Que preguiza!

Manuel Menor Currás

As novas esixencias de atención lectiva que os recortes trouxeron consigo fan que, cando o reloxo marca o mediodía, sexa máis frecuente que os docentes digan: ¡que preguiza! Na maioría das salas de profesores de ensinos non universitarios, aínda quedan dous ou tres clases por diante, en horarios que xa adoitan acumular outras tres ou catro nese momento. A expresión adoita incluír a miúdo outros cansazos a esas horas últimas da mañá laboral, especialmente cando o labor didáctico non foi moi acorde co que se pretendía ou en momentos en que a discordancia é vivida como fracaso no intento de achegar algo de luz aos máis novos.

Máis pesadez causa, de todos os xeitos, oír aos nosos políticos relatos, proxectos e expectativas que nos recordan contos xa experimentados e sufridos duramente no pasado. Estas repeticións pousadas en prol do esforzo e a laboriosidad, o máis por menos e a vocación de entrega, fatígannos. En boca de persoas ás que non damos creto porque xa nos contaron outras películas erradas ou nos veñen con receitas que sempre soan a máis do mesmo, sen que nos sexa posible adiviñar que éxito poidan ter como non sexa o da nosa propia credulidade –despois de ternos adormecido co medo-, son cantilenas ocas. Pero neste momento, conducen a que deamos en pensar que temos que regresar a un pasado non moi afastado en que, lentamente e paso a paso, houbo que ir conquistando todo canto agora nos queren quitar. E tamén nos dá preguiza imaxinar que houbese que reiniciar aquel longo periplo de cando, nos 70 e 80 especialmente, a rúa e os centros de traballo, a universidade, institutos e escolas eran fervedoiros de intermitente pelexa para lograr fiestras de liberdade e equidade democráticas.

Cando ademais hai que escoitar como “cousa normal”, que os que saen á rúa a protestar polos recortes nos servizos esenciais, e en particular, os educativos- sexan considerados “inimigos”, a cousa non ten graza. Menos favorecen á convivencia as acusacións gratuítas contra cantos disintan das formas oficiais de ver e xestionar, considerándolles responsables dos gromos de violencia que na rúa poidan producirse por ser da oposición. E xa empeza a ser inquietante o oír constantemente -directa e indirectamente, oportuna e inoportunamente- que as aspiracións de igualdade en asuntos básicos -como a educación, a sanidade ou a xustiza- son contra naturam, porque “o natural” é a desigualdade de capacidades e de condicións de vida. Por este camiño da “envexa igualitaria” que din, pronto volveremos oír o naturais que eran as inamovibles posicións estamentais que, pola estrita razón do nacemento, privilexiaban a uns poucos na Idade Media mentres a inmensa gran maioría de laboriosos campesiños e artesáns os sostiñan co seu duro traballo. Como entón, pronto virán xustificarnos que aquela marabillosa harmonía era querida por Deus, imaxe ademais da propia orde celeste. Se toda a modernidade admisible fose esa das naturais diferenzas, irrecoñecible resultaría todo o esforzo humano por superar as limitacións da natureza. E moi contraditoria sería cos afáns que a burguesía ilustrada puxo en marcha para normalizar outro estado de cousas político e social. Emmanuel-Joseph Sieyès expresouno certeramente en Que é o Terceiro Estado? (Qu'est-ce que lle tiers état?), un texto político de 1789, en que este amplo sector social aparece como unha “nación” completa, que non necesita aos outros dous “estados”: el, que era conde, eclesiástico e académico, consideraba aos seus pares como sambesugas.

Cando oímos que os actuais recortes, apreturas e limitacións, como as que implica a nova reforma laboral non xerarán novos empregos ata non se sabe cando e que o previsible é que no curto prazo vaian producirse outros 600000 despedimentos, non suscitan esperanza creadora algunha. Dunha plumada, abaratado e facilitado o despedimento, o futuro inminente nos retrotrae a un pasado de 130 anos atrás. Regresamos velozmente aos tempos anteriores a que tivésemos algunha lexislación capaz de aliviar as situacións problemáticas que, por designio natural e por falta de iniciativa política das clases dirixentes, acontecían a finais do XIX a cantos tiñan como único recurso alugar a súa capacidade laboral a cambio dun salario. 100 anos logo da igualdade e fraternidad pregoadas pola Revolución Francesa, protestar por tales “condicións naturais” intentando cambialas, era respondido por unha “orde” que era marcada férreamente por un código penal pechado á libre asociación e á liberdade de expresión, cando o voto era censitario, duns poucos, os mesmos que crearan ese código represivo. Habería que esperar aos anos 80 dese século, para que empezasen a albiscarse as vantaxes do Estado intervencionista. Lentamente entre nós, foron aparecendo as primeiras leis e institucións sociais, protectoras dos dereitos básicos dos asalariados. Neses anos finais do XIX, ata políticos conservadores como Bismarck, Cánovas, Moret ou Dato comprenderon as vantaxes que tiñan para todos ese armazóne que, en definitiva, salvagardaba á sociedade do sobresalto. “Seguridade social” foi chamada xa naqueles anos, por ese motivo.

Agora, volvemos apresurados a aqueles tempos anteriores e dá preguiza ler o longo informe que elaborou, a partir de 1883, a Comisión de Reformas Sociais, sobre a situación das clases traballadoras. A pesar do cal, haberá que volver lelo, para facernos cargo do que virá a continuación, cando nos queren devolver a que a Beneficencia ou a Caridade sexan o noso amparo en situacións de dificultade. Poderemos redescubrir que o voluntarismo interesado e voluble nunca pode suplir o que é de Xustiza, ou que a iniciativa privada -tan pródiga nestes mesteres- nunca nos arroupará mellor que as institucións que nos demos, patrimonio público de todos. Moita máis preguiza nos dará tamén redescubrir que ese conxunto normativo e institucional do social deu bos resultados en crises tan profundas como a do 1929 e, posteriormente, no transcurso dos primeiros trinta anos – “os 30 gloriosos”, que din en Francia- que seguiron á desastrosa 2ª GM. Pero esa acreditada experiencia -contraria, desde logo, ao que por si mesma dá a ruda natureza, se non se lle pon vontade política de modificación estrutural- diranche que xa non vale, que agora é distinto e que é insostible, cando debese ser de obrigado cumprimento que este tipo de asuntos tivesen -a diferenza doutros en que a prescrición convértelles en transitorios- un estatuto estable de permanencia, de modo que quen non estivesen dispostos a sostelos e melloralos no posible, tivesen vetada a posibilidade de exercer cargo público ningún.

Dános preguiza reivindicar activamente todos estes antecedentes. Este vicio capital, símbolo do aburguesamento, revístenos de desánimo e galbana por ter que esixir con todas as nosas forzas que se preserve na súa mellor disposición e servizo algo que consideramos noso, de todos, e que non poida quedar ao arbitrio do primeiro que decida xestionalo no seu propio proveito. Seguro é, con todo, que se non nos desperezamos, outras formas da preguiza -como desidia, desinterese, gandulería, neglixencia, poltronería, folganza, duns poucos- dominarán a escenografía de canto consideramos prezado e avasallarán as nosas vidas. Pode, por iso, que teña razón quen estima que son de agradecer estas movidas de crecente intensidade -que os do ámbito educativo vimos protagonizando desde o comezo deste curso-, porque, a maiores, fannos descontar trinta ou corenta anos.

Non vexo moi claro tal agradecemento. Aínda que alivie ver xente nova recollendo o testemuño, non volven os nosos anos setenta ou oitenta e, doutra banda, a urxencia de non desistir en similares demandas ás do pasado pilla a toda aquela xeración coas pernas cansas para correr diante da policía. A nosa preguiza non nos debese impedir, en todo caso, recordar ao vello Lafargue e o seu Dereito á preguiza, de tanto interese agora que, teoricamente, era factible “a sociedade do lecer” con que nos comeron o coco nos oitenta. E non debese, en ningún caso, facer que nos desentendesemos de que o Estado é unha institución que ten a finalidade de promover o progreso e traballar polo ben de todos. Contraditorio resulta -segundo escribía en 1884 August Strindberg- que “para acadar este fin, o Estado busque a todas as persoas que se fixeron ventaxosamente coñecidas por desexar pexar o desenvolvemento e as poña a gobernar” (Pequeno catecismo para a clase baixa, Madrid, PF, 2009)