Unha boa educación
para todos é o mellor investimento social: ese é o seu gran valor.
O kafkiano é pagarlla -legalmente- a uns poucos que logo pasan
olimpicamente dos demais.
Aseguraba Kafka que, cando Gregor Samsa espertou unha mañá logo dun soño intranquilo, atopouse sobre a súa cama convertido nun monstruoso insecto, deitado sobre as súas costas duras e en forma de caparazón. Ese endurecemento é clave nas dificultades que lle ían sobrevir. Non é unha parábola, pero suxire paralelismos co que sucede no plano das políticas educativas. A intranquilidade de non dispoñer da corporeidade a que se afixo o PP metamorfoseouse nunha solidificación propia da posición defensiva dos lexionarios romanos cando formaban en tartaruga (testudine), unha forma dificilmente penetrable, estratéxica contra unha copiosa carga inimiga pero moi lenta. O escudo que decidiron empregar na pelexa política está constituído por canto teña que ver cos custos. Alegando sempre razóns de numerario dispoñible ante calquera suxestión de cambio, supóñense protexidos por unha coiraza poderosa.
Os custos
Os “custos”: esa é a cuestión. Todo se reduce a iso, aínda que sexa moito máis que iso. Confunden prezo e valor, en aras da desregulación do mercado que favoreza especialmente á oferta. E esta preocupación, a diferenza do escrito en 1912 polo escritor de Bohemia, non é propiamente unha transformación, senón a quintaesencia do que xa facían e que, desde outubro último, empezaron a sufrir reveses parlamentarios. Parece novidoso, pero non pasa de ser un empecinamento duro exposto á erosión de accidentais pactos. Canto lles pide a oposición parlamentaria -cuxa votación perciben como derrota- suscita de inmediato a súa repercusión nos orzamentos do Estado, ademais de implicar unha reversión de políticas levadas a cabo nos case cinco anos transcorridos desde 2011. sucedeu con motivo da modificación das reválidas. aconteceu con outras cuestións como a “lei mordaza” e, seguindo o caderno de reivindicacións, volverá suceder. Na última comparecencia pública de Rajoy no Parlamento, volveu a insistir, con todo, en que “cumprirá o obrigatorio”, e non recuou no bloqueo que, cos orzamentos de gasto como pantalla, adoptou para vetar calquera iniciativa por parlamentaria que for. O argumento de que a Constitución favorécelle in vixiando e que aí está o Constitucional para dirimir posibles litixios competenciales, é parte constitutiva dun caparazón que xa mostraban cando só eran “Goberno provisional”
Ha de advertirse que esta estratexia vén de lonxe. É algo que os opositores á LOMCE e aos recortes sociais que a acompañaron tiveron claro desde o principio. Aí están os testemuños de infinidade de manifestacións e algunhas folgas destes anos en que as prestacións do Estado eran reclamadas como investimento e non como custo; como dereitos que se vían coartados en nome dunha determinada concepción da economía, da sociedade e do Estado mesmo. Pero ademais, o compoñente principal a que alude a escusa de “os gastos” remítenos a un marco conceptual de longa traxectoria cando, antes de que existise o Estado social -xa moi a finais do XIX-, imperaba ás súas anchas unha dureza liberal de propietarios satisfeitos. Se o Estado patrimonial so se ocupaba da orde desexada polos moi poucos que exercían o voto censitario, non son de estrañar os pretextos que continuamente opuxeron a todo intento de abrir a súa protección cara a unha inmensa maioría que nunca había ter representación. Non se explica, doutro xeito, a tardanza e enorme lentitude en admitir unha mínima lexislación social, desde o seguro no traballo á contratación indiscriminada de nenos e mulleres, os horarios laborais ou o voto, en que as mulleres aínda tiveron que esperar máis de 30 anos aínda para que fose legal.
O problema da enorme escaseza inversora actual en Educación -coas súas derivaciones cualitativas e selectivas- vén de entón. É unha tradición do conservadurismo vela como “custo”, e como tal incrustouse pronto nos ditos populares do “estudas ou traballas”, que nunca substituíu do todo a outra distinción moi anterior e máis radical, que falaba estritamente da “calidade” dispoñible para moi poucos e aclaraba que “Non é o mesmo estudar que ir á escola”. Esas diferenzas seguen na base de moitos dos nosos debates actuais como duro parapeto. A aclaración práctica dos Orzamentos sobre do que di formalmente a Constitución, dá a entender que, ao escolarizar, xa cumprimos sobradamente coa preceptiva “igualdade” e as súas “oportunidades”. Así é como, sen dicilo expresamente -porque lles parecería vulgar-, o diñeiro e os recursos -e, en definitiva, os Orzamentos do Estado e o seu “teito de gasto”-, máis que un pretexto son o verdadeiro texto expresivo do alcance do preceptuado na Carta magna.
Vén ao caso recordar, por tal motivo, que cando na crise dos anos oitenta do XIX, cando na R.A.C.M.P (Real Academia de Ciencias Morais e Políticas) empezaron a debater as repercusiones da “seguridade social” que Bismarck introducira na axenda política de Alemania como saída “á cuestión social”, en España dilatouse durante máis de vinte anos a adopción da primeira lei correspondente ao papel intervencionista do Estado. Pero o pretexto era, polo menos, máis conceptual. Os especialistas máis conspicuos daquela docta casa empezáronse a cuestionar sobre de se tiñan razón ao fin os que propugnaran un papel do Estado máis aló da orde pública, ou a seguían tendo os que seguían sostendo como intanxible o dereito de propiedade, supostamente sagrado, que non debía ser mermado polos clamores de cantos sufrisen a ferocidad da súa aplicación práctica en salarios de miseria. Tamén en Educación tiveron pronto reflexo estas cuestións de fondo e, cando Romanones protestaba a comezos do século XX no Congreso de Deputados, porque os seus adversarios conservadores reclamaban “liberdade”, non dubidou en poñelos ante as súas contradicións: que liberdade podía ser esa que tanto reclamaban para unha educación que era case totalmente privada, se en tantos asuntos da vida pública a coartaban e anulaban de contino?
A anfiboloxía
Co alegato actual en torno ao “gasto”, o PP segue aferrado a unha formulación moi decimonónica do Estado e as súas obrigacións cos cidadáns. Non pode ir tan alá no seu afán retrógrado, pero fai o que pode por preservar o que fixo na moi recente Lexislatura pasada en que tanto conculcaron outras liberdades, mentres non cesaban -unha vez máis- en pregoar o seu celo pola “liberdade educativa” . É conveniente, doutra banda, non perder de vista que aquela rancia doutrina acomodouse nos anos oitenta do século pasado ao invento neoliberal do “Estado mínimo” que, en sustancia, era o mesmo: tratar de diminuír ao máximo o papel protector do Estado e, para iso, desregular as canles para o logro dun maior equilibrio social. E aí seguen, empeñados en que eles son a esencia do que a patria demanda por natureza, e en que aos que non o vexan como eles iralles ben a intemperie. Que sexan os recortes e quen os seus prexudicados di perfectamente que para o PP cales serán os custos presupuestarios a suprimir ou rebaixar.
En contraposición, non se lles nota similar afán por recortar, impedir ou frear o que é inútil como asunto de todos pero que, como protexe ou potencia intereses e preocupacións particulares dalgúns dos seus principais adeptos, atopa a súa bendición e promoción. É de gran interese neste sentido seguirlle a pista a moitos dos recursos públicos presupostados para a Sanidade ou a Educación e que, dun ou outro modo, van benefician a petos privados en formatos variopintos, desde privatizacións descaradas a fórmulas concertadas de diverso alcance e compensación segura. Nestas situacións, a terminoloxía legal con que adoitan acompañarse estas actividades tan desconsideradas co ben común adoita cambiarse oportunamente. Onde deberían dicir “custos” agora si-, din con gran desparpaxo “investimento”, “emprendemento” e, se cadra, “servizo social”.
A Subcomisión
Xa chegamos con esta anfiboloxía a decembro. Dúas noticias do recentemente estreado mes pódennos axudar a ver por onde segue a amplitude semántica do “gasto” ou o “investimento”, como se intercambian ambos términos clave na definición dos Orzamentos, s se acaban confundindo como sinónimos e como van gañando ou perdendo antinomia. Aí están, por unha banda, UXT e CCOO rebaixando o valor que poida ter a subidiña que acaba de ter o Soldo Mínimo Interprofesional, mentres o PSOE e o PP pregoan este incremento do 8%, ata os 707,6 euros/mes. O PP acaba de asegurarse un aliado para o do “teito de gasto” non se esqueza-, mentres o PSOE defende o seu peculiar xeito de brillar nesta lexislatura: “dispoñémonos -dixeron- a sacar o máximo rendemento á nosa forza no Parlamento”. Neste plan vai ir a tempada que se aveciña; só con que Fátima Báñez se decatase do que se seguirá cocendo por baixo dese salario, poderían atribuírse un gran éxito (educativo). As súas competencias en neolinguaxes son impredicibles: “Non incumprimos a promesa fiscal -acaba de dicir-, pedimos un esforzo”.
Complementaria é a outra noticia, tamén do primeiro día decembrino deste “ano da peste”, pois no Congreso acábase de crear a Subcomisión para o Pacto Educativo a proposta do PP, PSOE e C´s. Tanto os que celebraron como vitoria enorme o das reválidas e a suspensión do calendario da LOMCE, como quen teñan serias dúbidas co que poida dar de si o traballo de diagnóstico e conclusións sobre o sistema educativo que se aveciña, a donde deberían volver a vista nestes meses é aos recursos dispoñibles. Volverán as discrepancias serias axiña que como se plantexe se de “custos” ou “investimento” a comprometer se trate. Se se chega a redactar, un texto acordado haberá de celebrarse sen dúbida como apertura. E xa poderemos, de paso, decatarnos non pouco de que vai a nova “calidade” que se vaia a perseguir. Mellor que ningún experto dos convocados aos festexos laudatorios, os profesores poderán calibrar ben se se propicia que moitos dos dereito habientes a educación só seguen cun dereito nominal. Se ao final se lograsen acordar os diñeiros imprescindibles para que o pregoado no texto como estupendo puidese ser plasmado na realidade dos centros educativos -sen discriminar aos máis abandonados-, indefectiblemente haberá de proclamarse ao unísono que onde dixeran “gasto” dirán en diante “investimento”, sen que ningunha torticeira versión do acordado sirva de pretexto para a disonancia.
E Ásterix
Non caiba dúbida de que quedaría constancia dese milagre se chegase a producirse. É desexable, pero non é fácil que suceda. Presáxiano, lamentablemente, os xeitos que, en Comunidades como Madrid, se contentasen con aparencias. Coma se as leis da uniformidade, conmutativa e asociativa, non tivesen nada que ver coa suma, pretenden adiantarse cun “acordo educativo” particular, cuxo procedemento parece viciado de antemán.
O aconsellable nesta situación de tránsito -onde cabe de todo- é, xa que logo, non deixar de lado o precepto da lóxica clásica, segundo o cal de posse ad esse non valet illatio. Tamén pode un quedarse coa Metamorfose de Kafka, que algo sabía dos autoengaños do ser humano. Os pesar do pobre Gregor poden iluminar o que pode estar pasando a unha sociedade encalecida logo das precariedades desta dilatada crise. O diñeiro -non era de todo suficiente para que a familia puidese vivir dos intereses- e Gregor acabou atopando o xeito de amoldarse á súa miserable situación. Tamén a súa familia: todos se sentiron aliviados coa súa morte. A esta outra metamorfose, a de acomodarse a “o que hai”, chegará pronto esta sociedade se renuncia a seguir no proceso de construír algo que mereza a pena para todos. Razón sobrada para seguir reclamando como prioridade parar a LOMCE e a chantaxe da súa ameaza. E a todo isto, tampouco sobra reler as virtudes da “Forma A-38” que empregaron Ásterix e Óbelix cando padeceron as doce probas. Ademais de axudar a ver que sexa das lexións romanas e as súas tácticas defensivas, suxire tácticas máis lixeiras e movibles -fronte á Pax romana- que as da lenta testudo.
TEMAS: LOMCE. Consensos políticos. Parlamento. Goberno. PP. Oposición. PSOE. Pacto educativo. Kafka. Uderzo.
Manuel Menor Currás.
Madrid, 03.12.2016
No hay comentarios:
Publicar un comentario