O informe PISA é instrumentado para apoiar o reformismo da LOMCE

Os mediocres resultados en habilidades dos adolescentes de 15 anos, son aproveitados pola Sra. Gomendio para exaltar o valor “radical” da LOMCE en a mellora da educación española.

O pasado martes, 1 de abril, deuse a coñecer a parte do Informe PISA que analizaba as competencias das nosas mozas e mozos en canto a “resolución de problemas”. Complementaba a información do 3 de decembro pasado, relativa á súa capacidade lectora, matemática e científica, á vez que aportaba coñecemento sobre a secuencia evolutiva do “rendemento” do noso sistema educativo desde o ano 2000, dentro dunha periodicidade de tres anos. Cos datos últimos desta macroenquisa que lidera a OCDE, España ocuparía o nº 29 dos 44 que a solicitaron e situaríase no 23 dos 28 da nosa contorna occidental máis inmediata.

Esta posición relativa dos escolares españois adoita ser o máis destacado polos medios informativos. Normalmente, con dubitativo queixume -sempre máis noticiable-, por canto non lles ven capaces, neste tipo de asuntos, de imitar a “La Roja”. Iso dá pé tamén a demasiada xente para mostrarse autorizados, por razón xeracional, a saldar as súas diferenzas cos máis novos. E, na mesma onda de irresponsabilidade despectiva non é infrecuente que aflore aquilo da “baixada de nivel” -un discurso que Beaudelot xa deixou en evidencia nos setenta-, o “hai que ver” e ocorrencias similares que, nos noventa, eran incluídas nunha genérica “exebeización” descualificadora. Apreciacións tan xenéricas como pouco analíticas poderían ser irrelevantes se non fosen moeda corrente igualmente en niveis políticos encumiados. A lectura do complexo informe estatístico destes informes PISA non adoita diferir moito cando os obrigados a comentalos son responsables de políticas educativas. Cunha salvidade: manipúlanos para meter o dedo, cargados de razón presuntamente científica, no ollo dos seus contrarios. Está por ver que unha ocasión como esta sexa aproveitada para mostrarse acordes nos problemas que mostran e, sobre todo, nunha decidida vontade mutua para a súa solución. En realidade, moito antes de que existise PISA, e principalmente ao ritmo que se ha ir creando a longa xurisprudencia educativa española, existen sobrados estudos e denuncias de cáles veñan sendo os fallos do noso sistema educativo.

Os problemas substantivos sobre os que o informe PISA tamén chama a atención -aínda que non sexan tan vistosos- son outros. En primeiro lugar, é obvio que estes rapaces somos nós. Estatisticamente, representan como somos en conxunto aínda que non nos guste: o sistema educativo é un bo espello que reflicte as nosas carencias e calidades como sociedade. En segundo lugar, nestes datos aparece soterrada unha das grandes tensións que percorren, especialmente agora, todo o sistema: a relación entre “liberdade” e “igualdade”, visible tanto nas diversas concepcións políticas en que se sustentan as distintas vías estruturais do sistema, como -sobre todo- nos propios resultados diferenciais que o abano de datos acumula: a maior responsabilidade da baixa posición dos adolescentes españois en PISA recae nos que acumulan máis medios e recursos para ser os “selectos” e non o son, ademais de que estamos poñendo en risco a meritoria equidade que en conxunto mostra aínda o sistema. En terceiro lugar, non ten desperdicio observar que o nivel lector -eixo, ademais, dun ensino comprensivo máis xusto- aparece como centro das deficientes capacidades dos nosos estudantes; un asunto que non se resolve simplemente con ampliar as horas da materia de lingua senón esixindo competencia lectora aos equipos de profesores, ademais de incentivar a calidade de lectura entre a poboación. Desde logo, non é nada exemplar a traxectoria actual das bibliotecas escolares e, tampouco, a das outras. Todo indica, por outra banda, que -con idéntica lexislación vixente- hai Comunidades e Comunidades: algunhas cun rendemento superior ao da media OCDE, o cal indica -en lealtad- que por moito que cambie a educación española desde os anos setenta, aínda non logrou colmatar as enormes diferenzas históricas que arrastramos do pasado: os grandes e asimétricos baleiros de alfabetización que mostraba España a comezos do século XX, perduran aínda logo de tanta obsesión leguleia. Todo o cal induce a poñer en cuestión o “gatopardismo ou efecto Lampedusa” -como lle chama Francisco Imbernón a ese reiterado afán por cambiar a lexislación a fondo- que unha vez máis explica a traxectoria desta LOMCE.

Sorprende, por todo iso, que o ritual explicativo da Sra. Gomendio respecto dos resultados do Informe PISA-2012 cinguíronse, de xeito tan pouco orixinal, a cargar sobre o profesorado. Os mediocres resultados son froito, segundo ela, dunha “metodoloxía anticuada”, máis centrada “na adquisición de coñecementos que na resolución de problemas complexos”. Menos mal que coa LOMCE -segundo ela- producirase neste sentido un “cambio radical”, pois potenciará o “sentido crítico”, o “traballo en equipo” e a “autonomía dos docentes e directores”. Sinceramente, gustaríanos que así fóra en todos os centros e que así o percibisen e executasen todos os profesores. No entanto, a estas alturas da historia documentada da nosa educación, as referencias a metodoloxías periclitadas como pretexto para cambiar unha lexislación recibida xa non din nada novo. Os sucesivos lexisladores pretenderon ter aí a súa particular pedra filosofal. Calquera pode ver esta recorrencia se, con algunha paciencia, relé os “libros brancos” e introducións ás variadas leis e decretos anteriores. Ou se repasa nalgunha hemeroteca revistas que nos anos 70 e 80 empezaron a tratar as políticas educativas, como Traballadores do Ensino, Adarra, Cadernos de Pedagogía. E non digamos se penétrase nas convocatorias dos cursos de renovación pedagógica e escolas de verán que se foron sucedendo en todo o territorio español desde 1965 (A Escola de Estiu, de Rosa Sensat), sempre por outra banda, de alcance limitado e, ás veces, non exentas de vixilancia represiva da ortodoxia do momento. ¡Benvenida sexa, pois, a Sra. Gomendio ao club dos que propugnan metodoloxías actualizadas! ¡Máis vale tarde que nunca! Pero non debería de furtarnos -a fin de evitar a parva retórica adanista- a explicación de como fará compatible a súa conversión metodolóxica cos preceptos que a súa seu LOMCE propugna.

Máis incrible é, aínda, o seu recurso mitificador a que a suma de melloras tan substantivas ”é un reto que teñen que liderar” os profesores. Hoxe xa ninguén dubida de tan incontrovertible aserto, alusivo ao suxeito axente de calquera cambio educativo. Pero devandito por esta secretaria de Estado, soa como quen oe chover. Mentir require memoria e a súa proclama súmase ás xa incontables da nosa lexislación en prol dunha bcorpus, apto sempre para abaratar tan preciada demanda histórica cun sacralizado voluntarismo “vocacional”, sempre pobretón coma se de caridade ou beneficencia se tratase. (Ver:http://www.colectivoescuelaabierta.org/Ensaio_form_profesorado.pdf). E, en segundo lugar, se a esixencia de tales proxectos -algúns aínda vixentes- foi tan variopinta como carencial, nada induce a confiar en que “o reto” de que fala a segunda autoridade do Ministerio de Educación sexa crible agora, cando profesores e mestres experimentan en vivo -ademais dunha plena desconfianza no seu labor docente- recortes inmisericordes nas súas condicións de traballo. Sería contraditorio que tan anhelado desideratum puidese cumprirse xusto neste momento. De todos os xeitos, a Sra. Gomendio non é única. Existe aínda entre altos cargos administrativos do Estado a síndrome de “gobernador civil”, consistente en que -seguindo esa ancestral fe cega no BOE sen pasar por Facenda nin pola reflexión dos investigadores- os bos profesores, a calidade educativa e demais melloras ensoñadas no conto da leiteira nos sobrevirán meramente con algún decreto técnico, moi administrativo, en que tan complexas aspiracións se especifiquen en detalle. Sen máis denotacións sensibles e, sobre todo, sen tocar o consenso en torno ao artg. 135 da Constitución (BOE do 27/09/2011) -entre outros- nin, menos, o decretado en xullo de 2012 para garantir a estabilidade presupostaria e o fomento da competitividade (R.D. 14/2012 e 20/2012). É fácil ver, pois, en que quedará este presunto “reto”: bastará esperar ao sempre aprazado Estatuto da Función Pública Docente para confirmar como se substancia algo tan substantivo e xusto, mentres o investimento en educación segue baixando cara ao 3,9% do PIB. Pronto acadaremos aquel “glorioso” pasado preconstitucional, en que a educación era un “nobre traballo”, pero con honorables condicións de miseria.

oa calidade do profesorado a custo cero. Nin a formación inicial, nin a de iniciación nos primeiros momentos de docencia, nin a permanente, excederon apenas o xénero literario. Un

Manuel Menor Currás

Madrid, 04/04/2014

TEMAS: LOMCE, OCDE, PISA, Estatuto da Función Pública Docente, Formación inicial, Formación permanente, Calidade educativa, Equidad educativa, Constitución, PIB, Gatopardismo, Rosa Sensat.