Corría o ano 1977 e Fernando Fernán Gómez era premiado por unha obra de teatro que levaba case este mesmo título, só que cun enunciado afirmativo: “son”, no canto de “non son”. En 1982, sería levada ao cine por Jaime Chavarri, con gran éxito de público e de premios. Recreaba a angustia crecente dunha familia pillada de cheo pola guerra civil. A sucesión de problemas que lle carrexa o avance da guerra, e os desastres consiguintes, desprazan e aprazan interminablemente a ansiada posibilidade de gozar dunha bicicleta. A conclusión, pesimista ante a promesa frustrada -que recollía o título da obra- , ben puido dar pé ao título que encabeza esta columna.
Das bicis de antes ás de agora
Non o foron para aquel verán de 1936 e, para moitas familias tardarían moitos anos en volver selo. A fame, a miseria, a escaseza de case todo, fixeron florecer o trapicheo e o estraperlo para saír do paso. A inventiva cutre da mecánica popular e do gasóxeno e aquela paisaxe tan certeira e surrealista quedou ben documentada no TBO. A Rue do Percebe, que iniciara Francisco Ibáñez en 1961, retratou perfectamente o panorama que, cando o “desarrollismo”, persistía nas súas condicións esenciais logo de máis de 20 anos. E chegariamos a 1969 cando, no “libro branco” da Lei xeral de educación que, segundo dicían, ía cambiar a fondo o panorama educativo dos españois, faltaban escolas, faltaban mestres, institutos, faltaba de todo e chegou a EXB. A OCDE xa nos miraba de cerca, tamén desde 1961, e constataba que, co que había, non se ía a ningunha parte; que era preciso cambiar algunhas cousas para que seguise todo moi parecido.
¡Que crise a daqueles anos! Ter bici era un signo de estatus, que tardaría moito en xeralizarse. Hoxe, afortunadamente, hai bicis dispoñibles para case todo o mundo e ata hai asociacións para distribuír excedentes. Pero tampouco é o que era e pasou a reintegrarse na vida urbana, non como sustituta pobre doutros medios -que iso era no Ladrón de bicicletas-, senón como modernidade preciada propia da vida sustentable, máis sá que o da cultura invasiva do automóbil. Coa bici, as cidades poden ser máis vivibles e ata máis guapas. Salvo cando -sempre hai un pero- invaden a vida peonil: as beirarrúas non foron feitas para soportalas como forma demostrativa de dominio abusivo. Cando o viandante tranquilo ten que discutir con calquera prepotente engreído nun sillín, temos unha lea: alguén toma o ravo polas follas e quere que os demais aguanten o seu desvarío. Os “progresos” case sempre veñen con avantaxados “monstros”.
A neurose do verán
Peor é se este hábito malsano se sobrepón a outros de maior impacto destrutivo. Non é inhabitual que, no verán, proliferen maltratadores dos demais impoñendo caprichos, prepotencia e -como antes se dicía- “mala educación”. O ruído, as voces e músicas, tubos de escape tolos, buguinas e berrona bobería festiva son un martirio que moita xente soporta de contino en nome do “progreso” de calquera fantasía descerebrada duns poucos. O tradicional verán desinhibe e axuda a incordiar o tímpano e a necesidade de descanso que poidan ter os veciños. O conflito de intereses acelérase e, no mellor dos casos, alguén volve falar sensatamente de normas que permitan a todos convivir en paz.
As beirarrúas mesmas están máis confusas no verán. As peonalizaciones fixeron que hosteleiros variopintos ascendesen na estíma dos alcaldes. A seu apropiación do espazo da rúa podía ser fonte adicional de ingresos, ademais de imitar hábitos parisinos en rúas de escala reducida por unha especulación exacerbada. Pero a marea de visitantes víao divertido e informal e o resultado é que as beirarrúas e prazas mutaron o seu ser en prexuízo do paseante común do barrio ou do pobo. Se busca un banco para sentarse, é aventura imposible. Quen impón a súa lei é o gremio hosteleiro. E o modelo económico máis preciado é o do exhibicionismo berrón que, indirectamente, provoca o turista que vén relaxarse unhas horas: ha de ter todo tipo de facilidades baratas para que deixe un pouco máis de pasta. Ante o cal, xa importan pouco os inconvenientes que este negocio poida causar ao resto de cidadáns. Unha discriminatoria conduta ratoneira que xerará cada vez máis cansazo.
A bici sanitaria
Tampouco pode dicirse que as bicicletas sexan para o verán se, nesta estación -pode ser calquera outra-, ten que acudir aos servizos de Sanidade. Pronto comprobará que están feitos uns raposos, convenientemente adaptados para que se entenda que “a crise” -este mantra que desde o 2007 nos veñen invocando- fai que o “progreso” neste caso consista en algo cada vez máis etéreo e inconcreto. A ficción de dereitos do paciente vénse abaixo pronto, cando se dá conta de que, se conseguiu que pareza que o estean atendendo, o que máis desexan os seus xestores -non exactamente os profesionais que lle tocaron en sorte, que poida que tamén- é que se vaia a unha clínica privada. E se decide pasar a esta, ninguén saberá explicarlle por que din todos que funcionan mellor. É unha comparación falsa: a maioría dos que -por urxencias vitais- han ter que claudicar, afortunados son se anteriormente non han ter que comparar.
En Sanidade, á metafórica bicicleta que tiña todo o que tiña que ter e que rodaba mellor que ben, empezaron a quitarlle rodas nuns sitios, o sillín noutros e, en bastantes lugares, sorte teñen se lles queda o cadro. Entre privatizacións, persoal despedido, medicacións restrinxidas, copagos engadidos, e, no verán, sacrosantas vacacións e quendas, benaventurado é calquera doente se, antes de empezar, a propia lista de espera non o leva ao cemiterio. Os trucos contables polos que se rexen estes listados son unha fantasía de inxeñería. E os protocolos básicos que organizan o tratamento dos episodios clínicos, só coa boa sorte dunha urxencia desesperada acadan a poder cumprirse con probabilidade. Sempre hai excepcións, claro, pero se este ten que ser a formulación sistémica entramos no territorio da taumaturxia. Non habería “mareas brancas” estes últimos anos se non fose así. E non pasaría o que pasou hai pouco no Hospital La Paz, de Madrid -centro de referencia durante moitos anos-, cun caso grave de operación de corazón suspendido “por falta de camas”. Claro que se tes diñeiro isto pode paliarse, pero son moitos máis os que non o teñen. Para iso creouse a Seguridade Social e non deberiamos volver estar como na postguerra; cando querían, os que podían acudían aos proveedores estraperlistas. Razón pola que non deixa de ser un roubo e un atropelo que estean desmantelando diante dos nosos ollos una das xoias máis prezadas do noso sempre mediatizado benestar social.
O roubo da bici educativa
E o mismiño veu sucedendo no sistema educativo. Que lles vou a contar de novo cando está rematando este agosto do 2015. Os nosos mellores historiadores da educación española -lean a Manuel de Puelles, por exemplo- non cesan de dicir que o único momento en que realmente houbo unha seria preocupación do Estado pola escola pública, é dicir, por que fose realmente accesible a todos os cidadáns un tipo de ensino científico, libre e integral, foi na II República: fíxose máis naqueles tres escasos anos do que se fixo nunca. Tanto se fixo que, un dos primeiros decretos de “os nacionais” en 1939 foi suprimir case a metade dos institutos e escolas que se crearon. Entre os primeiros pases de aquellaa faena -do roubo da bicicleta-, máis de 30.000 profesores foron depurados. E para completala, en 1941 estableceuse o pago de subvencións aos colexios privados -orixe da dualizada situación actual-, mentres á fronte daquel desastre se puña a persoas que odiaban a xustiza distributiva que puidese mostrarse desde a escola, e encargaban a docencia a un tipo de mestres vidos directamente dos mutilados de guerra ou similares, con tal que acreditasen “lealtad absoluta”.
É probable que moita xente non saiba nin queira saber que pasou aquel verán do 36. Encargáronse moi ben, con José María Pemán como pionero, de que só se puidese contar a súa versión ás xeracións de escolares que seguiron: o control dos libros de texto e do que pasaba nas aulas foi constante para que se xeneralizase a ignorancia. Como puido comprobar Max Aub en 1969 ao escribir La galliña ciega, a paisaxe de desmemoria democrática e de esquecemento era xa por entón una dos éxitos máis logrados do franquismo. O problema é que segue sendo unha historia desgraciada, que só temos paliado levemente. Segue viva a idea de que estes asuntos son secundarios, como de segundo ou último nivel e que para desenvolver políticas educativas vale calquera a condición de que nunca falle en soster viva a desigualdade e en suxerir que o mellor investimento que se pode facer para un fillo é pagarlle unha “boa educación” privada.
A LOMCE é un exemplo perfecto de como nos seguen roubando a bicicleta e frústrannos un dos gozos do verán. Os recortes en becas, libros e comedores escolares son un calvario para moita xente que ansía para os seus fillos o mellor. Pero os nosos queridos gobernantes entretéñennos con que se o nivel económico do PIB sobe e con que o emprego vai como un tiro: pura ideoloxía sectaria. Non din o que isto esconde de miseria crecente, especialmente para os máis novos. E, para que todo cadre no esquema prefixado, apenas modificado, é importante non perder de vista a quen se están encomendando os asuntos educativos nesta lexislatura autonómica. En Madrid -por exemplo-, que prestixio pode preceder a unha viceconselleira acreditada por proclamar -noutro momento anterior no mesmo posto- o “dereito á ignorancia” dos rapaces con máis dificultades? Non quedaramos en que hai que respectar a Constitución e a súa proclama de que “todos teñen dereito á educación” (art.27.1)? É que a reformaron sen decatarnos? Non tiña razón Fernán Gómez: as bicicletas non son para o verán. Especialmente cando se encarga aos raposos que coiden ás galiñas.
Temas: Igualdade educativa, Estado de Benestar, Recortes, Crises, Xustiza distributiva, Manuel de Puelles, F. Fernán Gómez.
Manuel Menor Currás
Madrid, 23/08/2015
No hay comentarios:
Publicar un comentario