdade e universalidade educativa.- Público e Privado.- Convivencia democrática.
 

MMC (14.04.2025). 

Cando “liberación” significa neocolonización

 O “histórico” día 2 de abril, Trump revelou o sentido da “liberación” que implican os seus aranceis comerciais.

 

Ese día, ao declarar a “independencia económica” de EEUU, e impoñer un 10% a canto entre no comercio americano, engadiu unha variedade de filías e fobias arancelarias do 20% de canto Europa venda a ese país e entre o 4 e o 49%, a outros países, salvo Rusia e algún outro. Trump&Company, protagonista e apóstolo dunha nova era, eliminou as vantaxes que se pregoaban da globalización do comercio e a economía, sobre todo nos anos noventa. Fukuyama vaticinaba en 1992 o fin da historia, coma se co final da Guerra fría se acabaría unha historia de ideoloxías. O neoliberalismo triunfante pregoaba como natural unha expansión -desideoloxizada- do capitalismo e, sen desmentilo, agora mesmo parece que os gurús da propaganda trumpista, aínda que a reacción bolsista foi negativa, avanzan que esta formulación superideoloxizado e nacionalista xa está a dar os resultados apetecidos. Reclamar que canto se fabrica fóra das fronteiras do Norte americano se fabrique dentro, e que non pague aranceis de entrada é retomar maneiras metade autárquicas e metade propias do mercantilismo reinante antes do liberalismo clásico. Cheira igualmente a fórmulas propias do vello colonialismo, en que só á metrópole lle era dado sacar proveito da elaboración das materias primas que os países colonizados provían con man de obra, máis intensiva que cualificada, tomada como cativa, a fin de que o amo tivese máis plusvalías. Desacoplar a EEUU do sistema vixente, coma se dun Leigo se tratase, parece, cando menos, querer dicir que non lles importa o resto do mundo. Ven  como ameaza a liberdade dos demais e véñenlles a dicir que, ou se someten un pouco máis á súa tutela, ou non se fan cargo de nada. Na súa nova orde, o artigo principal é: “eles primeiro”, e a continuación engaden que é o momento da súa “liberación” –coma se Europa lles estivese roubando (un simil que lembra a relación amo-criados)- e que chegou o momento da súa “independencia económica”.

Reaccións

A tradución deste imaxinario que Trump trata de poñer en marcha, independentemente dos trastornos económicos que xere, implica prescindir do interese do resto do mundo. O seu modo de illarse presupón que os demais quedarán quedos, á espera de que se pacifiquen estas ínfulas de individualismo prepotente e tornen algún día a unha versión máis amable e proteccionista. O neno consentido leva a pelota, os outros mozos do colexio non saben que facer e están indecisos, pero inquedos. Ninguén esperaba que o presente estivese no pasado precapitalista, antes da gran transformación de que falaba Polanyi e que trastornou as regras proteccionistas do Antigo Réxime. Devoltos ao máis puro absolutismo mercantil, parece que os plutócratas reinantes pretendan, cal corsarios do sistema extractivista de recursos do mundo, acaparar parcelas substantivas –e non só de “terras raras”- en plan monopolístico para o que Boucheron chama “o tempo que nos queda”. Agora que as DINAs lémbrannos cada pouco que o tempo da Terra é finito, e que é tan histórico pola acción humana nas súas crises, como o son os outros tempos que se acollen á análise dos expertos nesa área de coñecemento, parece que os humanos escollésemos exactamente ao revés do conveniente e razoable. Os de Trump &Company queren marcar as normas para seguir neste curto espazo temporal que reste. Boa gana de compartir recursos e valor da produción.

 

Nesta rebelión dos do percentil máis alto na repartición do PIB mundial, os que importan son eles; parece que poidan apañarse sen o resto da humanidade e xa estean a ensaiar que, como a Terra afunde, só catro amigos de Elon Musk teñen cabida nas súas naves espaciais para ir a Marte. Se o 1% da poboación mundial posúe máis riqueza que o 95% restante, aínda lles sobra moita xente: non caben todos nesa Arca de Noé que lles transporte a outra dimensión estelar. A ciencia ficción, como a literatura, parece ir por diante unha vez máis; a realidade sociopolítica plaxíaa máis do que cabía imaxinar. Para que pareza máis verosímil e ata máis xusto que o día dous empezou algo moi poderoso ante os nosos ollos, o propio Trump anunciará cada día dos que veñan as vantaxes e predileccións da  nova economía terráquea que, máis que un Advenimento, parece unha Apocalipse deseñada entre Hollywood e Silicon Valley. Máis dun dos novos profetas engadirá que “xa o dicía a Biblia”. Afeitos poñer o dial da inspiración sobre asuntos complexos na súa lectura literal, levan dianteira os seus amigos sionistas. Ven a Netanyahu como anxo exterminador, capaz de repetir o que di Josué 6, 4, sobre a batalla de Jericó. Tamén ven alusións noutras batallas de época prerromana polo control de “a terra prometida”; grazas a elas a “ira”, os “inimigos” ou a “vinganza” percorren os Salmos, os Proverbios, o Eclesiastés ou Judith; 75 veces aparece a referencia “inimigo” no primeiro destes catro libros. Cantos se tomen eses textos sen o seu contexto crítico, seguramente verán razoables as ortodoxias ultras de Trump &Company. Poida que admitan o que di 1Pedro, 3,15: “Estean sempre preparados para responder a todo o que lles pida razón da esperanza que hai en vostedes”. Pero atoparán complicado explicar as palabras da  Epístola de Santiago 5, 1-6, cando di dos ricos: “A súa riqueza está podrida…. E o voso ouro e a vosa prata están tomados de ferruxe…”

De momento, non hai lecturas nin datos que non se sinteticen en máis dúbidas que certezas sobre Trump&Company. Nin é seguro que os seus compañeiros de viaxe o acompañen indefinidamente, nin parece que lle fixese graza a ninguén este modo de saírse da viñeta do cómic. En contornas supostamente amigas -que din querer seguir séndoo, e invocan diplomáticamente o diálogo- as declaracións  solemnes esconden frustración e rabia. Nos días que veñen posiblemente vexamos algún tipo de medida máis sólidamente expresiva de desencanto. Na China, leron a Biblia e a arte da Guerra, de Sun  Tzu, e concluíron que a “lei do talión” é boa estratexia: 34% x 34% de aranceis. Veremos que pasa, pero nada bo: os pratos rotos e a inflación serán máis evidentes para todos os demais. En Bruxelas din que “están preparados para responder”, aínda que non se sabe o qué nin o como. E en España, de momento, o único optimismo que cabe anotar é que nin sequera Miguel Tellado oponse visceralmente ao que diga ou pareza dicir o Goberno que vai facer; aínda non se deu conta de que o do “Balón de osíxeno”, ou o de que “ao inimigo nin auga”, non lle conduce senón a Vox. Sorte!  

TEMAS: Novos retos para a UE.- Dúbidas e certezas xeopolíticas.- TRUMP&COMPANY.- Neocolonialismo.- Globalización económica.

MMC (06.04.2025).