Déficit lingüístico estrutural e violencia

Manuel Menor Currás

Confesarei que a primeira vez que oín a palabra “estrutura” xa era bastante adulto e non entendín moito de que ía. Faltaba pouco para entrar na década dos setenta cando empecei a aclararme algo respecto diso. Volvo agora á estupidez inicial dos meus primeiros pasos do uso da razón, logo de oír o que lía, o pasado sete de marzo, na sesión de control parlamentario un resabiado Ministro de Xustiza. Era a véspera do Día Internacional da Muller e proclamaba urbi et orbi o inxusto da “violencia estrutural” que había no ambiente, que presionaba ás mulleres españolas para que abortasen. O encargado dos asuntos de Interior reafirmaría logo, impávido, ao día seguinte, que “o 90% das embarazadas sofre acoso”. Aplicado así este termo, de xeito tan inesperado e por mentes tan finas para o enderezamiento das cousas do dereito, as violentadas foron as meninxes dos oíntes, cuxa estrutura mental non tivo tempo de asimilar que esa fose a estratéxica razón pola que había que modificar a aínda vixente lei do aborto, cando nada se engadía respecto de como a nova lei que se pretende implantar vaia atallar as violencias reais que impiden que moitas mulleres poidan decidir libremente se queren ou non quedar embarazadas.

Isto é un cambio de terzo en toda regra respecto do que, entre moitos outros, Bourdieu legounos para o noso coñecemento sobre o manexo coherente destes conceptos. Pero, afeitos ver e oír ao recentemente estreado Ministro noutros alardes demostrativos -máis grandilocuentes que rigorosos-, só cabe que o seu exótico emprego nesta ocasión obedecese a unha grave penitencia que lle impuxeron como condición absolutoria por un desviado pasado en que presumía de ser o máis listo da súa grei ata o bordo da heterodoxia. Reticente a perder a condición de progre do seu grupo -pero gustoso de dar lustre de propósitos de emenda ao seu exercicio ministerial- tamén se lle puido oír na mesma sesión, de lectura tan amena, que esta era a disposición “máis progresista” das que ía promover no transcurso da lexislatura. Sería gracioso que a súa faraónica xestión na alcaldía madrileña -desvariada ata deixar endebedados aos madrileños in saecula saeculorum- fose motivada por haber estado ocupado no astuto seguimento secreto -con esforzado tesón investigador- das “inxustas” pautas do aborto. Co canónico asesoramento dos habituais expertos nestas condutas, parece concluír agora que, sen advertilo ninguén, as mulleres estivesen sendo presionadas, non excepcional ou accidentalmente, senón estruturalmente, para abortar. Tampouco ninguén advertira -ata que el propugnouno- que onde estean determinados xuíces, vitalicios e con capacidade de elixir entre si aos seus pares para rexer os seus azarosos destinos administrativos, moito mellor que se existe algún control democrático. Estraño é que -con tal precedente e postos no patriótico transo de recortar- a súa sagacidade non lle deixou ver que el mesmo sobra no seu cargo actual, porque o Ministerio que lle asignaron é underroche: a orde crucial do que respecto de Xustiza importa aos cidadáns -ou ao contrapeso deste Poder respecto ao Executivo e ao Lexislativo- queda con esta  súa proposta sesgado. Non só xa polos modos pactistas a que nos tiñan afeitos os membros do CGPJ, senón tamén, de engadido, polas formas, estruturalmente deficitarias con que “A Xustiza” se nos reviste na proxectada reforma.

O que a Providencia asigna a uns non se compadece ben co que a outros concede: será polas “liñas tortas” que algúns hermeneutas lle atribúen. O Ministro é moi libre de usar a linguaxe como queira: non faltaría máis. Pero esa senda en que tan desenfadadamente o acompañan outros do actual Gabinete, como o Sr. Wert, carrexaralle máis dun problema ao intentar coarnos gato por lebre. Os cidadáns podemos ser respectuosos co sesgo ideolóxico que, en cada momento, marquen as eleccións democráticas. O que non toleramos é a alegre insolencia de quen queira manipularnos con cambalaches de meras palabras. Crerano moi rendible porque, entre tanto entretemento, non gastan un duro e dan moito que rexoubar á audiencia. Pero sería mellor para todos que fosen máis chans e sinxelos nos seus xestos e decisións: que se ativesen á habitual linguaxe de pau a que xa nos afixeron con iso do “sentido común”, “o previsible” e o “como Dios manda”; non queiran revestir de modernidade o que é mero despezamento de tradicionalismo anticuado. Non tomen aos cidadáns por leigos: o fracaso escolar que tanto pretextan -non para erradicar senón para que floreza mellor entre o resto da hispanidade que lles toca gobernar-, aínda non é tal que alcance aos outros dous terzos de cidadáns. Se tanto lles gusta aparvarnos cunha presuntuosa pedagoxía equívoca, ata mesturar os termos dos problemas ao seu antollo, haberá que encomendar aos académicos da RAE algunha misión urxente de control da alambicada linguaxe que manexan para enganar.

Por moi excesivos e epatantes que queiran ser no uso de determinadas palabras, non poderán ocultar o contraditorio déficit estrutural de significado con que usan -de xeito irresponsable e advenedizo- as que non corresponden de ningún xeito ao mapa conceptual en que se moven habitualmente. Cada palabra e o concepto que quere expresar ten o seu nicho ecolóxico, sen que a epiderme dos cambios políticos o modifique de inmediato. Por máis que llo propoñan, non significarán de súpeto o contrario do que o seu uso veu establecendo; só chirriarán, para pór máis en evidencia a pretensión de falsa caracterización. Co abuso, con todo, o que parecen ambicionar é o cambio climático do idioma. E conseguirán, iso si, que o máis propio da marca España, de que tanto presumen -o castelán-, se nos pervirta como base de comunicación. Logo de masaxearnos co déficit estrutural da nosa economía, para alagarnos de medidas causantes dun déficit social único -que nos están retrotraendo a 130 anos atrás-, só faltaría que houbese que quedar cun déficit estrutural dun dos nosos idiomas oficiais, ata máis abaixo do nivel cero da comunicación. Xa postos, o coherente vai ser que tamén Bruxelas, París, Londres, Berlín, Estrasburgo ou A Haia, a Sra. Merkel, o BCE ou quen teña a “soberana” atribución na UE -de control, amparo ou o que sexa-, nos faga unha auténtica auditoría de mínimos neste terreo, non sexa que esta locuacidade cada vez máis frecuente entre os nosos gobernantes sexa un indicio claro de que, no político, non esteamos en condicións de seguir pertencendo a ese club, que noutro tempo tanto anhelamos. Hai alguén aí...?

Isto de darlle volta ás palabras, ata que non expresen nada do que noutro tempo e noutros segmentos do pensamento político significan ou quixeron significar, está demasiado de moda. Na actual coxuntura, o cinismo falaz dos sofistas xera -como sempre- perturbacións similares ás que producen a fraude e a corrupción: a terxiversación desleal da linguaxe é unha especie de roubo e apropiación indebida. A este ritmo, pronto non saberemos de que falamos cando pretendamos tratar algo de xeito serio e responsable ou -no que aos asuntos públicos compete- pretendamos consensuar algún de modo consistente. En cuestións tan importantes como dereitos laborais, dereitos da muller -ou novas medidas educativas que poden modificar para ben ou para mal a vida de millóns de concidadáns-, o postmoderno deslizamiento semántico que están provocando é grave. Pronto non saberemos xa cales serán as marxes que delimitan a valiosa pluralidade dos distintos modos de ver e pensar; tampouco a diferenza ou indiferenza de votar a uns ou a outros. Máis ben indúcennos a admitir que os diálogos de ollomoles en que se encerellan os políticos no Parlamento non teñen conexión ningunha coas nosas vidas. Non se estrañen, pois, de que -a pesar da sacrosanta representación nosa que din posuír- vexámolos como extraterrestres ou que o CIS siga mostrando que seguen sendo o terceiro problema -se non o segundo- que máis preocupa aos españois. Con demasiada frecuencia, ofrecen o espectáculo dunha absurda especie de xogos florais ou de que puidese ser un aforro considerable para o Orzamento usar as dúas Cámaras parlamentarias para mesteres máis indispensables. Estrañan que non cheguemos aínda a desexar que -postos a recortar- nolos quiten a todos eles de diante? Coa súa actitude irresponsable, a violencia simbólica de que fan gala no falar, tales señores producen sobre os cidadáns votantes unha excesiva “violencia estrutural”. E todos acabarémola padecendo porque non nos inspiran ningunha esperanza.

Madrid, 10/ 03/ 2012