A volta destas dúas esculturas románicas ao lugar de onde nunca deberon ser arrincadas é unha advertencia sobre moitos outros desmáns.
Este xornal titulou o pasado 27 de xuño que estas estatuas
“regresaban a casa”. O raro periplo destas dúas obras do Mestre Mateo desde o
século XII ata o Pazo de Meirás , a súa prolongada estancia neste peculiar
espazo desde 1948 e o pousado traballo do Concello de Santiago desde 2017 para
que puidesen regresar a esta cidade, serviu a
Xosé A. Perozo para certificar “a impunidade en que se moven os agraciados
do franquismo”. En cuestión de apropiacións indebidas -e son moitos os campos e
maneiras en que se produciron-, é “un pequeno elo”.
Na longa cadea de desmáns, vinganzas e imposicións que trouxo
consigo aquel xullo de 1936, que haxa mortos non recoñecidos segue sendo pouco
exemplar despois dos 47 anos da restauración democrática, e éo máis cando tanto
negacionista predica desmemoria fronte a un tempo de miserias, en que a
solución de conflitos pasou pola lei do máis forte, que, mesmo fachendeaba de
ter a Deus da súa parte. Á súa maneira de ter sempre razón e impoñela chamábana
“cruzada”, coma se seguise nunha Idade Media en que se debía salvar “a
cristiandade”, sen máis. Parece que isto segue e hai xente interesada en que
siga. Os acontecementos destes últimos días en Torre Pacheco (Murcia), non
deixan moita físgoa a dubidalo cando falan de “cacería” dos inmigrantes nas
redes sociais explotando os sentimentos de bastante xente para acabar co
suposto conflito de persoas doutras culturas que levan xa moito anos facendo
traballos que os españois xa non queren facer . Un sector político amplo alenta
por diversos procedementos e abandonos este regreso ao Pleistoceno alentando a persoas
ás que inducen desde as súas programáticas palabras a odiar o
distinto. Tamén isto forma parte da
cadea non rota co pasado. Quen mellor a percibe é o docente que, na escola
pública, advirte como, desde que pisan a escola, os nenos e nenas son
segregados en redes educativas que, por si mesmas, continúan unha segregación
alentada desde aquel infausto 18 de xullo.
Por desgraza, en Historia, as repeticións son unha constante,
moito máis do que os libros de texto se empeñaban en contar: todo ía a mellor,
e o desenvolvemento era mellor que a autarquía, un mero paso na vocación de
imperio que, ao parecer, tiña España. Na Transición, aínda Arias Navarro
estrañaba a mesma luz que, desde os anos corenta dicía o Libro de España, unha guía de conduta que, lida no alto, lembraba a
quen iluminaba as decisións que se
tomaban. Aquela claridade orientativa non parece que tivese que ver co Mestre
Mateo e as súas esculturas. No que incumbe a cuestións artísticas e
patrimoniais, aquel tempo de tanta aparencia explícita, ademais de reflectir a
escuridade en que se movían moitos outros asuntos, non corrixía os atropelos doutras
épocas. O que conta Perozo acerca do coleccionismo de personaxes como Carmen
Polo, poderían certificalo moitas outras persoas, ademais dos anticuarios
galegos. É verdade que contaban que ese era un dos motivos polos que pechaban
as súas tendas nas datas dos veraneos en Meirás , un espazo en que, como
noutros, aniñaban outros antollos, ademais do que provocaba o románico
compostelán. Habería que lembrar, de
paso, que non todo o que almacenaban algúns anticuarios para outros
afeccionados de menor nivel -e para exportar ao estranxeiro-, non lle gañaba a
Carmen Polo en moralidade: a esta señora, a súa proximidade ao autoritarismo
gobernante facilitáballe ocasións á súa paixón artística, e a “liberdade de
mercado” –acompañada de desprotección ao patrimonio- alentaba aos especialistas
da almoneda nas súas concienzudas manipulacións a xente, ás veces inocentemente
ignorante, e urxida outras por situacións inconfesables. As artes que
empregaban para “convencer” a vendedores e compradores eran de moi diversa
factura. Un dos seus nichos privilexiados para proverse foron persoas á fronte
de lugares supostamente sacros: capelas, igrexas e mosteiros, dos que saíron
imaxes, pinturas, retablos, custodias, incensarios, petos de ánimas, teas e
outros utensilios de diverso valor. O magnífico botín para entendidos
intercambiábase, ás veces , por imaxes de escaiola e reformas que se
xustificaban coas normas litúrxicas que introduciu o Concilio Vaticano II en
outubro de 1962.
Algúns destes episodios escuros -frecuentes nos anos sesenta-,
foron moi soados, pola cantidade de obxectos roubados e polas modalidades empregadas.
“Erick o Belga”, por exemplo, pasou de restaurador e anticuario directamente a
ladrón, especializado en igrexas, non só
en España. Aquí practicou a súa mestría en espazos como a catedral de Roda de
Isábena (Huesca), a colexiata de Toro, a catedral de Calahorra, o santuario de
San Miguel de Aralar , a igrexa de Santa Eulalia de Paredes de Nava (Palencia),
a de Baltanás (tamén Palencia), e nas doutros pobos da Rioxa, Aragón e Castela
León, como Fromista, Tordesillas, Medina del Campo e Santa María de Huerta.
Probablemente máis de 500 casos das súas andanzas de ladrón en espazos
eclesiásticos, tan espabilado que, nas súas memorias, falou (Por amor á arte. Planeta: 2012) do trato
que, por 82 millóns de pesetas fixera co bispo de Calahorra (parece
que Don Abilio del Campo): “tallas policromadas, retablos a medio desmontar, pilas
bautismais de pedra, altares completos, artesonados, roupa de cerimonias».
Entre abundantes obras do XVII e XVIII, había tamén “pezas únicas; cálices,
custodias, incensarios, candelabros... algúns góticos». Segundo conta, varios
camións estiveron a cargar durante dous días e, no traballo do carrexo,
axudáronlle varias monxas: “as santas mulleres estaban dispostas mesmo a cargar
mobles”, traballo que acabaron facendo uns homes, mentres elas “embalaban con
papel todas as obras pequenas”.
Quen prefira ir máis atrás atopará historias similares e peores.
A invasión napoleónica, Fernando VII e a súa familia, e a desamortización,
deron pé a moito desmáns deste tipo: a propia Real Academia de Historia posúe material
oriúndo daquel momento, como o Códice das Glosas
de San Millán da Cogolla (Aemilianensis
60). E igual sucede con miles de obras dos museos, empezando polo do Prado,
destino de non poucos cadros recolleitos no anterior Museo da Trindade. Quen
visite museos estranxeiros, por exemplo en París, Londres, Nova York ou Anveres
verá que a nómina de obras españolas que exhiben dá unha perspectiva peor sobre
asuntos que concirnen a todos. As cartas de Próspero Merimée en 1853 á nai de
Eugenia de Montijo dan conta diso e Juan Antonio Gaya Nuño, que coñecía ben esta
desidia, deixou unha boa aproximación en : A
pintura española fóra de España (1958). Oxalá que o Abraham e o Isaac do
Mestre Mateo reparasen co seu regreso regreso o abandono e desdén tradicional
que houbo na traxectoria do Patrimonio histórico-artístico español!
TEMAS: Patrimonio histórico-artístico.- Identidade democrática.-
Cruzada/Cacería.- O Mestre Mateo e os anticuarios.- Educación social.
MMC (15.07.2025).
No hay comentarios:
Publicar un comentario