A morte do papa Francisco I e “o histórico”

O emprego trivial desta cualificativo permite eludir cuestións de fondo e xogar con apreciacións confusas

 

Desde a enfermidade última de Jorge María Bergoglio, a información sobre o Vaticano iniciou unha serie de capítulos  que se alongarán co conclave e a ”fumata bianca”. A unha dose variable de coherencia nas liñas editoriais de cada medio, a institución confesional engade, pola súa banda, unha ambigüidade pouco propicia para un coñecemento real. Supostamente transhistórica nalgúns aspectos, mostra noutros moitos unha existencia profundamente temporal, con intereses de rastro humano. Esta duplicidade constitutiva faculta aos cardeais, convocados a este conclave, dicir que o Espírito Santo orientará as decisións que vaian tomar para a substitución papal, e facilita a moitos visitantes da Praza de San Pedro explicacións de todo tipo sobre a súa presenza nos distintos rituais que nesa contorna van sucedendo. Na maioría dos medios, foi habitual este guión, e tamén case unánime a súa coincidencia en determinadas calidades de Francisco I. A súa proximidade á xente e a súa empatía cos desherdados da Terra, cos problemas desta –particularmente na encíclica Laudato si- e coa pobreza en que se ven atrapados, quedou amplamente expresada nas súas mencións á pobreza, a exclusión e a miseria. A igualdade do seu dereito para vivir mostrouna xa en Lampedusa , con motivo da súa primeira viaxe fóra do Vaticano, e noutra das súas encíclicas: Fratelli tutti, en que explicitou unha proximidade maior que outras encíclicas papais con ideais sociais reivindicados, desde instancias laicas, desde antes de 1891, o ano da Rerum novarum, de León XIII.  

 

Sen dúbida, a acción de Bergoglio propiciou a proximidade entre utopías de diversas matrices de fraternidade e igualdade, e a súa voz axudará a que outras se posicionen de modo razoable e democrático ante problemas que as requiren. Fan falta moitas vontades para que sexa realidade a súa concreción nun mundo cambiante e esquivo; trátase do ben común, que afecta a todos, e os crentes católicos tiveron o exemplo do seu líder xerárquico orientando a súa fe transcendente cara a cuestións próximas de modo coherente co Evanxeo máis auténtico, o do “Sermón da Montaña” (Mt. 5, 3-12). Quen non o sexan poderán entender que, se queren que ninguén resulte excluído, hai que remar unidos na dirección xusta: ou camíñase cara a un mundo menos inhóspito ou será imposible para todos. Desde esta óptica, Bergoglio axudou desde Roma a todos, e contribuíu a que a súa Igrexa se restitúe  na dirección solidaria.

Un pontificado “histórico”?

Se nisto parece haber concordancia, as discrepancias empezan coa teima das apropiacións implicadas en subxectividades cualificativas en canto a se foi ou non “progresista”. Os parámetros do “progre” non se aveñen moito na Igrexa co que no ámbito estritamente civil considérase tal, e non faltaron os que, desde organizacións como Vox, Yunque, Faite Oír e similares, víronlle “afinidade ao comunismo” e como representante “do Maligno na casa de Deus” –como dixo en 2020 o presidente arxentino Milei. No interior da propia Igrexa, ben coñecidas son, ademais, as hostilidades que a xestión de Bergoglio suscitou nalgúns grupos, ben disposto a falar do que lles encanta –co Espírito Santo por medio, como pretexto-. De xeito evidente –como contan algúns medios especializados en canto ocorre no Vaticano-, hai xerarcas católicos dispostos a reverter a orientación da Igrexa cara a “a orde”, supostamente transgredida polo papa Francisco cara á heterodoxia. Estas eminencias víronse fóra de xogo e estanse movendo, con medios sofisticados, para que, o conclave -que se inicia o día sete de maio-, elixa un candidato da súa corda “carca” –como se dicía nos anos setenta- ou ultra, como adoita dicirse agora.

En todo caso, as variacións de Bergoglio respecto ao pontificado doutros papas non parecen suficientes para cualificalo como “histórico” no sentido que adoita darse a este termo para dicir de algo ou alguén que é especialmente valioso. Estas estimacións –sempre subxectivas- teñen pouco valor na longa historia do papado. Antes do papa arxentino, houbo outros 265 pontífices con características tan variadas que sería difícil relatar a súa novidade “histórica”. É verdade que ata houbo unha “idade de ferro do papado”, e que estes anos de Bergoglio mostran diferenzas respecto a quen, desde Pío IX, sentíronse mal desde a caída dos Estados Pontificios; o seu sucesor, León XIII (1878-1903), recibiu unha “peregrinación nacional obreira”, patrocinada polo Marqués de Comillas en 1894, que lle cantou un himno como “prisioneiro no Vaticano”. Quen sume anos e lembren o pontificado de Pío XII entre 1939 e 1958, lembrarán tamén os de Juan XXIII (1958-1963), Pablo VI, Juan Pablo I, Juan Pablo II e Bieito XVI, a quen seguiu Francisco I en 2013. Distintos entre si, pero non tanto como para un cambio “histórico”, senón máis ben con modulacións de ida e volta, de tecer e destecer, moi adaptativas.

Por outra banda , máis aló da cronoloxía, tamén chama a atención que cando se pregunta sobre cambios deste pontificado, obxectivables como “históricos”, soamente se mencionen “camiños abertos”, pero inconclusos. Un querer e non poder en que a suposta simplicidade das exequias -tan ben filmadas pola televisión- deixou entrever que o paseo fúnebre pola Roma imperial e barroca era excesivo para mostrar que a “igrexa quere estar no pobo” e servir. En España, non se advertiu, ademais, gran novidade respecto aos  Acordos de 1979: os bispos e cardeais non moveron ficha en asuntos de dereitos cívicos nin en cuestión de recursos económicos que, por entón, prometeran da súa colleita. A pesar de a súa dependencia do erario público, a miúdo seguiron interferindo para que non esquecésemos que foran un “poder fáctico” (en virtude do Concordato de 1953). Máis concretamente, no terreo educativo os doce últimos anos non pasan dun tempo cronolóxico, idéntico ao pactado no artg. 27 da CE78. A súa “historicidade” confírella unha xerarquía que, para animar a presenza dos “colexios católicos” no sistema educativo, predica sobre “a calidade” e “liberdade” de canto rodea o acceso ao ensino lonxe das formulacións de Francisco: “o desenvolvemento humano integral e a inclusión social” non están “garantidos polo mercado” (punto 109 da encíclica Laudato si). Para o presente-futuro, deberían aclarar se “a comunidade crente” en Deus Padre ha de axudar a solucionar canto apura a “as comunidades educativas” da maioría de cidadáns (que estes días póñense en folga).

 

TEMAS: Pontificado de Francisco I.- Encíclicas sociais.- Público/privado/concertado.- Xustiza distributiva.- Acordos coa Santa Sé.

MMC (28.04.2026)