Á propaganda élle indiferente a calidade da conversación cívica. Abóndalle a ansiedade por paliar o aburrimiento e o afán de darse lustre.
A extemporánea achega de Monseñor Renzo Fratini hai uns días respecto de Franco e o Val dos Caídos, rara nun diplomático, sería “bonita” se non fose ahistórica e partidista. Non é, con todo, algo excepcional.
O presente do pasado
Hai pouco, un grupo español de amigos da arte, de turismo en Weimar con motivo do Centenario da Bauhaus, entrou a comer no Hotel Elephante. Alguén recordou humoradamente, con documentación abundante no seu móbil, que alí adoitaba acudir Hitler, e o rictus de enfado que suscitou foi solemne: Seica non andaran por alí tamén outras xentes excelsas, como Thomas Mann ou Walter Gropius? Boas ganas de enturbar con algo desagradable un día culturalmente tan “bonito”.
Algún tempo atrás, nun centro educativo
madrileño quíxose celebrar o 75º aniversario da súa fundación. O proxecto
conmemorativo non contemplaba que, a comezos de abril de 1939, cando as tropas
golpistas entraron na cidade, entre outras medidas depurasen o seu nome
orixinal, anterior á II República. Algúns profesores, conscientes do lapsus,
indicaron que debería explicarslle ao alumnado aqueles cambios, e a irritación
da dirección foi máis grande aínda. Empeñada nun evento cego á reorientación
franquista que marcara canto alí se ensinou durante tantos anos, acusou de “ideoloxía”
(?) aos discordantes co “bonito” relato que quería contar. O profesorÁngel Chica,
que viviu aquel atropelo da historia, puido evitar que se repetise máis tarde algo similar co Instituto Español de Lisboa.
As visitas guiadas poden, tamén, ser moi vizosas en relatos sesgados, o que non impide comentarios posteriores de turistas
agradecidos polo “precioso” do espazo visitado. Non hai moito, nun mosterio, a
salvable explicación das variacións estilísticas de cinco séculos foi adubada
convenientemente con canto emendara “o desastre” desamortizador. Como coda
-antes de que o grupo fose conducido a comprar souvenirs-, a quenda de visitantes tivo que pasar ante unha
exposición fotográfica en que se mostraba a “providencial recuperación”,
exclusiva da constancia monacal. No percorrido non se puideron facer preguntas:
as razóns, procedementos e recursos con que se fixo e refixo o impresionante
edificio podían terr derramado o catequético relato.
Máis aló do anecdótico, este breve mostrario
parece reflectir que a turistificación do pasado, compasada dunha débil
educación histórica, inclina a mostralo sen arestas incómodas, proclive a
xeralizacións milagreras e alleo a que poida ser relacionado cos problemas do
presente. A memoria é curta e, como amable indicación do ben que pode ir todo
si ninguén se entromete no que non lle importa, pode ser recreativa.
Entretementos
Nos asuntos públicos, como nun parque temático, sobra propaganda dirigxista e falta boa conversación. Rogelio López Cuenca mostrouno moitas veces alterando o significado habitual da sinalética e publicidade entre a que nos movemos. En Educación, as corporacións e lobbys poderosos interferen moito cos seus particulares intereses de negocio. Por iso necesita conversadores interesados non tanto nos lemas, canto no bo funcionamento da estrutura organizativa que soporta o acceso de todos a ese dereito universal. Que se ocupen do imprescindible debate sobre a mellor organización interna dos procesos educativos de ensino e aprendizaxe que todo centro educador ha de promover. E que non esquezan o que incumbe á boa preparación dos profesionais que teña que facerse cargo de que a educación sexa accesible a todos coas mellores garantías de igualdade e liberdade. É evidente que educar así non é o mesmo que escolarizar sen máis: entre outras cousas, é máis caro se se quere que chegue a todos e non só a uns poucos. O cómodo -e máis barato aínda- é coller o ravo polas follas e quedarse cunha ou dúas palabras na boca, como propaganda baleirada de obxectivación real.
En Cultura, a conversación democrática tamén é primordial se logra centrar que sexa cultura e cal o seu interese cidadán. Despista non pouco que os máis expertos -antropólogos con credos dispersos- se queden en orientadores da “industria turística”, ávida de patrimonializar nostalxias da España baleirada e atemporal. E desorienta moito máis a pluralidade de usos do término “cultura”. Nas barras de bar, nos faladoiros de televisión e radio, e en mil festas ou festivais de todo tipo, florece a actual “cultura popular”. Está tamén a outra cultura, a “alta” e non tan popular, e así mesmo o caixón de xastre de “a industria cultural”, ao que se adhiren como lapas a “xestión” e a “política cultural”. E un Ministerio que, ás veces se prende do de Educación, e desde hai tempo vai de eivado parente do Deporte, xunto a outros artificios autonómicos e municipais.
É un mundo, o cultural, ao que o pesimismo e optimismos elle alterna ao ritmo da súa baixada ou suba no PIB, en que tamén dá dividendos a indiferenza ou que o día a día cidadán se limite a darse algo de lustre con el de cando en vez. A ese territorio ambiguo de elitismos que convive co rudimentario, cádralle ben a desatención ao pasado histórico e á memoria. Tan similar é á que sofre a Educación ou a Sanidade, que non se altera porque lle vaian de marabilla os arbitrismos zafios e as opinións infundadas, inmunes a canto poida alteralas.
Votos e vetos
Como á España baleirada, que conduce a abandonar os montes -e que ardan no verán con facilidade-, así se constrúe o
hábitat cultural, cheo de tópicos e falsidades crecentes a medida que son máis
curtas as lecturas e fanse máis sedutoras as visualizacións das Redes e os
medios. Ninguén poderá facer, con todo, que a riqueza do intercambio
conversacional cotián - da vida froitífera na polis- non dependa da información
contrastable que cada cidadán faga circular, un proceso en que o tempo, a
oportunidade e a constancia na procura son determinantes para non restar valor
a un ben que é complexo, transversal e de inevitables raíces históricas.
Institucionalizadas a Cultura e a Educación para que sexa accesible a todos o potencial dese plural entramado, concerne á súa democratización pública que o desenvolvemento dun dereito cívico crucial faga máis coherente, valiosa e atractiva a vida individual e grupal. Pero se se frivolízase a súa dimensión e os ostentan a representación política xogan a simplificalo e esclerotizarlo, ou a crear falsos debates dando a matraca con bizantinismos alleos ás carencias existentes, o risco para a saúde e a convivencia é serio. Estase vendo coa xestión dos resultados electorais -que situou á politiquería inane como segundo problema neste momento, despois do paro-. E sucedeu no concernente a Madrid Centro, expresión certeira da torpeza e ineptitude de moitos elixidos para xestionar democráticamente o colectivo.
As agresións do odio adoitan seguir á ignorancia e á intolerancia gratuítas. A manipulación que termos como “calidade” e “liberdade” mostran nas 155 medidas acordadas polo PP e Cs pode aparentar que todo queda moi moderado, pero será moi perigoso que non corrixa as serias deficiencias que arrastran os servizos sociais ou o exercicio dos dereitos e liberdades de todas e todos. Aburrido é recordar que John Locke (1632-1704), cando en 1690 escribiu a Carta sobre a tolerancia, dixo que “non é a diversidade de opinións -inevitable-, senón a negativa a tolerar a aqueles que son de opinión diferente, a que produciu todas as guerras e conflitos”.
TEMAS: Madrid central. Turistificación histórica. Adoutrinamentos culturais. Debate educativo. Cultura e Educación.
Manuel Menor Currás
Madrid, 15.07.2019
No hay comentarios:
Publicar un comentario