AS DEMANDAS DE REFORMA DEMOCRÁTICA DO ENSINO CUMPRIRÁN MOI PRONTO 40 ANOS.

Nestas minivacacións -a pesar do gran cansazo-, non convén esquecer o logrado desde que os Colexios de Doutores e Licenciados acolleron as demandas de reforma democrática do ensino dos seus asociados.

Semana Santa é bo tempo para o descanso creativo: para non perder a memoria do tempo vivido, que cambiou e que non, ou que tivemos ter que ver niso. En 1970, Salvador Espriu publicaba un conxunto de poemas con ese título metafórico de fondo. Moi ben acollido pola crítica, enseguida tería edición bilingüe, en Edicións Península, a paisaxe de dor e carencias que pintaba:

(a tradución é nosa)

 Trinta diñeiros, en Sepharad,

son unha forte cantidade.

Véndote por eles, e ata por nada,

non só este espido preso,

senón a nosa dignidade,

o ceo, os campos, os mananciais, o trigo,

todo o país, de mar a mar,

linguas, costumes, pasado, futuro,

o pensamento, a lei, o foro.

É un bo prezo,

non che custa caro.

Só pretendo ir roendo,

seguro, tranquilo, un codelo de pan,

ao sol, ras-ras, un óso de can.

Fai e desfai coma se eu non estivese.

Quero este chisco dun curto presente

de vello. Despois que sopre o vento.

Morto eu, e en cruz o condenado,

con forte man suxeita o rebaño.

Aparentemente touro ou león,

xamais lle teñas ningún temor:

longos anos de neve esmagaron

ao pobo meu de Sepharad.

Dese mesmo ano era a Lei Xeral de Educación (de Villar Palasí).

Logo destes dous longos anos últimos de folgas, manifestacións, denuncias ante o Tribunal Constitucional e marchas de todo tipo, o reconto de logros contables a favor dunha mellor educación para todos -e en contra da pretendida por Wert- é aparentemente pequeno. A memoria é curta -corenta anos non son nada-, Espriu parece estarnos contando aínda o que nos está sucedendo e o inmediato é que a LOMCE segue o seu curso. Nada permite adiviñar que, cando chegue setembro, non empece a súa andaina práctica en colexios e escolas. Salvo que o Tribunal Constitucional, habitualmente parsimonioso, puxese pegas e dese razón definitiva ás demandas que admitiu a trámite. É dado observar, en cambio, como moitos actores deste drama toman posicións de futuro. Entre moitos profesores, pódese ver que baixaron a súa voz nos centros, non sexa que os seus desafectos sexan tomados en conta por neodirectores revestidos de poderes que poden danar a súa posición relacional. Para grupos de pais, o cansazo tórnase practicismo: a escola mellor, de calidade máis convincente e mellor dotada, vai para longo, mentres o curso avanza inexorable. Entre os partidos discrepantes, o silencio é clamoroso estes días: estamos en vésperas electorais e non é momento de dar a nota. E aos sindicatos, acabamos de ver como a seca lles produce añoranzas de “pacto social” ou reverdecemento doutrinal que os preserve dunha inexorable irrelevancia.

O desconcerto do “mal menor” como doutrina pódenos levar a desistir de seguir pelexando, non sexa que volvamos perder. E, con todo, aí está a historia: estes días de descanso permiten reler a hemeroteca das nosas vidas. O cansazo non debería impedir unha mirada ao logrado nestes corenta anos, desde que a LXE (en 1970) puxo en evidencia as inmensas limitacións que tiña o noso sistema escolar. Suxiro ler de novo un libro coxuntural de entón: Por unha reforma democrática do ensino (Valencia, Avance, 1975). O recompilado aí polo denominado “Seminario de Pedagoxía” da cidade levantina é apto para non cansarse na pelexa actual por un ensino de calidade para todos, esa pugna que vén de lonxe e incúmbenos. Separadamente de documentos relevantes daquel momento, como o titulado “A escola non morreu”, aí pode lerse -coma se fose agora mesmo- que “a insatisfacción do fracaso escolar e as deficiencias xerais do noso ensino”, a necesidade dun cambio democrático en todos os ámbitos, levounos á concreción dunha alternativa democrática para o ensino nunha sociedade democrática”.

Desde algúns anos antes, grupos de docentes empeñados en comprender e participar nos cambios que atravesaba a sociedade española discutían sobre os problemas educativos como forma de contribuír, desde o ensino, a unha España mellor onde todos tivésemos cabida. O 27 e 28 de xuño de 1974 -pronto fará 40 anos-, no Colexio Oficial de Doutores e Licenciados de Madrid, tivo lugar unha reunión de representantes de 15 Colexios de Distrito Universitarios. Presidíana, ademais de Martín Santos (Presidente nacional) e Juan Cobo (Granada), Eloy Terrón (Madrid) e Luís Gómez Llorente (Vicedecano do de Madrid). Durante tres sesións plenarias, dedicadas respectivamente aos tres amplos colectivos do ensino público e privado, deliberouse extensamente sobre os problemas que tiña a profesión docente, en xeral, e os específicos dos PNNs de Instituto, os das filiais destes e os máis propios do ensino privado: unha extensa mirada sobre o sistema educativo de entón. No documento resultante -anticipo da “Alternativa para o ensino” que, coa súa correspondente “plataforma reivindicativa”, vería a luz oficialmente o 2 de febreiro de 1976, no Boletín do Ilustre Colexio Oficial de Doutores e Licenciados, de Madrid-, revisábanse os problemas xerais do ensino e, en particular, os dos docentes, a escolarización, gratuidade e selectividade existentes nos distintos niveis, o ensino da EGB, a formación profesional, o bacharelato de entón co seu COU, as reivindicacións profesionais e os dereitos democráticos fundamentais. Nese mesmo ano e no seguinte - como recorda Rafael Feito (Os retos da participación escolar, Morata, 2011, páxs. 36-37)-, xurdirían documentos similares noutras instancias sociais.

Nada daquilo foi en balde, pese a que o cansazo nos queira anubrar a memoria. Moitas das cuestións de fai 40 anos solucionáronse, e moi ben, nun tempo relativamente curto. Non houbo, con todo, continuados esforzos nin recursos suficientes para persistir no logro dun sistema educativo digno para todos. Tampouco fomos capaces de convencer a moitos axentes sociais que o da educación é un sector estratéxico no que o máis saudable sería suscitar acordos -non imposicións de parte- favorables ao máximo entendemento. Lograda a ampliación do sistema a toda a poboación escolar, os pais, alumnos e profesores son os primeiros coñecedores das carencias e asimetrías de que adoece e que, nestes dous últimos anos de recortes, aumentaron. Repasar, pois, a historia recente do noso sistema educativo axudará a non caer na enervante fatiga e a non perder de vista que ninguén regala nada. Antes da Pascua florida -e que a vida escolar volva en todos os centros á ritualidade cotiá- estes dous breves enlaces poden axudarnos a ver que falta para unha versión máis sólida do sistema educativo democrático ensoñado nos anos setenta: (http://www.revistaeducacion.mec.é/re341/re341_24.pdf),

(http://elpais.com/diario/1976/08/11/sociedade/208562405_850215.html).

Ler máis aló do móbil segue sendo primordial nesta tarefa: agrega interese ao descabellado afán twitero e cárganos de razóns para que non nos “esmaguen longos anos de neve”. Se non teñen a man ao profético Espriu -tan apropiado para estes días-, traten de facerse, por exemplo, con Diario do ano da peste (Daniel Defoe, 1722). O seu título e primeiras frases xa son suxerentes: “Foi a comezos de 1664 cando, mesturado entre os demais veciños, escoitei durante unha charla habitual que a peste volvera... Non se deu gran importancia á procedencia, mais todos coincidiron en que volvera”. Servatis servandis, parece unha crónica realista dos acontecementos de hogaño.


TEMAS: LOMCE, Alternativa democrática, Colexio Oficial de Doutores e Licenciados, Eloy Terrón, Luís Gómez Llorente, Espriu, Defoe, Rafael Feito, Tribunal Constitucional.

Manuel Menor Currás

Madrid, 12/04/2014