Pensárono moitos votantes do 26-X?... E se non fose así?

As expectativas de Goberno reafirman os proxectos organizativos prefigurados na LOMCE. A ansiedade por controlar a dirección dos centros educativos, sen contar co profesorado, o exemplifica.

Menos mal que a selección española desapareceu da competición europea o día 27. De ser o 25, a depresión colectiva sería maior e a abofé que habería unha variación do voto aínda máis forte respecto do presaxiado polas enquisas. A apocalipse da demoscopia neglixente habería ter lugar de xeito máis expeditivo, pero non teriamos esta risoña expectación de se Rajoy se dá présa ou non en formar novo Goberno ou se fai os deberes como lle esixen Merkel e Bruxelas. Sánchez, Iglesias e Rivera desaparecerían do mapa o 26-X sen ter que buscar razóns incómodas para o voto perdido coas súas candidaturas. Sen pena nin gloria, Del Bosque e Casillas desaparecerían antes e asegurariamos con maior contundencia a tan anceiada tranquilidade que moitos españois habían ter medo a perder.

Nada impide, de todos os xeitos, que esta parsimonia sobrevida en boa hora para 7,8 millóns de votantes -o 33% do electorado-, estea reclamando “o dereito de gobernar e ser útiles aos españois”. Antes de que o asesoramento de TMG e os seus expertos en redes sociais guiasen decisivamente o sentido do voto, unha paralela estratexia de laboreo intensivo preparara, desde hai tempo, o alumeamento dun novo “diálogo con todos” en que parecese que outras tendencias ían ser oídas para que continuasen fóra de xogo por bastante tempo. Como un adianto de “recuperación”, a única présa era meter man no Fondo de Reserva da Seguridade Social. Continuidade, ante todo. E aí conta decisivamente a incesante preocupación de moitas Comunidades -detentadoras da responsabilidade principal en Educación e Sanidade- por proseguir tanta mellora impune como estiveron facendo. A relativa maioría que terán no Congreso as posicións de centro dereita producirá a tranquilidade -sorpresiva para eles mesmos- de que nada pase.

A prolongación do ollo panóptico

O que vén sucedendo coa dirección dos centros educativos é un un bo símbolo dunha metódica colonización de longo alcance á que o vento a favor destas eleccións animará moito: dirixir, controlar, vixiar, redimir, castigar, gardan estreitas relacións a pouco que se desexe con educar, como ben nos ensinou a socioloxía crítica. A boa nova melloradora da educación española pola que avogan as altas instancias de FAES, Xerarquía católica e IBEX-35, baixo o ollo panóptico da OCDE, requiría como cobertura normativa a LOMCE. A unicidade de criterio dos máis selectos impoñería os seus foros aínda que deixase ao carón as pretensións de igualdade de todos. Logrado este obxectivo, tras denodados esforzos anteriores, impoñíase agora o desenvolvemento dunha estratexia, con varios ámbitos de acción coordinada. Coma se o final deste impas de seis meses estivese previsto e as dubitacións que suscitaban as enquisas non pasasen de lixeiro sarabullo, aí continuou o ubicuo J.A. Marina, animado desde a Universidade Antonio Nebrija a lograr adeptos ao seu plan redentor do profesorado. E mérito ten a constancia mostrada pola Comunidade de Madrid, ocupada en dar exemplo desde fai moitos anos.

Esa tradición, que Aguirre traballou con desenvoltura desde o “tamayazo”, converteu a Madrid en faro adiantado do resto de Comunidades. A LOMCE experimentouse nesta desde antes de 2013, pero facía falta bastante máis para granar o froito. A estas alturas -logo de 115 anos-, non é arriscado dicir que deron co xeito de facer realidade o que Romanones lamentara nun Decreto de 18/06/1901: “Serán infrutuosas todas cantas reformas se intenten no ensino se ao mesmo tempo non se efectúa a renovación do persoal que ha de realizar a modificación proxectada”. Ao fin, contando con xente adestrada no Opus, cielinos e similares, máis algúns arrepentidos de “progresías” dos anos setenta e oitenta, deron coas claves para logralo. Os conversos aos hábitos de “os bos” -que dicía Rajoy na campaña pasada-, trazaron as tácticas para desarbolar calquera iniciativa obstruccionista, centradas primordialmente na Inspección e as direccións dos centros educativos públicos. As gravacións do Ministerio do Interior son un símil perfecto de como se puido tramar o golpe definitivo aos profesores descontentadizos con que a obediencia debida ás pautas emanadas da Consellería puidese ser imposta por inútil que fose.

A metodoloxía utilizada aínda recorda, en demasiados aspectos, o sistemático afán que percorreu España nos tempos en que se pugnaba por que o Estudo Xeral de Navarra, elevado en 1960 ao rango de Universidade, dese cuantiosos froitos de todo tipo e Antonio Fontán trataba de refutar aquela “lenda das cátedras” (Los católicos en laUniversidade española actual, Rialp, 1961). Desde entón, modificouse levemente a terminoloxía, importada da xestión empresarial americana globalizada. Pero os “indicadores de logro”, en que agora se centra para dirimir aleatoriamente os proxectos educativos -e a súa consiguiente interiorización- seguen practicamente idénticos.

A elección de director

Ten particular interese nesta utopía ?agora ?neocon?- o que viñeron facendo coa cúpula dos centros escolares públicos. A tradición electoral, a cargo do claustro de profesores, non é moi antiga; a tradición democrática xeral de España tampouco o é. Foi nos primeiros anos oitenta do PSOE, cando os compañeiros profesores empezaron a ter presenza neste asunto principal para a boa marcha destes centros escolares. Nos privados-concertados é outra película, particular, claro, moi controlada de sempre. Non vén ao caso directamente, pero debuxa, con moitas outras cousas, o pintoresco contraste das redes do noso sistema educativo, financiadas ou subvencionadas con diñeiro público directo ou indirectamente.

Viña sucedendo desde 2006 sobre todo, pero últimamente acelerouse o proceso polo que a Administración autonómica entrou a ser parte resolutiva na elección dos directores. Teoricamente, os profesores seguen participando, pero agora máis ben a título consultivo. A aritmética que a Consellería impón no protocolo de selección correspondente, fúrtalles a decisión. Minorizados en canto ao relevante -e condicionadas as obediencias dos elixidos-, as comunidades educativas de moitos centros viron de todo nos dez anos últimos: destitucións inxustificadas; directores novos que chegaban coa súa parella a un centro para que lles axudase ou asistise no labor; directores/as, en fin, cuxo “liderado” tiña que ser rendible para a Consellería correspondente á marxe de como resultase ao profesorado e ao alumnado na parte que a cada cal corresponde nos procesos educativos.

A repercusión no microcosmos duns centros de traballo con ampla diversidad profesional e intensa relación humana, non se fixo esperar. Non é a menor a do cómputo de profesores/as que decidiron adiantar a data da súa xubilación a causa do celo manifesto destes directores/as da nova fornada comprometidos na fidelidade a un burocratismo excelso que lles están impoñendo inspectores -tamén de novo cuño- que se prestan a ese papel de capataces sen autonomía para exercitar o seu papel. As tradicións de colaboración mutua crébanse e abundan xa os casos de centros en que o que prima en situacións complicadas con adolescentes, é que a dirección non se pille os dedos e quede ben ante a Consellería. As estatísticas serven para focalizar os problemas, pero rapaces e rapazas circulan por esta fría escolarización obrigatoria acompañados de múltiples informes burocráticos, que, a miúdo, nada teñen que ver co posible arranxo dos problemas que poidan arrastrar.

Hai case trinta anos púxose de moda o psicoloxismo para pasar das historias destes rapaces. Con suposta ciencia podíase determinar que razón ou sinsentido poderían ter as súas vidas, sen preocuparse de máis. Agora, os novos tecnócratas seguen determinando como o protocolo establecido, cun cúmulo máis amplo de papeis e os seus códigos de barras, conduce inevitablemente á papeleira. Mellor é, xa que logo -din os profesores máis conscientes e sen hipotecas-, saírse deste traballo de selección a ningunha parte, que, ademais, crea mala conciencia. E moitos que deixaron a pel neste duro traballo de educar, ao ver que o seu esforzo é baldío con estes novos directores que lles coartan -e os fartan- de contino, se teñen os anos precisos, anticipan a xubilación aínda que lles vaian penalizar. Non era destes de quen falaba Romanones no decreto citado, pero aos emprendedores asesores de Consellerías educativas como a de Madrid, dálles igual. O arquitecto Chueca Goitia sostiña que os conservadores non saben conservar e poñía como exemplo a historia do urbanismo madrileño, que coñecía moi ben. A cidade, os edificios nobres, a educación ou o que sexa, dálles igual. Todo o miran como negocio contable e, ante todo, particular.

Estes avatares que semellan pequenos golpes de Estado xa non son pura anécdota. Desde hai oito ou nove anos xa son categoría. O campo de proba experimental que foi Madrid irase estendendo a todas as Autonomías contando cos case oito millóns de votantes destas eleccións. As pautas que están na LOMCE como norma a seguir, están en fase de aplicación e desenvolvemento. Sabemos a onde van desde bastante antes de que Marina e os seus compinches viñesen simular diálogo inexistente. A proba última de que esa liña de actuación -pese ao rexeitamento de moitos- xa entrou en vigor sen pausa nin control das comunidades educativas concernidas, é que as últimas noticias insisten na “imposición de directores a dedo” ou “Dedocracia”. Os twiters que están circulando na Rede son abundantes nese sentido.

Cantidade de directores son destituídos para que ocupen o seu lugar os que saiban transmitir mellor os designios salvadores duns poucos -os que agora teñen case todas as bazas de Goberno- para a escola de todos. Prolongan un despotismo ilustrador de tranquilidade fronte ao medo, a inconsciencia, ou ambas cousas á vez. A moitos cidadáns que se abstiveron ou lles votaron, non lles importou que, en 4 anos, manexen os orzamentos ao seu antollo, ou que eleven a modelo de xestión ao estilo Rato, Gürtel, Bárcenas e moitos outros dos que, segundo vaian saíndo as vistas xudiciais, avergoñarémonos tanto que as subvencións de Aguirre ao benévolo entramado de Ausbanc serán pecata minuta. É probable que lles gustase como reorientaron a mellora da escolarización. Pode, ata, que moitos ambicionaran que os seus fillos nacesen cara a 1970, antes da aceleración posterior dos cambios neste país. De ser certa esta hipótese, é que considerarían un estímulo para a nosa boa educación colectiva obrigar aos discrepantes a que aprendesen a comulgar con rodas de muíño. Nin advertirían o desafecto correlativo que todo iso poida carrexar. Na España aparente hai tradicións antropolóxicas persistentes.

Esperando a ancianidade

Choveu moito desde que, en 1972, Nino Bravo cantaba aquilo de “Ten vinte anos e xa está cansado de soñar”! E parece non ser suficiente: só entre 2008 e 2013, emigrasen de España 300.000 mozos ben formados, unha sangría que non cesou nunha España que se despoboa rapidamente. A ancestral obsesión que sempre ha ter a nosa dereita coa educación e as súas formas -tan diversas como desiguais para unha suposta “unidade nacional”- centrouse nos últimos anos na disciplina do emprendemento competitivo. A este idealismo aparente dedican os seus lemas máis pegañentos. Todo o demais é desvarío. De aí as súas invectivas incesantes fronte á pedagogía, especialmente a que propicie a comprensividade e igualdade. Toda mención a tales términos entra para eles no campo do fantasioso. Empeñados están en demostrarnos, por demais, que o tempo non existe e que a memoria é un perigo retardatario: o hoxe é indefinido, o futuro non está e o pasado non conta: para qué se é irrecuperable. E en canto ao espazo, tampouco hai que preocuparse moito. Stephen Hawking móstrase radicalmente descrido de que a humanidade poida sobrevivir neste planeta máis de mil anos. A súa particular Filosofía “perenne” e a súa tradución en dereito “natural” nada cambia e a vida segue igual. Non parou de dicilo, desde 1969, Julio Iglesias. Como signo de razón, aí están as 137 actas logradas nas últimas eleccións -14 máis que nas do 20-D. Se superou ampliamente ao PSOE e ás outras instancias políticas , “O PP merece un respecto”.

O que está sucedendo en Educación fai previsible nun 90% o que ocorrerá na Lexislatura. O denunciado nos últimos anos como retorto, rañicas, segregador, ou ata ilegal para as normas seguidas en moitas actuacións, seguirá acontecendo en gran medida. Os xeitos de solapalo baixo aparencias de “modernidade”, “calidade”, “progreso” e similares, tamén, sobre todo se hai quen llo crea, que é do que se trata. O noso sistema educativo está deseñado para que só uns poucos -os menos posible- saiban distinguir ben de que vai realmente a cuestión. Bertolt Brecht describiuno en 1932, na súa Balada do consentimento a este mundo. Moitos só se decatarán da acidez desa aprendizaxe na ancianidade, cando a cohorte demográfica a que se pertence poida ser cautiva de que o leven a votar.

Entretéñanse

Preocupados están moitos profesores: vailles niso a profesionalidade do seu labor. No Estatuto que agora se aveciña -que quedou previsto por Wert nunha proposición de lei en abril de 2013, antes de que a propia LOMCE remarcase ben que se esperaba deles- poderemos apostar ata onde deba chegar que se subordinen a canto queiran impoñerlles. A liberdade na educación volve ser pouco compatible coa liberdade de pensamento e de opinión, por non dicir “liberdade de cátedra”, pola que se pugnou duramente no último terzo do século XIX. Máis aló da chamada “liberdade de elección de centro” que se confire a algúns pais, “liberdade” seguirá sendo a gran palabra denostada no tempo que se aveciña, polas connotacións igualitarias que, desde a caída do Antigo Réxime, sempre encerra.

Todo isto entreterá moito a profesores e mestres. Pero teñan presente que caerán en distracción grave se non advirten que, namentres, unha parte importante da poboación escolar coa que deben traballar con medios limitados non estará suficientemente atendida; sobre todo, a que máis necesidade ten de boa educación. Augurios hai, ademais, de que crecerá o espazo para os voluntaristas entregados á causa: escasean as vocacións pola vella e, en sinalados momentos, facilitará que se gaben os seus “esforzos”. Esta literatura afagadora non curará os males endémicos do sistema, pero axudará a transixir cun abaratamento tantas veces denunciado.

O reto

Imaxínanse que en vez do sistema de seguridade social volvésemos ás políticas de caridade e beneficencia do século XIX e anteriores? Pois aí proseguimos en virtude do 33% dos votantes do 26-X. As entidades complementarias -e non tan complementarias- dunha suposta solidariedade xa empezaron a florecer neste terreo, en que a obra visible dos detentadores da próxima maioría relativa no Congreso é fácilmente enumerable. Na inminente lexislatura volverán, desde o BOE, á súa ideoloxía favorita: a educación é asunto individual, voluntario das familias e voluntarista en aspectos claves da súa execución. O deplorable sería que o outro 66% de votantes se limitase a calarse ante o entusiasmo vulgar dos quen tenden a deixar de lado un dereito instituído para que toda a cidadanía teña plena conciencia de selo. Para os ensinantes, ese é o reto neurálxico do seu oficio. Como o xuramento de Hipócrates para os médicos, o seu é que non esquezan a quen serven co seu traballo, a imaxe e semellanza de qué ten sentido.

TEMAS: Eleccións 26-X. PP. Electores/Escanos. Perspectivas e programas de Goberno. LOMCE. Estatuto da Función Pública Docente. Solidariedade. Igualdade. O dereito educativo. Liberdade de educación.

Manuel Menor Currás

Madrid, 04/07/2016