As praias turcas, os refuxiados, o guiño social de Rajoy, os libros de texto? Bo comezo de curso para todas as dualizacións que aceptamos para vivir.
Tiña que morrer Aylan Kurdi, o pícaro sirio varado nas praias turcas, para que
os cidadáns europeos nos conmovésemos. Durante un tempo fugaz, o lado
sentimental da miseria faranos esquecer a chea de mortos diarios por fame,
guerra e atropelo dos seus dereitos fundamentais para vivir. Só en Siria,
morreron xa máis de 120.000 persoas e 14.000 nenos. E faranos sentir máis a
gusto connosco mesmos, porque nos vemos mellor có noso desgraciado próximo. As
nosas conciencias terán, ademais, un motivo extra para a compaixón solidaria e
sentirse en paz consigo mesmas.
Contextos
de comezo de curso
Aquí, tan roñicas como case sempre, apiadáronse un pouco e van buscar acomodo a
algúns refuxiados máis. Non moitos, non sexa que se espante o patriotismo
austero. Pero tiñan que estar próximas as eleccións xerais para que Rajoy saíse
do seu plasma, afrouxase un pouco e se puxese caritativo: el e o seu Goberno
dan ou retiran migallas do orzamento coma se fosen recursos seus, propios para
a esmola. O labor de convencemento sentimental ao persoal empezou no medio
deste transo sentimental e, desde magreo
no peto de funcionarios, pensionistas e demais dependentes dos gobernantes,
irase creando unha plataforma de convencidos do bo corazón -e cabeza, claro-,
dos xestores políticos actuais. A ver se, como é obrigación en toda relación
asimétrica, somos agradecidos. Peto e corazón -a gran dualización das nosas
vidas aburguesadas desta esquina do mundo- bailarán a miúdo ata decembro
connosco.
A conmoción tamén prepara -e distrae- os inicios do curso académico dos nosos
escolares. Os libros de texto foron noticia especial este ano desde antes do
fin de curso pasado, por mor das consabidas razóns denunciadas por algunhas
Asociacións de Pais e por algúns colectivos de profesores cando a implantación
da LOMCE empezou a parecer máis provisional ca
nunca e xa Wert andaba por París. No verán, algunha que outra noticia
houbo dos escarceos do lobby de editores de libros de texto fronte aos
denostadores de prácticas que consideraban abusivas. A LOMCE segue aí, pero
nestes días previos ao comezo de curso, algunhas comunidades autónomas, de
perfil máis sensible neste momento, xa se adiantaron a dar unha solución ao
outro, polo menos por este curso. Poñerán unha axuda básica para a compra, condicionada
nalgúns casos a que os alumnos devolvan os libros en bo estado a fin de curso.
Ás voltas cos libros de texto
Dubidoso é, de todos os xeitos, que este asunto en que o peto e o sentimento se
reparten a conversación dunhas clases sociais espremidas de continuo en tempo
de crecemento crítico do emprego, non siga coleando máis tempo. Aínda que é
razoable que os editores queiran facer negocio e que medre seguido, non o é
tanto que non vexan que o están facendo a conta dunha concorrencia de empresas cada
vez menor e contando cunha cadea de silentes contempladores dun público cativo
desde fai moitos anos. Os arquivos do Instituto Nacional do Libro (INLE),
creado por Orde do Ministerio de Gobernación o 23 de maio de 1939, saben moi
ben como se ha ir cambiando este negocio e as condicións do mesmo. A censura e
o control das “boas condutas” e información adecuada que chegaba á xente
estiveron na súa orixe, e pouco cambiou a súa función orixinaria se se estuda desde 1951, cando pasou a depender de
Información e Turismo. A vixencia para vixiar e autorizar os que ían ser libros
de texto principalmente en escolas e institutos, foi constante ata moi pasada a
Transición: non fose que se contaminasen os seus lectores co estudo do que
dicían.
Foi neste estreito espazo expresivo onde os privilexios aleatorios de xentes
próximas a sectores eclesiásticos e ao poder político -non era pequeno o dos
que deseñaron currículos ou programas cambiantes das asignaturas- orixinaron as
principais editoriais actuais. Cóntao un pouco Antonio Viñao nun estudo
colectivo, publicado fai seis meses por Marcial Pons, sobre a edición en España
entre 1939 e 1975. A partir da LXE de 1970, varias delas, coa pluralidade de
asignaturas, convertéronse en grandes empresas; algunhas, para abarcar moito
máis que libros de texto. Todo sucedeu mentres nos faciamos moi devotos de
reformas conducentes a seguir falando eternamente de “calidade”, sen a lealdade
imprescindible para acordar que debemos facer para lograla.
Con este panorama, unha nova lei educativa como a que está dubidosamente en
marcha é unha clarísima oportunidade de negocio a non descoidar. En términos de
rendibilidade, é unha gran oportunidade para que a crise non afecte ao sector.
Entre este ano e os inmediatos, de seguir adiante esta tan discutida lei
renovarase boa parte da biblioteca das familias. Haberá novos clientes,
obrigados polo colexio e os seus profesores correspondentes a comprar
determinados libros e non outros, por máis que a regra fundamental, a da
liberdade de mercado, quede tan mediatizada. E aínda que a outra liberdade de
que tanto se fala cando de educación igualitaria vén ao caso -a liberdade de
educación-, non só se someta ao que diga cada escola ou colexio -con ou sen
“ideario” como quixo a LOECE desde 1980-, senón que faga ver unha vez máis que
non é liberdade para todos. Os recortes destes anos pasados en bolsas para
menesteres como os libros escolares deixaron a moitas familias cun bo buraco na
liberdade que o art. 27 da Constitución di que teñen. Sen que conste que o
Tribunal Constitucional -que agora terá crecidas competencias- se interesase
polo desaguisado.
Desde o sentimento solidariamente comprensivo dos novos xestores das
Comunidades con esta discriminación, poida que se fortaleza a simpatía dos seus
votantes. Pero independentemente de que o seu xesto suxira algo máis de xustiza
distributiva, non deixará de ser aleatoriamente caritativo, e máis ben cara ás
empresas. Se os responsables de educación non entran no meollo do asunto, todos
os anos volverá a mesma lea ao final do verán. Ben merece, pois, que sexa
tratado desde as necesidades reais da escola e coa consistencia que deba ter a
profesionalidade docente. Mírese como se mire, e coas posibilidades actuais de
almacenamiento, xestión e transmisión de información, é unha gran anomalía que,
prácticamente ata os 18 anos, todos os nosos rapaces teñan cada curso un
determinado canon específico e sacral para marcar a verdade cognitiva por
igual. Cando non estamos falando da Biblia nin do que se quería que fose a Enciclopedia
de 2º grado..., o que se debera vigorizar é a dotación das bibliotecasescolares e o seu bo uso, con materiais diversos e non só soporte en papel, por
suposto. Non implicaría tantas vendas nas estatísticas de ANELE, pero sería
máis racional. Nese espazo -que debería ser o principal de todo centro
educativo- é onde debe haber abundancia de libros e, claro que si, plurais
libros de texto, incluídos cantos en cada centro sexan obrigatorios, desde 1970
cando menos. Canto máis antigos, mellor ilustran e documentan á perfección a
pasiva bobería deste dogma da obrigatoriedade dun texto determinado.
E coa Escolástica?
O que estamos facendo en pleno século XXI é coma se quixésemos que os nosos
escolares seguisen funcionando -pese aos moi ben editados libros de texto-,
como na Idade Media. A Escolástica era rigorosamente fiel á reprodución
anquilosada do que había que saber, ou polo menos recitar, que iso e non outra
cousa era o que estaba ben saber facer: repetir, mentres o dómine seguía
co dedo na liña que dicía o alumno. Unha metodoloxía utilitaria que, ademais,
favorecía a disciplina, o silencio e a estabilidade: non cabían moitas
discusións máis aló do nominalismo. O labor inquisitorial sobre a información e
o coñecemento tiveron deste xeito moito camiño andado cos nihil obstat,
prolongado con intermitentes regresos ao pasado. Non foi a isto ao que
principalmente serviron as nosas escolas desde que en 1825 Calomarde impuxo un Plan
y Reglamento de Primeiras Letras del Reino para toda España? Non é esta
mesma a función que desempeñou o ensino primario de todos -non a outra, a dos
que irían a colexios de pago- antes de 1970? En que consistiu aquela EXB
maioritaria en que non chegaba a titular o 31,99% do alumnado? Non segue tendo
moito do mesmo a ESO actual -polo menos para un de cada cinco adolescentes-,
aínda que impoña obrigatoriedade ata os 16 anos?
E doutra banda, está o que debe saber e saber facer un profesor ou mestre hoxe
na aula: en que consista a súa competencia, cal deba ser a súa capacidade de
control epistemolóxico do coñecemento e as súas canles de acceso, que debe
comunicar con autoridade e consistencia -auctoritas e non imperium- aos
seus alumnos para que poidan seguir aprendendo. Esa é a gran cuestión da
educación española neste momento: como o foi sempre. Non é serio nin razoable
que un profesor ou mestre de agora mesmo deba depender dun determinado texto
para o seu traballo cotián de mediación na transmisión do saber. Nin a súa
autonomía como profesor, nin a súa competencia como educador, poden ter como
misión imprescindible que os seus alumnos sexan especialistas en reproducir as
boas contestaciones que prescribe unha partitura previa e regulada nun libro,
acompañado separadamente -aínda por riba- dun solucionario de cuestións “para o
profesor” polo si ou polo non. Cúmprese algunha utopía educativa con iso?
Que textos?
Cabe aventurar, por demais, que, con esta formulación pautada desde fóra da
aula e as súas necesidades, pronto nin o profesor nin o libro farán falta. É
máis, non tardarán en desaparecer uns e outros se se impón definitivamente o tipo de avaliacións
estandarizadas que a LOMCE puxo en marcha, especialmente para o logro dos
títulos académicos básicos que faculten para continuar estudando. Os que
elaboran o Informe PISA e similares non tardarán en vender as contestacións aos
seus cuestionarios de bolígrafo e papel, para que cantas persoas queiran
titular en algo aprendan a enchelos adecuadamente. Vai por aquí a mellora de
calidade? da “nova” educación? Quen logre o monopolio dentro da libre
concorrencia neste campo de batalla, deixará que mande a racionalidade próxima
ao sentimento do xusto ou, máis ben, a máis favorable ao seu peto?
TEMAS: Xustiza distributiva, Solidariedade, Beneficencia, Dereitos humanos, Refuxiados, Aylan Kurdi, Eleccións xerais, Libros de texto, Negocios editoriais, Profesión docente, LOMCE, ANELE, Calomarde, Julia Varela,
Manuel Menor Currás
Madrid,
06/09/2015
No hay comentarios:
Publicar un comentario