Relatar o pasado desde a obsesión por controlar o presente foi a gran ambición dos poderosos, ansiosos da súa memoria.
Dicíao Sergio del Molino comentando o primeiro capítulo da serie sobre Jesús Gil:”o máis triste son as caras que celebraban a honestidade brutal do seu mesías de andar por casa”, e recordaba certeiro como Walter Benjamin observara que o pasado só importa na medida en que moldea o presente. Segundo Rafael Feito, tamén sucede algo disto na recente película sobre os Beatles: Yesterday. E segundo Josem iLorenzo, os intereses e conveniencias dos reis de Asturias -no século X- determinaron a manipulación do pasado que por entón podía arrastrar Zamora. É dicir, que vén de longo este hábito manobreiro.
Encantados esquecementos
Na última entrega a Mundiario, tres breves
anécdotas plasmaban o habitual que segue sendo que os relatos sobre o pasado
falen máis do hoxe que do onte. Máis sistemático, Jean Vermeil reuniu textos de
conmemoracións mozartianas en 1891, 1941 e 1956. Na Flûte désenchantée (Toulouse: Éditions Ombres, 1991), documentó
como o compositor vienés fora utilizado como pretexto para loar as políticas
-diversas e ata opostas- do poder en tales aniversarios, co resultado dunha
maleable imaxe, allea á súa vida e obra.
Nese panorama xeral hai, de todos os xeitos, situacións especialmente duras. Se se tocan os conflitos españois dos anos trinta, o tempo non logrou desfacer o trastorno sufrido no seu recordo persoal ou grupal aos destinatarios de posibles celebracións ou investigacións. A fractura segue viva e o vaivén do recoñecemento mutuo segue aleatorio en moitas institucións. O paso dos anos asentou, máis ben, aos que saíron con vantaxe daquel drama e os seus criterios son perceptibles aínda en sitios significativos como colexios ou escolas, bibliotecas, concellos, etc., pouco abertos, contraditoriamente, á pluralidade. Os cambios formais dos últimos 40 anos non diluíron esa “ideoloxía” marcada por experiencias subxectivas propensas a vivir á defensiva considerando “ideólogos” “falsarios de “a verdade”- aos que teñan outra perspectiva do pasado.
Avanzouse, pero falta moito para compartir e
mitificar o mesmo. A memoria e a desmemoria apréndense e desapréndense. Moitos
españois apenas puideron ir sequera á escola unitaria, e todos foronadoutrinados masivamente durante corenta anos polo omnipresente
nacionalcatolicismo na escola, nos púlpitos, na prensa ou no cine e na
iconografía que logrou venia dos censores. Despois -como estudou Fernando
Hernández , moitos mestres e profesores que trataron de explicar a “Historia actual” de España, han ter dificultades para facelo. E como complemento, aínda
hoxe, o acceso a fondos de arquivo daqueles anos tropeza con problemas de todo tipo. Miradas cara ao pasado, consistentes e humoradas, como a que Andrés
Sopeña fixo ver El Florido pensil(Barcelona: Crítica, 1994), non son frecuentes.
Historiografías
É obvio que o presente non lle é indiferente a un historiador. Sempre tensiona a súa mirada cara ao pasado, aínda que só sexa para seleccionar o que pretende explicar. Con todo, non todos son iguais. Os que len o pasado xulgando o presente adoitan ser tendenciosos, repetitivos de consignas aprendidas. No trato doutros estudiosos coa documentación, o rigor analítico fundamenta os seus razonamentos tentativos de veracidade e confírelles autoridade explicativa.
A calidade da historiografía española, tamén sobre España Actual, conta na construción internacional de coñecemento. É mágoa, con todo, que, cara a dentro, teñan tanta audiencia voces ocupadas en revisionismos frentistas; editores que manipulan a quen, por comer ou epatar, alimentan o nicho de negocio existente con quen, por diversas razóns, se senten incómodos con explicacións axustadas á realidade. Que reverdezan en Twiter, Instagram e similares os custodios épicos de “a pura verdade” fai que nesta España con plurais memorias abunden os que pasan o intre a conta do noso tráxico pasado: profesorado intercambiando os seus “achados” en chats supostamente cultos, ou prácidos eclesiásticos olvidadizos de que -como recorda Mariano Gamo- a Igrexa siga sendo a “principal ganadora daquela Guerra Civil, máis que o Exército e que a Falanxe”. Os que acreditan pedigrí entre beneficiados directos dos “40 anos de paz” sempre tiveron extensións propias, ata altas instancias.
Biodiversidade?
En democracia, conmemorar algo xuntos -a favor de alguén ou contra algo- é un xeito de reafirmar a pertenza voluntaria a un pasado compartido. Non foi así cando impuxeron o eslogan “Polo Imperio cara a Deus”, cuestión que John Elliot deixou clara na súa Historia do Imperio español. Pero os sucesores de quen como Demetrio Ramos crearon aqueles obrigatorios libros escolares insisten no seu relato exclusivo. Logo de Don Pelayo, a toma de Granada e similares, ABC avisou xa deque “arrincan as homenaxes á expedición de Magallanes e Elcano”. O oportunismo envolve as ideas con que queren xestionar este presente.
É obvio que o presente non lle é indiferente a un historiador. Sempre tensiona a súa mirada cara ao pasado, aínda que só sexa para seleccionar o que pretende explicar. Con todo, non todos son iguais. Os que len o pasado xulgando o presente adoitan ser tendenciosos, repetitivos de consignas aprendidas. No trato doutros estudiosos coa documentación, o rigor analítico fundamenta os seus razonamentos tentativos de veracidade e confírelles autoridade explicativa.
A calidade da historiografía española, tamén sobre España Actual, conta na construción internacional de coñecemento. É mágoa, con todo, que, cara a dentro, teñan tanta audiencia voces ocupadas en revisionismos frentistas; editores que manipulan a quen, por comer ou epatar, alimentan o nicho de negocio existente con quen, por diversas razóns, se senten incómodos con explicacións axustadas á realidade. Que reverdezan en Twiter, Instagram e similares os custodios épicos de “a pura verdade” fai que nesta España con plurais memorias abunden os que pasan o intre a conta do noso tráxico pasado: profesorado intercambiando os seus “achados” en chats supostamente cultos, ou prácidos eclesiásticos olvidadizos de que -como recorda Mariano Gamo- a Igrexa siga sendo a “principal ganadora daquela Guerra Civil, máis que o Exército e que a Falanxe”. Os que acreditan pedigrí entre beneficiados directos dos “40 anos de paz” sempre tiveron extensións propias, ata altas instancias.
Biodiversidade?
En democracia, conmemorar algo xuntos -a favor de alguén ou contra algo- é un xeito de reafirmar a pertenza voluntaria a un pasado compartido. Non foi así cando impuxeron o eslogan “Polo Imperio cara a Deus”, cuestión que John Elliot deixou clara na súa Historia do Imperio español. Pero os sucesores de quen como Demetrio Ramos crearon aqueles obrigatorios libros escolares insisten no seu relato exclusivo. Logo de Don Pelayo, a toma de Granada e similares, ABC avisou xa deque “arrincan as homenaxes á expedición de Magallanes e Elcano”. O oportunismo envolve as ideas con que queren xestionar este presente.
A cantos fan patria con esta afección á desmemoria colectiva estalles agradecido VOX. O seu éxito electoral -e a pugna por que sexa visible- aséntanse sobre a distorsionada Historia que se ensinou. Contan coa ignorancia programada de tan atrás, coa anuencia explícita de amantes do anacrónico e coa alianza do PP e Cs. En institucións de relevancia como a Comunidade de Madrid, a Isabel Díaz-Ayuso dálle igual con tal de alcanzar a presidila. Tampouco se pode dicir que o PSOE -o partido que ten posibilidades de Goberno en Moncloa- vaia a emendar o seu proxecto de viaxar cada vez máis cara a un centro edulcorado, desmemoriado ata que volva ser oposición. Talvez para entón xa sexan accesibles todos os arquivos -tamén os de RNE e de TVE- onde houbo tantos vetos a canto puidese ir máis aló do “PARTE” e do NODO.
España -contaba Manuel Vicent non hai moito-, pinta ben enmoitas estatísticas. O problema é que parecen mellores se non se contrastan para saber, por exemplo, en que ranking situar aos que o xornalista chama “políticos nefastos, líderes de opinión deslinguados que berran, crispan e insultan”; ou en que franxa estatística da ONU figura a desmemoria, incluída a de “os cidadáns que cumpren co seu deber, traballan e calan”? A propia supervivencia democrática estará en risco se esquecen que, no soterrado escenario do puramente biolóxico, a biodiversidade dos ecosistemas se compadece mal coas tendencias dalgunhas especies á exclusividade.
TEMAS: Historia e Memoria. Pasado e Presente. Convivencia democrática. Educación pública. Aniversarios e Conmemoracións.
Manuel Menor Currás
Madrid, 11.07.2019
No hay comentarios:
Publicar un comentario