Empezar o outono
con acougo é tedioso estes días: Volkswagen, Cataluña e os libros
de texto para pícaros bilingües de Primaria aleccionan, fartan e
intranquilizan.
O da
marca alemá é para botarse a tremer sobre a fiabilidade dos máis
fiables e, de paso, para aumentar a desconfianza cara aos menos
vampiros dos nosos gloriosos emprendedores. Das auto estafoume -así
parecen recoñecelo- igual que a outros máis de 700.000 pardillos
españois. Non é “o” coche, senón tan só “un” coche máis
da morea, trufado de tampas para levarse unha pasta adicional. En
fin, unha demostración obxectiva -desprexuizada- de que a iniciativa
privada é máis eficiente para alguén con nome e apelidos
concretos. É posible que esteamos ante unha desas razóns que
acabarán servindo para sacar adiante de tapadillo e relativamente
rápido, o TTIPS, ese tratado de libre comercio con EEUU que tantas
rémoras atopa para saír adiante sen ter en conta a cantos lle ven
pegas sobradas, como denunciou Susan George. Ao tempo. En todo caso,
un mal síntoma do que nos toca vivir.
O de
Cataluña e a súa posible declaración de independencia o 27 pola
noite ou o 28 a primerísima hora de Greenvich non é menos educativo
para quen queira deixarse educar. Das moitas leccións que encerra -e
das que aínda nos quedan por aprender-, interésame especialmente a
da arte de marear a perdiz como fórmula de entretemento. A estas
alturas da historia desta península -non direi de España, por non
complicar-, cando os problemas son de coidado e a crise cebouse
abundantemente con recortes de todo tipo -tamén en Cataluña-, a
rendibilidade do sentimento ben manipulado pode dar, a uns, froitos
tan interesantes como os do esquecemento da mala xestión e, a
outros, no fructífero que é saber dicir constantemente que non a
canto se mova: a esclerose tamén é rendible. Esperemos que ninguén
se manque tras tanta lección acumulada, especialmente intensa nesta
pasada semana.
O do
libro de texto que tanto lea causou, especialmente en Madrid,
tampouco debería sorprendernos demasiado. Como as outras dúas
noticias da semana, con que nos taparon moitas outras, víase vir. Os
que coñecen a historia das editoriais e especialmente as dos libros
de texto, saben como se montou este nicho de negocio nos tempos
primeiros do franquismo, os que foron os seus beneficiarios
principais e como, dalgunhas destas empresas nadas baixo unha
determinada protección moi ideoloxizada e á beira do poder, naceron
algúns dos grupos de comunicación que tanto renome teñen nos
últimos tempos. A todo isto pode seguírselle a pista con relativa
facilidade en dous libros xa comentados nesta columna: o último de
Gregorio Morán en Akal -que a moitos incomoda tanto-, e o publicado
por Marcial Pons recentemente sobre a historia da edición en España,
cun capítulo particular de Antonio Viñao Frago moi recomendable.
Isto
dos libros de texto ten un segundo capítulo de enorme interese
porque nada en Educación é aséptico nin sucede por azar. Como nos
demais asuntos da vida colectiva, sempre arrastra consigo intereses e
conflitos, que non sempre son do interese xeral aínda que se
revistan de tal. Foi ao compás da lexislación educativa moi
cambiante desde 1970 -coa Lei xeral de Educación e as que seguiron
ata agora mesmo-, cando se foron constituíndo estes grupos
editoriais e mediáticos. O cambio constante de programas e formas de
organizalos arruinou os libros enciclopédicos anteriores e xerou un
movedizo mercado que cambiaba cada pouco tempo, coma se as materias
de estudo dependesen dun incontinente gusto cambiante... Por aquí
chegamos á razón de que estas editoriais sexan un gran grupo de
presión ante o Ministerio de Educación. Se recordan algúns das
noticias que empezaron a proliferar desde un pouco antes do verán,
xusto cando Wert marchaba a París, poderán observar as réplicas
de ANELE -a asociación gremial dos editores de libros de texto-
fronte a cantos falaban de parar a LOMCE: o investimento para o
recambio de textos que levaba a nova lei orgánica xa estaba en
marcha. Nunca se lle oirá a esta xente unha queixa fronte a un
panorama lexislativo tan cambiante como o que ha ter o sistema
educativo español nestes 45 anos últimos.
En
canto á Historia nos libros de texto, a tradición establecida é
que aínda a adoitan escribir os vencedores. Ten poucas posibilidades
de ser historia oficial a que axude a entender con algunha
fiabilidade que pase. Únaselle o afán de todo preboste poderoso por
deixar pegada imperecedeira e temos o cocktail apropiado para
entender mellor os percances destes libros, ás veces tan burdos. Se
queren ler documentación que dá fe respecto diso relean aquela
Enciclopedia Álvarez que probablemente tiveron que estudar cando
eran pícaros ou que talvez compren nalgunha reedición última nun
arrebato melancólico. A inspiración -obrigatoria- do que contaba no
capítulo de Historia de España, sobre todo ao final, era un librito
que escribira José María Pemán en 1938, que, se entran no BOE
primeirizo deses anos -é moi fácil desde Internet-, poderán ver
que é a base do que como o canon único impuxo o Instituto de España
ese mesmo ano. Aos antigos foilles difícil atopar versións de -os
feitos importantes- en que non se enxalzase ao poderoso. A xente
común só logo da Revolución Francesa empezou a ser considerada
suxeito da Historia. En España este territorio da Historia sempre
foi complicado. Como ciencia -ou intento de explicación seria e con
metodoloxía científica, contrastable e nunca dogmática- é
especialidade académica relativamente recente e cos seus propios
avatares sobrevidos de ventaxistas, pseudohistoriadores,
revisionistas, noveladores e cuentistas de diversa especie
disputándolle a coherencia da veracidad -e o espazo das librerías-
aos bos e moi honestos, que os hai.
Un
exemplo non moi antigo, pero relevante no que suxire a textualidade
deste libro de texto -e as súas connotacións- é o do DicionarioBiográfico Español cuxos 50 tomos veu editando A Real Academia da
Historia -teoricamente o non vai máis nestes asuntos-, incrible en
moitos aspectos. Busquen nesta monumental obra pagada con diñeiro de
todos e verán o sesgo que teñen moitas das entradas, empezando
polas de Mariano Rajoy e a propia Esperanza Aguirre, obxecto de polo
menos tres presencias privilexiadas no libriño que deberán estudar
algúns infantes madrileños. Aí está un exemplo gozoso para os
amantes de “a verdade histórica”. Engádase que a homenaxeada
polo devandito libro para Primaria foi avantaxada defensora de “As
Humanidades”, cruzada que publicitou amplamente a súa imaxe, por
máis huera que fose. Froito daquel afán desmedido foi un demediado
programa de Historia de España en 2º de Bacharelato. Pola
infinidade de asuntos que, para selectividade e en tan curto tempo
pretendeu abarcar -desde antes de Atapuerca ata a última noticia de
hoxe-, quedou moi ben como mercadotecnia política, pero foi moi
pouco eficiente educativamente.
E
outro capítulo ineludible -desta historia que dá para unha serie- é
o que toma en conta que pinta un profesor en clase cun libro destas
características. Non digo un pai, que polo menos algún reaccionou
con responsable dignidade ante o que debería saltar antes. A
dignidade profesional do docente, a súa liberdade de cátedra, a súa
preparación cognitiva e a súa capacidade crítica, onde estaban? De
que lado debe poñerse agora, cal ten que ser a súa actitude? Antes
de contar nada aos seus alumnos -a quen se obrigou a comprar ese
determinado libro, cunha interpretación tan sesgada de “a
modernidade”-, ha de pedir permiso á dirección do seu centro para
aproveitar ese material documental e debatelo en clase? Debería
complementar esa información con outras que a contrastasen e
corrixisen? Ha de dalo por bo sen máis e facerllo memorizar aos seus
alumnos, por pequenos que sexan? E se entendese que o libro
manipulaba e adoutrinaba indecentemente, debería terse oposto antes
de comezo de curso a que se puxese ese libro de texto como
obrigatorio? Se tivese estas dúbidas, probablemente entenderá
pronto que canto estude de Historia Contemporánea -e da moi
fragmentaria historia actual- probablemente non lle sirva de nada.
Se, ademais, é timorato porque poidan deixarlle sen traballo ou que
os seus propios compañeiros se mofen de que teña tales escrúpulos,
non se estrañe se enseguida chega á amargura de darlle voltas a por
que o seu oficio - “paidagogos”- orixinariamente era cousa de
servos. Evidentemente, esta non é a boa lección que lle ensinaron
sobre o bonita que é “a vocación” de ensinar. Síntoo: entre o
outono, Volkswagen e Cataluña..., a saga dos libros de texto de
historia xa é un aburrimiento.
TEMAS:
Historia de España, Libros de texto, Profesionalidade docente,
Dicionario Biográfico Español, CEAPA, ANELE, Cataluña, Volkswagen,
Aguirre.
Manuel Menor Currás
Madrid,
25/09/2015
No hay comentarios:
Publicar un comentario