UN OUTONO RECESIVO: Entre a realidade e a felicidade

Manuel Menor Currás

Estabamos reiniciando o traballo post-estival cando o noso Presidente aparentou empezar a saber de que ía “a realidade”. O portugués mellor pagado de Madrid aseguraba namentres que non era “feliz”. Na Autónoma, a dura realidade arrincaba agres expresións, xusto no momento en que se pretendía cumprir o ritual pacífico da inauguración de curso, con infeliz asombro dos que esperaban un acto-académico- máis aséptico. Pola Rede circulaban, desde había tempo, convocatorias de protesta masiva. Entre a desesperanza e a urxencia de facer algo que puidese cambiar a imperturbable secuencia da “realidade”, ninguén apostaba por un outono tranquilo. De entrada, o inicio de setembro presentábase renqueante e contraditorio.

“A realidade” de Rajoy amaga con ser unha entelequia descoñecida, en fase de descubrimento, ante a que se mostra ignorante e irresponsable. O primeiro, porque necesitou nove meses para decatarse: en ningunha das súas promesas electorais figuraba tal coñecemento, como pode deducirse do que logo deu en facer con rudo materialismo conceptual e ningunha mira espiritual. O segundo é patente porque, de paso que parece estarse decatando dos limitados perfís que ten o exercicio de gobernar desde a máis encumbrada posición executiva do Estado -e sen pedir desculpas de nada-, quere transmitirnos que “a realidade” é ingobernable ou que, polo menos, el ben quixera facer as cousas doutro xeito pero que non pode, porque se lle impoñen imponderables cos que non contaba.
Razóns hai, en todo caso, para entender que isto da “realidade” non é un mero recurso retórico, por máis que se trate dun personaxe afeito a saírse pola tanxente en situacións de particular dificultade. Recorden, sen furgar demasiado na hemeroteca, aqueles “finos hilillos de plastilina” cando o Prestige derramaba cru nas costas galegas-, ou como ata hai nada se veu escudando na “herdanza recibida”. Agora que aquela nena modélica con que soñaba ante os seus electores de anos atrás e o da “herdanza” propiamente dita xa non dá para nada -pois xa fai moitos anos que somos un país intervido en moitas das súas decisións fundamentais-, do que se trataría sería de que puidésemos valorar os pretendidos coñecementos e oportunidades que ía xerar a súa mera presenza á fronte do Executivo. Resulta, con todo, que co que nos topamos é con que “a realidade” é un impedimento de difícil ou imposible superación. E aos cidadáns, votantes ou non da súa candidatura, resúltalles altamente insatisfactoria esta oca explicación: nin sequera intenta dicir que sexa nin parece que vaia encomendalo aos filósofos do Partido. Non debe estrañarse, pois, de que o seu Goberno estea perdendo cada día un pouco máis o aprecio cidadán.
As consecuencias desta desafección -extensivas á leal oposición- traspasan os xogos semánticos. Moitos dan en pensar que o que trasloce este repentino apego á “realidade” é que, impotentes para ocultar a radical debilidade de ser uns mandados, só se atreven a aparentar ser fortes ante a débil cidadanía. Como en todo réxime colonial e sen soberanía real para decidir, só quedaría por ver ata onde poden aturar que lles marquen o ritmo das súas decisións de goberno. Este é o xogo real en que estamos metidos. Co agravante de que se o capitán alega descoñecemento, só aumenta a confusión e desesperanza dos pasaxeiros da nave que di tripular.

“A realidade” da xente do común -durísima para unha gran parte de cidadáns- é, namentres, que as aprendizaxes de Rajoy e a súa tripulación non teñen nada de metafísico. Os seus descubrimentos sobre do “principio de realidade” tradúcense, día a día, en interminables recortes ás prestacións que o Estado lles debe e en aumento das cargas impositivas. En demasiados casos, resulta xa insostible a combinación de medidas que afectan á educación dos seus fillos, á atención sanitaria que puidesen necesitar, ás circunstancias que o paro ou a limitadora vellez lles impón. Sumado todo iso á continuada subida do IRPF, do IVE, das taxas diversas e variadas, dos impostos indirectos ou das subas de carburantes, enerxía e transportes -entre outras moitas que non nos ían a subir-, resulta unha combinación conducente a unha crecente depresión non só económica senón, ademais, de todo tipo de vida comunitaria, co consecuente enrarecemiento da vida colectiva.
Esta é a outra “realidade” -absolutamente contraditoria co prometido- que nos están creando. Ás veces, ata parece que gozasen con iso, pois non se entenden as reiteradas expresións impropias de moitos destes gobernantes cando nos están cambiando ou suprimindo as institucións de protección social que tiñamos. Tan sumidos parecen  na súa “alta responsabilidade” de mirar para o seu privilexiado embigo, que non se decatan de que lles pagamos para que nos representen, non para que nos insulten coa súa falta de empatía cara ás nosas adversidades ou diversidades. E menos cando, por ignorancia ou por prexuizados fundamentalismos crédulos, queren  cambiarnos “a realidade” coas súas teimas de perspectiva. Deberían saber que, cos seus modos de falar, co discurso que esgrimen como un credo, e cos seus xeitos explícitos de lexislar -sen dialogar, debater, parlamentar, propor ou pactar se fixese falta-, non só escachan as fráxiles tolerancias mutuas que entre todos fomos construíndo, senón que parecen gozar cos enfrontamentos intolerantes.
No mundo educativo coñecemos ben como moitas decisións se tomaron para dividir, segregar, fragmentar e enfrontar, pensando máis no ventaxismo de clase que na posibilidade de avanzar desde a igualdade como utopía. Examinen amodo os case trinta decretos que, sen case coñecemento do Parlamento, levamos xa enriba nesta lexislatura e verán de que vai a cousa -sen que teña nada que ver niso a vixilancia dos “homes de negro” últimos ou a xa famosa “prima de risco”. Poderanse  ver en bastantes deles, a doutros homes de negro, cuxa compañía parece secularmente imprescindible desde Teodosio. Avalíen, en fin, de que vai a nova TVE, os seus informativos e programas. Comparen co que estimen máis adecuado para a honesta información e a convivencia e deduzan as conclusións pertinentes. Seguro que algo poderán dicir entón que dea fe sobre  “a realidade”.

En canto á felicidade do dianteiro madridista, chama a atención o amplo eco mediático que suscitou, con máis motivo que as nosas enfraquecidas páxinas de prensa non deixan de cubrir amplamente as nimiedades futbolísticas con todo tipo de detalles. Coma se nestas realidades virtuais  nos fose a vida ao resto dos españois. Desproporcionado parece, en todo caso, este foco de descoido nacional, tal como pintan as circunstancias en tantos outros asuntos.
Hai, de todos os xeitos, nisto da “felicidade” como argumento ou como horizonte de vida, un “topos” reiterado ao longo de case toda a historia da humanidade. Raro é o filósofo que non lle prestou atención, especialmente cando tocou a ética ou a moral. Cantos sexan ou foron lectores de contos advertirían que é motivo recorrente, cando non principal, da gran maioría; e que dicir do cine e os seus clásicos happy End. Nos últimos tempos, nin a economía lle é allea nin, menos aínda, a publicidade e propaganda. Como atractivo estímulo de fácil instrumentación, presente está en todo folleto de autoaxuda e nos medios de adoutrinamiento de todo xénero de grupos sectarios de variadas pelames. E tras todo iso, sen dúbida, hai e houbo sempre tamén, determinados modos de entender, con certo afán de harmonía ou pacto social por medio, as relacións e transaccións políticas entre os cidadáns -ou os súbditos no seu caso- e os seus gobernantes. Os reis autoritarios, e os absolutistas, xa falaban da “felicidade dos seus súbditos” con gran desenvoltura e ningún compromiso. A nosa Constitución de Cádiz, facéndose eco das ideas ilustradas do XVIII, tamén expuxo “a felicidade cidadá” como obxectivo político. Antes, xa o fixo a de EEUU, pero ao que aquí interesa, conveniente é recordar algo que descubriu Anna Arendt ao estudar a documentación que lle dera cobertura: tan só se trataba da conservadora individualidade burguesa, non dunha liberación igualitaria.
O dianteiro portugués fala de “a súa felicidade” -sen que saibamos ben de que vai. O noso Presidente, cando nos di que non contaba con “a realidade” e decreta compulsivamente como combatela, emprázanos para un “futuro feliz” sen que saibamos tampouco se chegará, quen a gozará ou, se resultase ser un novo conto da leiteira, se ía ser por fin consecuente. Xa que logo, máis que distraerrnos discutindo o sentido de palabra tan equívoca e polivalente -sen norma fixa de referencia e con tantas cabezas como sentenzas para interpretala-, máis ben debésemos esixirlle ao Sr. Rajoy -e á comitiva de gobernantes, parlamentarios e representantes do noso sistema político- que nos explicase de que vai a súa xustiza distributiva e en que se traduce para todos os efectos para o común da cidadanía. Sirva de exemplo o que está facendo ou consentindo que se faga co noso ensino público: é un bo baremo para xulgar con obxectividade o seu concepto de “felicidade” e, como non, a correlación que ela teña con “a realidade” e o modo político de enfrontala. O outono tamén vale para isto; non só para a recesión depresiva que parece invadirnos.

Madrid, 05/ 09/ 2012