Os vaivéns dos aranceis repercuten nos dereitos cidadáns

Trump dá ás a unha vella estratexia do conservadurismo para retardar ou facer desaparecer dereitos sociais e civís.
 
As carencias educativas que tiveron os nados antes da CE78 repetían un pasado decimonónico que mutilaba a difusión do pensar necesario para actuar en coherencia democrática. Retardados os dereitos cívicos, a interacción de Economía e Política seguía sendo proveitosa para o dereito de propiedade.
 
Indicios de leis sociais
 
Bismarck decidira en 1883 remediar en Alemaña “a cuestión social” mediante institucións e leis sociais e, por entón, iniciouse en España unha lenta sensibilización nese sentido. En 1890, Cánovas del Castillo reclamou “Política económica”, no canto de “Economía política”, e que “interveñan os Gobernos e aínda a Igrexa , non para reprimir, senón pasa buscar satisfacción ás peticións e esixencias” suscitadas pola “antinomia ou colisión entre o dereito de propiedade, baixo calquera concepto, e o de conservación  persoal ou individual”; referíase as cuestións “ás que a caridade cristiá e o seu remedo o altruísmo, non bastan” (Ateneo de Madrid [10.11.1890: ”A cuestión obreira e o seu novo carácter”). A enquisa “oral e escrita”, que iniciou a Comisión de Reformas Sociais, detallou as moitas rémoras de todo tipo que sostiñan o sacralizado dereito, e a propia Rerum novarum de León XIII apenas o retocou en 1891. Coma se dun espello se tratase , idénticas retardacións mostraba o proceso da abolición escravista. Desde 1817, en que Inglaterra presionou a Fernando VII coa trata de escravos, ata 1886 en que se suprime en Cuba, foi vista “como un atentado ao dereito natural da propiedade, que abría o paso a posteriores cuestionamientos doutras formas de propiedade”. A escravitude, prexudicial para cantos a sufrían aproveitaba a uns poucos, incluídos monarcas e clero, o que non impediu que, para lavar a mala imaxe, algúns escravistas creasen varios institutos de Secundaria, o Hospital do Neno Jesús de Madrid ou, mesmo, algunha universidade (Bahamonde, Ángel e Cayuela, J.[1992]. Facer as Américas. As elites coloniais españolas no século XIX. páx. 218).

 No último terzo do século XIX, evitar a “inseguridade social” que puidese xerar unha revolución política de gran calado esixía limitar os usos e abusos do dereito de propiedade e redistribuír o valor do traballo; a beneficencia caritativa non suplía as carencias que xeraban os escasos salarios. Con todo , en ámbitos como o da educación, os desprazamentos de atención oficial subsistiron. Puido verse, por exemplo, ante a recentemente publicada Lei Moyano; en abril de 1858, un grupo de economistas liberais “discutía” sobre o “Ensino Obrigatorio” e a súa “gratuidade”. Na súa opinión, o dereito do ensino de todos non pasaba de “deber moral imperfecto”; as distincións entre “instrución” e “educación”, “pública” e “privada”, “liberdade” e “obrigación”, e a “utilidade” ou “inutilidade” que puidese ter para a “xente humilde”, indefinían a conveniencia de “asegurar o cumprimento do deber natural que teñen os pais de dar un certo grao de instrución transformando este deber en obrigación legal”. Mentres tanto, no Parlamento prosperou a “liberdade educativa” do conservadurismo confesional (como documentou Yvonne Turin en 1967: A educación e a escola en España, de 1874 a 1902).  Deste xeito, o aprazamento retardatario do beneficio da educación –aos grupos sociais de peor situación soocioeconómica- proseguiu e, en 1892, Concepción Arenal avogaba pola instrución para solucionar “a cuestión social”; segundo ela, tiña moito que ver con “a maneira de pensar” e “a maneira de saber”(En: “A instrución do obreiro”). Ese mesmo ano, ao debaterse o traballo infantil, Juan Sallarés –destacado fabricante téxtil e presidente de Fomento do Traballo Nacional- argumentou con “o grave trastorno” que supoñería en moitos fogares obreiros a diminución deses ingresos (En: O traballo das mulleres e os nenos).

 
Esta encrucillada

Chegados á Guerra incivil, ás retardacións de dereitos sociais que impuxo o réxime franquista respecto ao arranxo da “cuestión social” engadíronse as da “cuestión escolar”, escasa e limitada para unha maioría. Nas pavías estiveron durante longos anos os dereitos educativos de moitos mozos e mozas, como documentou o Apartado IV dos Pactos da Moncloa o 27.10.1977, momento a partir do cal as distancias entre o público e privado, a efectos de educación e escola –e de moitos outros asuntos- proseguiron. A cuestión é que, despois da CE78, na primavera de 2025 proseguen distancias ralentizadoras. Esquecementos do vivido e abusos das palabras axudan a soster un trato desigual aos cidadáns desde que van por primeira vez a unha escola ou a un colexio. Un herdado hábito entorpecedor cara aos dereitos de todos, unido ao emprego sofista das palabras básicas da educación, aínda recortan o seu valor aos máis débiles. Móstrano, agora mesmo, os debates, suspicacias e hostilidades que suscita a tramitación do proxecto de Real Decreto polo que se modifica o R.D. 640/2021, do 27 de xullo, sobre creación de universidades. Segundo os patrocinadores de 35 universidades privadas, ofrece unha “visión distorcida” das mesmas.
 
Os criterios de racionalidade e igualdade democrática só se traducirán no logro dun sistema educativo modernizado se garanten a todos os cidadáns o dereito a unha educación digna, un logro imposible sen fortalecer sólidamente a educación pública. Con todo, coma se o tempo non pasaría , segue habendo escusas e pretextos que socavan en silencio o dereito á educación de todos, mentres os supostos dereitos da liberdade do mercado e da “liberdade de elección de centro” sempre tiveron carta branca en asunto tan primordial. Aínda que se mira, non son outras as razóns e privilexios que esgrime Trum&Company desde o despacho oval coas súas táboas cambiantes de aranceis e demais brincadeiras chulescas. Os seus xestos, vistos na perspectiva do tempo de desenvolvemento dos dereitos sociais e políticos en España –cando o primeiro corresponde á Lei de Accidentes laborais de 30.01.1900-, parecen indicar que este presente prefira dar continuidade a un pasado sempre desfavorable aos mesmos grupos de xente. Os espabilados contan co favor que lles prestan cantos se brindan desde distintas frontes a non perder corda na redistribución de ganancias que esta política neocolonial achega ao neoconservadurismo. Esta neomodernidade, contraria á que moitos imaxinaron despois do París de 1789, raro é o día que non teña algún reflexo. Como adiantada en retroprogresións, a Real Academia de Belas Artes de San Fernando acaba de marcar esa pauta . O trato que acaba de dispensar a Andrés Rábago, emenda o que en novembro de 2019 lle dera o Museo do Prado colgando as súas viñetas críticas á beira da mirada de Goya nos seus Cadernos, debuxos e augafortes. Censurará tamén os ferros orixinais do pintor aragonés que atesoura no seu gabinete, recentemente restaurado?
 
TEMAS: Liberdade de comercio.- Liberdade de elección de centro.- Liberdade e universalidade educativa.- Público e Privado.- Convivencia democrática.
 

MMC (14.04.2025).