A equidistancia tamén está de moda. En Educación, como no demais

O suposto “diálogo” para un “pacto” é magnífica ocasión para saber quen aspiran a postos máis rendibles. Molestar ao institucionalismo dominante non é produtivo.

Tamén esta actitude é moi frecuente nos humanos. Case nunca é o contrario da distancia, senón un modo de aparentar que non se está cuns nin con outros; coma se mostrarse descomprometido non fose unha forma de aparentar neutralidade sen perder pé en posicións adquiridas. Escusas e pretextos para a equidistancia non faltan no transcurso da vida:
-Fillo, non te perdas -dicían as nais cando nos sesenta se empezaba a protestar polo inmobilismo gris-.

-Estou desengañado do que soñara cando era mozo, imaxinamos -din agora-; “á miña idade non debo desentoar”

A desfachatez equidistante

Soaralles aquilo de que na guerra os dous bandos foron iguais; ou que todos os políticos tamén, xa se sabe. Recordárono recientemente investigadores avezados nos saltos intelectuais que axudan a estar onde supostamente están novelistas e escritores pillados en renuncios porque o “inapropiado” podería prexudicar subvencións ou apoios mediáticos que, á súa vez, puidesen redundar desventaxosamente no ranking da estima simbólica. Cantos escriben saben que optar por unha perspectiva silencia outras, pero tamén se é decente unha interpretación dos asuntos a conciencia de que se ocultan os xeitos de ver ou conmemorar rigorosas, capaces de explicar documentadamente o acontecido. Elixir o oportunista adoita abundar cando se teñen expectativas persoais; non aporta luz ao mellor entendemento das cuestións, pero promociona ao manobreiro que rendibiliza a tranquila traxectoria inmutable de conviccións establecidas.

Esa equidistancia adoita ser, tamén, a escusa dos quen foron pillados nalgunha inconveniencia que, sen responder exactamente aos cánones xurídicos do corrupto, enturba o decente. Xeran as desculpas que abrollan para intentar tapar o buraco de sospeitas que se agranda e algunhas, como a de Celia Villalobos respecto de que houbese unha ansiedade por que os dirixentes fosen pobres de solemnidade, engaden prepotencia señoritil, ofenden por estúpidas e fartan pola súa hipocrisía, o que sempre cheira mal. Adoitan desenvolver moito esta actitude igualmente moitos comentaristas en idade e situación de merecer, e máis agora en que manterse en tales traballos é máis azaroso que en época feudal. Que a un o boten pola fiestra no canto de que lle fagan saír pola porta non adorna o bo currículum, e ante o risco de expoñerse coa verdade que deberían dicir honestamente, mellor se subrogan a conveniencia de quen paga. A prudente equidistancia fai ascender na escala meritocrática do oportunismo e confirma que nadar e gardar a roupa, manter o término medio -aínda que sexa o máis contrario a verdade- trae prestixio. Os equilibristas sempre deron boa fama aos circos.

Innovadores en proceso

Con motivo do suposto “diálogo” para un posible “Pacto político e social en Educación”, entre os 82 comparecientes chamados a opinar destacan os expertos nestes equilibrios dunha “arte da guerra” digno de Sun Tzu. Poucos coñecen os problemas reais que ten o sistema educativo e, en particular, os que coartan ao sector estrictamente público: cáelles lonxe da súa experiencia vital. Pero é igual: o formato desta Subcomisión está deseñado para que todo valla e que a proposta final sexa un curta e pega aleatorio, sen que consten os criterios a que vaia obedecer. Destacan por iso os comparecientes que falan por boca de ganso, o que fai, ademais, que sexan bastantes os que, sabendo destes asuntos, cóntanos desde esa posición equidistante que tanto vale para un roto como para un descosido propiciando que continúen incólumes.

A destes é unha virtuosa contribución a que o existente prosiga. Se de paso encumían o seu hipotético prestixio persoal, poden labrarse un futuro, mellorar a súa economía e conseguir algunha medalla. Ademais da establecida divisoria do sistema educativo, hai editoriais consolidadas e outras perspectivas de negocio -de alcance internacional- que anceian aumente a desregulación do sistema, propicio para pretextos innovadores en formato de compras de software cada vez máis sofisticado, cursos de formación online, soportes digitais e instrumentos TIC de diversa envergadura para un ensino -din- máis acorde cos tempos actuais. Universidades hai e institucións de diversa tradición que xa non dubidan en xogar con este modo de “innovar”, unha actitude de moita rendibilidade en perspectiva.

Neste tránsito fan falta mans e cerebros que, en debates, presentacións, feiras e propostas de “pacto”, propicien tales fórmulas de “emprendimento” en que un sistema público de calidade probada non prospere. É unha ocasión de ouro para que as mentes máis listas e sen demasiadas rémoras utópicas en torno ás posibilidades da educación poidan lucirse e ser cooptadas. Os máis perspicaces avizoran ben estas ocasións. Na madurez, logo de longos anos en traballos que talvez lles deron nome pero fraca rendibilidade a outras ambicións, as azarosas ondas de opinión e poder posibilítanlles saír das súas caladas rutinas. E cara alí reorientanse para non perder comba, con leves xiros conceptuais e algunha apostila anecdótica nas súas intervencións que, cando menos, semente o ruído no posible debate. Mestres na equidistancia, tratan de sentar cátedra, pero no sentido máis oposto ao que en sa produción intelectual cabería, autocompracentes na súa deriva de aparencia transgresora.

Escola pública de quen

O casting de políticas educativas da Carreira de San Xerome posibilita ao lector estar ao tanto destas equidistancias exquisitas. Poderá observalas se presta atención ao uso significativo que se fai de conceptos como “Educación”, “Ensino”, “Instrución”, “Pedagoxía”, “Sistema educativo”, “Educación pública”, Educación privada?, “Educación concertada”, “Relixión”, “Educación ilustrada”., “Mestre”, “Profesor,” “Profesional docente”, “Traballador docente”, “Estatuto docente”, “Formación docente”, “Xestión de centros educativos”, “Gobernanza de centros educativos”, “Comunidade educativa”, “Proxectos educativos”, “Investimento educativo”, “Custo inversor”, “Igualdade de oportunidades”, “Eficiencia”, “Xestión”, “Gremialismo”, “Rendibilidade educativa”... Parecen moitos pero só son unha leve mostra dun dicionario que case sempre adoita ser un gran enredo nominalista que funciona máis como “ficcionario” para distraer a posibles adversarios: todo moi escolástico. Logo, aínda hai que ver como se traba e relaciona todo -sen contradicións-, para que, entre tanta complexidade de asuntos que se entrecruzan no día a día da educación real e os seus resultados, acertar na combinación. Non é fácil construír a máis adecuada para lograr un sistema que sexa xusto, libre e equitativo, acorde coa convivencia democrática que desexamos para a nosa sociedade. Teoricamente é dos cidadáns, pero imaxínense que poden e queren que sexa un sistema educativo en que as potencialidades de todos os nosos nenos e mozos poidan desenvolverse o mellor posible e nunhas circunstancias de convivencia óptimas. Terán moitas claves prácticas para entender que o que lles conten ou añoren os que se expresan con tanta locuacidade repetitiva e cansina sobre estes termos, pode ser unha tomadura de pelo, en que a equidistancia estea moi colgada de intereses particulares e case nada do ben común dunha democracia educativa.

Non esquezan que levamos intentándoo desde 1857 e que falta moito. Un pouco de seriedade. Que non lles fagan tragar, por exemplo, que todo o sistema educativo é público cando as posibilidades de ir a uns ou outros centros escolares e universitarios están, en xeral, condicionados por situacións anteriores ao nacemento dos individuos. Ou cando, baixo a aparencia formal de que un centro se diga público, as formas de segregación internas poden ser tan perversas como as dalgúns centros de xestión máis privada. Para aclarar cuestións principais como estas podemos preguntarlles aos 580.000 “nenos da chave” que, segundo EDUCO, terán un verán problemático porque os seus pais teñen empregos precarios. Esa miseria, que tanto limita o que podería aportarlles a escolarización, xa afecta en España -segundo un estudo dos pedagogos sociais- ao 30% da poboación infantil, unha taxa que veu crecendo desde o inicio da crise e que nos sitúa no posto 31 de 35 países europeos en pobreza infantil relativa. De parte de que expertos nos habemos de poñer para que esa lacra desapareza? Liquidaraa a man invisible do mercado ou un pacto caritativo que non apunte a fortalecer unha boa escola pública que sexa expresión viva da solidariedade colectiva? Como se imaxina vostede un futuro en que os nenos se clasifiquen dende pequeñitos en varias categorías segundo onde nazan, ademais doutras que a LOMCE tamén lles asigna?

TEMAS: Sistema educativo. Educación pública. Educación privada. Expertos educativos. Pacto educativo. Equidistancia interpretativa.

Manuel Menor Currás

Madrid, 31/05/2017