Este ano, chega coa Pascua a preocupación por elixir centro educativo adecuado para mozos e mozas

Logo das vacacións de primavera, moitas familias se desazonan, especialmente se son primeirizas, coa liberdade de elección de centro educativo para os seus retoños.

Adoita coincidir coa campaña do IRPF e coa pulsión da casiña onde poñer a cruciña do 0,7%. Pero o ritual da procura de centro educativo amparándose no artg. 27.1 da Constitución, que “recoñece a liberdade de ensino”, acentúase nestes mesmos días da Pascua florida. Moitos pais, con todo, non teñen tal ocasión e só poden exercitar a primeira parte do que tamén di este mesmo artigo: “Todos teñen dereito á educación”. Só teñen unha única opción, a que lles dá, frecuentemente de xeito desganado, a propia administración; xeralmente, nun centro público que, no mellor dos casos, pugna contra desidias e recortes sobrevidos. Esta diferenza na posibilidade de exercer tal “liberdade” que dalgún modo pon en cuestión as dúas partes do mesmo artigo constitucional- provén dunha subxacente desigualdade económica e social. Moitos non teñen recursos suficientes para afrontar os gastos que as outras vías de educación -privada e concertada- impoñen ás súas clientelas. E namentres, a detracción de recursos públicos cara a estas dúas modalidades -con serio prexuízo de partida para a equidade educativa-, derivou á súa vez en que, pese ao esforzo publicitario de sindicatos e asociacións de pais e nais, haxa comunidades en que sexan poucos os que elixen a escola pública por convicción mentres, doutra banda, son moitos os que van parar a ela actualmente por defecto e carencias varias.

Entre os consellos que adoitan darse a quen nestes días deben pensar a onde enviarán aos seus fillos no mes de setembro, xa é curioso que non adoiten aparecer as diferenzas estruturais que rexen o sistema educativo español. A tripla vía -pública, concertada e estrictamente privada- non adoita amentarse, por máis que, nas conversacións privadas dos desconcertados pais con amigos aos que se brinda a oportunidade do consello, adoite ser o asunto prioritario. Debaixo das lóxicas preguntas, dúbidas e preocupacións que esgrimen nais e pais, especialmente se son primeirizos: -Estará ben atendido? Tratarano ben? Como o pasará?-, a cuestión que adoita estar sempre implícita e darse por suposta é a de quen serán os seus amigos? Con quen terá ocasión de rozarse? En que medio se producirá a súa socialización? Un conxunto de cuestións, case sempre as máis decisivas e determinantes, dunha presunta “calidade” educativa que se pretexta buscar. E unha “calidade” que, deste xeito, vén converterse automáticamente en signo de demostración social e de nivel socioeconómico dos proxenitores, encantados de que os seus fillos inicien a andadura pública das súas vidas rodeados de iguais ou, se é posible, de vástagos de familias de estratos sociais máis altos, en previsión dun futuro con lazos máis estreitos.

Casos hai, e moi abundantes, en que este tipo de decisións e consellos de carácter darwinista non teñen consideración ningunha coas contradicións flagrantes que puidesen xerar. Para empezar, case ninguén repara no posible oximoron político e económico que implica o artg. 27.1 da Constitución na súa concreción actual: Cantos deben contentarse co que lles toque para que uns poucos teñan -a conta dos recursos económicos de todos- posibilidade de exercitar a súa “liberdade de ensino”? E, doutra banda, familias hai cuxa conformidade cos principios ideolóxicos que priman no colexio polo que se senten atraídos é nula, sen que se retraigan de adoptalo de modo profundamente desacertado para o ben dos seus fillos : inclinarse por colexios en que a segregación por sexos, capacidades, crenzas ou prestacións de custoso sostemento, non parece importarlles con tal de dispoñer dun trampolín escolar que lles sitúe ante os seus conxéneres e lles procure distinción competitiva de futuro.

No outro polo do espectro social están os que non poden elixir: son maioría e a súa expectativa nestes días de averiguacións e matrículas vese restrinxida. Dá igual que falemos de Educación Infantil, Primaria, Secundaria, Postobrigatoria ou Superior: só teñen garantías de que, entre Primaria e ESO, van ter ensino gratuítoa e obligatorio, pero sen poder “elixir”, o que non quere dicir que o que lles toque sexa necesariamente do seu agrado. Cada vez son máis os que, con obstáculos crecentes para ir a donde quixesen, teñen que contentarse co que lles digan. A medida con que “a crise” mostra os seus efectos perversos, crece o número dos que se atopan nesta situación. Por este motivo, na rede de centros públicos -sen custos adicionais, e con recortes presupuestarios crecentes especialmente desde 2010-, hai saturación de demandas, acompañada dunha crecente presenza de graves problemas carenciais detrás de cada solicitude, como puxeron de relevo en días pasado organizacións como Cáritas ou Save the Children. Refírome, insisto, ao tramo de ensino obrigatorio e gratuíto. Porque pode darse o caso de que -como sucede no tramo de Educación Infantil da Comunidade madrileña, onde manda a Sra. Fígar- a asistencia á rede pública, cada vez máis expropiada para negocio privado, resulte máis custosa que a mera recepción dun cheque asistencial para pagar unha “guardería privada”.

Afortunadamente, existen familias con situación económica relativamente estable e cunha conciencia sobre os asuntos educativos dos seus fillos moi distinta. A razón principal que rexe as súas procuras de colexio apropiado adoitan centrarse máis no contido que no continente. A vida interna do centro é o que lles preocupa: que fan, como ensinan, que proxecto educativo teñen, que sensibilidade social mostran, como se comprometen coa educación integral de mozos e mozas, como atenden a lóxica diversidad de cada un, como andan de ambiente educativo xeral, que metodoloxías e tratamento científico dan ás distintas áreas de coñecemento, se os que ensinan fano con paixón e liberdade, se os estudantes só han de ocuparse de repetir o que lles din os seus profesores, se os libros de texto son o único bagaxe de onde aprender, como é a calidade da docencia e da convivencia, como o compromiso do centro coa xente do barrio. Segue habendo familias que, á marxe da súa situación económica ou social particular, interésanse seriamente por todos estes indicadores. É máis, queren participar de cheo na vida do centro dos seus fillos e fillas, como tamén prescribe o artg. 27.7, e optaron decididamente pola rede pública. No medio da indiferenza duns e outros -e malia a despectiva atención de demasiados responsables públicos-, entenden que é o medio máis xusto e idóneo para un ensino democrático, digno de ser atendido coa máxima atención e dignidade porque é o único que pode ensinar a todos a convivir en igualdade. E aquí seguirán, pelexando porque se reduza a interpretación abusiva e a extensión excesiva que ha ir adquirindo a “liberdade de ensino” do artg. 27.1 -e a súa derivada elección de centro- desde que se plasmara na Constitución de 1978.

TEMAS: Elección de centro, Liberdade de ensino, Constitución, Cáritas, Save the Children, LOMCE, Equidade educativa, Escolas democráticas, Dignidade educativa.